Należy co do zasady podzielić tezę wyrażoną przez mec. Bartosza Sierakowskiego, mec. Konrada Forysiaka oraz Sebastiana Chłopika w artykule, który ukazał się w serwisie prawo.pl, pt. „W toku upadłości konsumenckiej można prowadzić działalność gospodarczą”, iż prawo upadłościowe nie wyklucza prowadzenia przez upadłego konsumenta działalności gospodarczej. Skoro po ogłoszeniu upadłości konsument może podjąć zatrudnienie przykładowo na podstawie umowy o pracę, to brak jest powodów, dla których zakazane byłoby osiąganie dochodów z działalności gospodarczej.
Zobacz w LEX: Upadłość konsumencka z perspektywy wierzyciela i dłużnika - nagranie ze szkolenia >
Nie można naruszać interesów wierzycieli
Warto jednak zwrócić uwagę na istotne praktyczne problemy, z którymi musi zmierzyć się syndyk, jeśli konsument po ogłoszeniu upadłości zdecyduje się rozpocząć prowadzenie działalności gospodarczej. Waga tych problemów powinna skłonić ustawodawcę do nowelizacji przepisów tak, aby rozpoczęcie działalności gospodarczej nie naruszało interesów dotychczasowych wierzycieli i nie dawało upadłym oręża do torpedowania postępowania upadłościowego. Dotychczasowe przepisy prawa upadłościowego nie są dostosowane do sytuacji, w której działalność gospodarcza jest przez upadłego konsumenta rozpoczynana już po ogłoszeniu upadłości. Problem jest o tyle istotny, iż ta kwestia rodzi ryzyko nadużyć związanych z zaprzestaniem działalności gospodarczej na czas rozpoznania wniosku o ogłoszenie upadłości, a następnie ponownego jej prowadzenia po ogłoszeniu upadłości.
Zobacz procedurę w LEX: Gil Piotr, Oddłużenie upadłego >
Kto zarządza przedsiębiorstwem upadłego konsumenta i zawiera umowy?
Zgodnie z przepisem art. 62 prawa upadłościowego (dalej jako p.u.) w skład masy upadłości wchodzi majątek należący do upadłego w dniu ogłoszenia upadłości oraz nabyty przez upadłego w toku postępowania upadłościowego, z wyjątkami określonymi w art. 63-67a p.u. Podkreślenia wymaga to, że majątek nabywany przez upadłego w toku właściwego postępowania upadłościowego, a zatem nowo powstałe przedsiębiorstwo, stanowi składnik masy upadłości.
Czytaj w LEX: Ustalenie planu spłaty w konsumenckim postępowaniu upadłościowym >
Jeśli upadły konsument zdecyduje się rozpocząć prowadzenie działalności gospodarczej po ogłoszeniu upadłości, musi niezwłocznie o tym fakcie poinformować syndyka. Jeśli tego nie uczyni, naraża się nie tylko na umorzenie postępowania upadłościowego (niewykonanie obowiązków z przepisu art. 57 p.u. związane z wydaniem syndykowi całego majątku), lecz przede wszystkim bardziej dotkliwą odpowiedzialność karną. W związku z tym to nie rozpoczęcie działalności, lecz niepoinformowanie syndyka o tym facie, może skutkować umorzeniem upadłości i brakiem możliwości oddłużenia.
Skoro przedsiębiorstwo stanowi składnik masy upadłości konsumenta, to zgodnie z przepisem art. 175 p.u. zarząd nad tym przedsiębiorstwem przechodzi w ręce syndyka. Ochrona masy upadłości przed nieuzasadnionym uszczerbkiem wyraża się przede wszystkim w pozbawieniu upadłego ex lege zarządu, prawa korzystania oraz uprawnienia do rozporządzania masą (art. 75 p.u.). W tym kontekście pojawia się zagadnienie, czy firma upadłego konsumenta musi zawierać dodatkowe oznaczenie „w upadłości” (art. 601 p.u.). Przywołana norma nie znajduje się w katalogu przepisów, niemających zastosowania w konsumenckim postępowaniu upadłościowym (art. 4912 ust. 1 p.u.). Za koniecznością stosowania dopisku o upadłości przemawiają również względy celowościowe. Dla kontrahentów upadłego konsumenta taki dopisek do firmy były jednoznacznym sygnałem świadczącym o objęciu przedsiębiorstwa w zarząd syndyka, co ma istotne znaczenie z punktu widzenia zasad reprezentacji, a w związku z tym zabezpieczenia ich interesów.
Czytaj także: Upadłość konsumencka kołem ratunkowym dla byłych przedsiębiorców>>
Syndyk jest tzw. zastępcą pośrednim, a zatem działa we własnym imieniu, lecz na rachunek upadłego (art. 160 ust. 1 p.u.). Nie reprezentuje upadłego, lecz – działając jako organ postępowania upadłościowego – funkcjonuje niezależnie od upadłego. Stroną czynności dokonywanych przez syndyka jest on sam. W praktyce, to syndyk a nie upadły będzie uprawniony do zawierania wszelkich umów (również zwykłego zarządu) dotyczących prowadzonej działalności gospodarczej. Umowy zawierane przez upadłego w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej, z pominięciem syndyka, będą zatem bezwzględnie nieważne (art. 77 ust. 1 p.u.). Przepisy prawa upadłościowego nie przewidują możliwości konwalidowania czynności prawnych dokonanych przez upadłego dotyczących zarządu masą upadłości. Umowy takie stają się bezwzględnie nieważne.
Czytaj w LEX: Zaspokojenie wierzyciela rzeczowego w upadłości konsumenckiej >
Cena promocyjna: 159 zł
|Cena regularna: 159 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 127.2 zł
Zobowiązania w ramach masy upadłości
Skoro syndyk zarządza przedsiębiorstwem upadłego, to należy konsekwentnie uznać, że wszelkie zobowiązania wynikające z umów zawieranych przez syndyka odnoszące się do przedsiębiorstwa upadłego konsumenta, powinny być traktowane jako inne zobowiązania masy upadłości, mające pierwszeństwo w zaspokojeniu przed wierzytelnościami objętymi przepisem art. 342 p.u. Może się w związku z tym zdarzyć sytuacja, w której wysokość dochodów z działalności gospodarczej będzie wystarczała na zaspokojenie bieżących wierzycieli Oznacza to, że dotychczasowi wierzyciele i de facto masa upadłości ponoszą pełne ryzyko związane z prowadzeniem takiej działalności gospodarczej. Reasumując, upadły konsument może po ogłoszeniu upadłości rozpocząć prowadzenie działalności gospodarczej, lecz de facto będzie to czynił „rękami” syndyka, ze wszelkimi idącymi z tego tytułu konsekwencjami.
Zobacz w LEX: Sierakowski Bartosz, Praktycznie o upadłości konsumenckiej w 2021 r. - szkolenie online >
Prowadzenie przez syndyka przedsiębiorstwa wpływa nie tylko na wydłużenie upadłości konsumenckiej, lecz zwiększa nakład pracy, a co za tym idzie generuj dodatkowe koszty postępowania oraz podwyższa wynagrodzenie syndyka na skutek zwiększonego nakładu pracy. Rozpoczęcie przez konsumenta prowadzenia działalności gospodarczej po ogłoszeniu upadłości stanowić powinno przesłankę zmiany trybu postępowania z tzw. uproszczonego na tryb komisarski.
Zobacz w LEX: Kowalczyk Rafał, Łużyńska Marta, Wpływ ogłoszenia upadłości na postępowanie egzekucyjne >
Czy syndyk musi uzyskać zgodę na prowadzenie przedsiębiorstwa „upadłego konsumenta”?
W kontekście działalności gospodarczej upadłego konsumenta pojawia się kwestia co syndyk ma zrobić z takim przedsiębiorstwem- prowadzić czy finalnie zlikwidować? Jeśli syndyk ma przedsiębiorstwo zachować (prowadzić), to czy potrzebuje na to zgody?
W przypadku upadłości przedsiębiorcy, zasadą jest wygaszenie prowadzenia działalności gospodarczej upadłego. Przepis art. 312 p.u. przewiduje, że po ogłoszeniu upadłości można prowadzić dalej przedsiębiorstwo upadłego jeśli jest spełniony jeden z dwóch warunków: (1) jeżeli możliwe jest zawarcie układu z wierzycielami lub (2) możliwa jest sprzedaż przedsiębiorstwa upadłego w całości lub jego zorganizowanych części. Zezwoleniu rady wierzycieli (sędziego-komisarza) podlega powiem dalsze prowadzenie przedsiębiorstwa przez syndyka, jeśli ma trwać dłużej niż 3 miesiące od dnia ogłoszenia upadłości (art. 206 ust. 1 pkt 1 p.u.). Obowiązek uzyskania przez syndyka zezwolenia na dalsze prowadzenie przedsiębiorstwa wynika przede wszystkim z podstawowego celu postępowania upadłościowego, jakim jest zaspokojenie wierzycieli. Dopiero jeśli pozwolą na to racjonalne względy, celem upadłości jest zachowanie dotychczasowego przedsiębiorstwa (art. 2 ust. 1 p.u.).
Sprawdź w LEX: Czy syndyk masy upadłości może żądać kopii umowy o pracę? >
Przepisy art. 206 ust. 1 pkt 1 p.u. i art. 312 p.u., nie znajdują się w katalogu wyłączeń określonym w art. 4912 ust. 1 p.u., a zatem znajdują „odpowiednie” zastosowanie w upadłości konsumenckiej. W związku z tym pojawia się pytanie, czy syndyk na dalsze prowadzenie przedsiębiorstwa upadłego konsumenta musi uzyskać zgodę? Warto wskazać, że w praktyce uzyskanie zgody na gruncie art. 312 p.u. jest niemożliwe, bowiem sprzedaż nowo założonego przedsiębiorstwa jako całości przez syndyka będzie mało prawdopodobna.
Czytaj w LEX: Chybiński Rafał, Upadłość konsumencka – realna pomoc czy katastrofa regulacyjna? >
Inne cele upadłości konsumenckiej
W upadłości konsumenckiej cele postępowania zostały w inny sposób ukształtowane. Aktualnie cel windykacyjny jest równoważny celowi oddłużeniowemu. Wśród celów upadłości konsumenckiej, z oczywistych względów, nie znajdziemy odwołania się do konieczności zachowania przedsiębiorstwa. Z drugiej jednak strony syndyk ma generalny obowiązek dokonać likwidacji masy upadłości, w tym nowo powstałego przedsiębiorstwa. Dalsze prowadzenie działalności gospodarczej i zachowanie tego przedsiębiorstwa po zakończeniu postępowania, temu celowi się sprzeciwia jeśli generuje dochód mogący przypaść wierzycielom. Wyłączenie z masy upadłości przedsiębiorstwa będzie równoznaczne z wyłączeniem dochodów, które to przedsiębiorstwo generuje. Zgodnie z przepisem art. 551 pkt 4 k.c. w skład przedsiębiorstwa wchodzą m.in. wierzytelności oraz środki pieniężne.
Czy w związku z tym przedsiębiorstwo upadłego konsumenta może zostać zachowane przez syndyka aby generować dochód na potrzeby planu spłaty wierzycieli? Czy też w każdym przypadku syndyk musi dążyć do jego likwidacji? Tylko instytucja wyłączenia z masy upadłości umożliwia zachowanie przez upadłego majątku, jednak wyłączenie całego przedsiębiorstwa z masy upadłości w oczywisty sposób będzie naruszało interesy wierzycieli. Jednocześnie przepisy nie przewidują możliwości dokonywania oceny rentowności przedsiębiorstwa w celu wyboru właściwej ścieżki postępowania.
Wyłączenia z masy upadłości poszczególnych składników przedsiębiorstwa
Dalsze komplikacje praktyczne dotyczą możliwości wyłączenia poszczególnych składników przedsiębiorstwa z masy upadłości.
Wyłączeniu ex lege podlegają m.in. narzędzia i inne przedmioty niezbędne do osobistej pracy zarobkowej dłużnika oraz surowce niezbędne dla niego do produkcji na okres jednego tygodnia, z wyłączeniem jednak pojazdów mechanicznych (art. 829 pkt 4 k.p.c. w zw. z art. 63 pkt 1 p.u.). Dłużnik prowadzący działalność gospodarczą w formie przedsiębiorstwa, w razie gdy egzekucja zostanie skierowana do rzeczy niezbędnej do prowadzenia tej działalności, może wystąpić do sądu o wyłączenie tej rzeczy spod zajęcia, wskazując we wniosku składniki swego mienia, z których jest możliwe zaspokojenie roszczenia wierzyciela w zamian za rzecz zwolnioną (art. 1061 k.p.c.). W ślad za poglądem wyrażonym przez F. Zedlera, rzeczy niezbędne do prowadzenia działalności gospodarczej w formie przedsiębiorstwa nie podlegają z mocy ustawy wyłączeniu z egzekucji (art. 829 pkt 4 k.p.c.), lecz podlegają wyłączeniu na wniosek w trybie przepisu art. 1061 k.p.c. (F. Zedler, Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 30.05.1996 r., sygn. akt III CZP 56/96, OSP 1997, Nr 11, poz. 205). Ocena, który tryb będzie właściwy do wyłączenia z masy upadłości poszczególnych składników przedsiębiorstwa, wykracza poza ramy artykułu, niemniej wskazuje na dodatkowe problemy związane z analizowanym zagadnieniem.
Czytaj w LEX: Janda Paweł, Ustalenie majątku upadłego wolnego od zajęcia przez syndyka >
Wyłączenie spod egzekucji (niezależnie od trybu wyłączenia z masy upadłości) nie dotyczy wszelkich przedmiotów służących do wykonywania działalności gospodarczej, lecz tylko takich rzeczy które do prowadzenia działalności są niezbędne. Pojawia się również wątpliwość czy przykładowo materiały nabyte przez upadłego do wykonania umowy z kontrahentem stanowią rzeczy niezbędne do prowadzenia działalności gospodarczej. Czy takie materiały syndyk może swobodnie zbyć czy też ma obowiązek ich wyłączenia, a jeśli tak to w jakim trybie? Powyższe przykłady obrazują praktyczne komplikacje związane z objęciem do masy przedsiębiorstwa upadłego konsumenta. Syndyk może korzystać z możliwości złożenia na podstawie przepisu art. 63a p.u. wniosku do sędziego-komisarza lub sędziego wyznaczonego w celu wyjaśnienia wątpliwości co do składu masy upadłości. Nie można również tracić z pola widzenia, że składniki przedsiębiorstwa mogą zmieniać się w czasie, a uzyskiwanie każdorazowej decyzji organu sądowego najpewniej spowoduje paraliż postępowania upadłościowego.
Ponadto, jeśli upadły prowadzi działalność gospodarczą, do masy upadłości mogą wpływać środki pieniężne np. tytułem zaliczki lub zadatku w związku z niewykonaną umową. W jaki sposób powinna następować procedura zwrotu środków, czy konieczny jest wniosek kontrahenta o wyłączenie środków z masy upadłości czy też syndyk może samodzielnie oceniać zasadność ich wypłaty? Co w sytuacji, gdy w ramach działalności została zawarta umowa, z której wynika, że wynagrodzenie zostanie uiszczone po zakończeniu postępowania upadłościowego? Czy w takiej sytuacji syndyk może zwlekać z zakończeniem postępowania, mając na uwadze słuszne interesy wierzycieli związane z większym zaspokojeniem?
Dochód z działalności gospodarczej a gwarancje socjalne
Dochody z działalności gospodarczej prowadzonej przez upadłego konsumenta powinny być przekazywane syndykowi masy upadłości. Zgodnie z przepisem art. 78 p.u. spełnienie świadczenia do rąk upadłego, dokonane po obwieszczeniu o ogłoszeniu upadłości w Rejestrze (a do tego czasu po obwieszczeniu w MSIG), nie zwalnia z obowiązku spełnienia świadczenia do masy upadłości, chyba że równowartość świadczenia została przekazana przez upadłego do masy upadłości. W związku z tym wszelkie płatności winny być dokonywane bezpośrednio do rąk syndyka.
Przepisy art. 63 ust. 1a - 1d p.u. przewidują sumy gwarancyjne, które powinien otrzymywać upadły będący osobą fizyczną. Przepisy przewidują pozostawienie upadłemu równowartości 150% kwoty określonej w ustawie o pomocy społecznej. Rozliczenie syndyka z upadłym, prowadzącym działalność gospodarczą, gwarantujące minimum socjalne, budzi praktyczne wątpliwości.
Zobacz procedurę w LEX: Badanie podstaw ogłoszenia upadłości przez dłużnika – osobę fizyczną będącą przedsiębiorcą >
Zgodnie z przepisem art. 829 pkt 5 k.p.c. nie podlega egzekucji w stosunku do osoby wykonującej działalność gospodarczą - pieniądze niezbędne dla niego i jego rodziny na utrzymanie przez dwa tygodnie. Oszacowanie tej wolnej spod zajęcia kwoty nie jest jednoznaczne i podlega uznaniu. Biorąc jednak pod uwagę przepisy art. 63 ust. 1a - 1d p.u. pojawiają się dodatkowe problemy związane z wydzieleniem kwoty „na życie” dla upadłego. Czy kwoty określone w tych przepisach limitują wypłaty z dochodu dla upadłego? Czy kwoty te należą się upadłemu co miesiąc, niezależnie od osiąganego dochodu (w ramach środków będących w masie), czy tylko wtedy, kiedy wystąpi dochód? Co w sytuacji, gdy działalność gospodarcza przyniesie na koniec roku straty?
Dotychczasowe przepisy nie przewidują żadnych jednoznacznych wskazówek postępowania przez syndyków w takiej sytuacji. W naszej ocenie waga zasygnalizowanych problemów związanych z prowadzeniem w toku upadłości konsumenckiej działalności gospodarczej, powinna skłaniać do nowelizacji przepisów prawa upadłościowego - albo w kierunku uniemożliwienia prowadzenia tej formy działalności po ogłoszeniu upadłości albo doprecyzowania sposobu postepowania przez syndyka z przedsiębiorstwem konsumenta.
Autorzy:
Radomir Szaraniec, doradca restrukturyzacyjny, prezes Zarządu Insolventio Szaraniec Sobota S.A.
Alicja Sobota, doradca restrukturyzacyjny, członek Zarządu Insolventio Szaraniec Sobota S.A.
Cena promocyjna: 159 zł
Cena regularna: 159 zł
Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 127.2 zł