Rodzaje świadczeń chorobowych

Wszyscy zatrudnieni – zarówno na podstawie stosunku pracy, jak i na podstawie umów cywilnoprawnych, objętych obowiązkiem przystąpienia do ubezpieczeń społecznych – mogą uzyskać prawo do świadczeń w przypadku niezdolności do pracy z powodu choroby. Pracownikom takie świadczenia przysługują zawsze, gdyż są oni objęci obowiązkowym ubezpieczeniem chorobowym (art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585, dalej u.s.u.s.). W przypadku zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych warunkiem uzyskania prawa do zasiłków jest zgłoszenie do ubezpieczenia chorobowego, które jest dla tych osób dobrowolne (art. 11 ust. 2 u.s.u.s.).

Pracownikom przysługują dwa rodzaje świadczeń chorobowych:
 
1) wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy spowodowanej chorobą – tzw. wynagrodzenie chorobowe, wypłacane przez pracodawcę,
2) zasiłek chorobowy z ubezpieczenia chorobowego, wypłacany przez ZUS bezpośrednio lub za pośrednictwem pracodawcy jako płatnika.
Wynagrodzenie chorobowe przysługuje pracownikom za czas choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną, które trwają łącznie do 33 dni w ciągu roku kalendarzowego, a w przypadku pracownika, który ukończył 50 rok życia - okres wypłaty wynagrodzenia chorobowego wynosi 14 dni w ciągu roku kalendarzowego (art. 92 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy, tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm., dalej k.p.). Po upływie tego okresu pracownik otrzymuje zasiłek chorobowy (art. 92 § 4 k.p.).
Osobom zatrudnionym na podstawie umów cywilnoprawnych przysługuje wyłącznie zasiłek chorobowy z ubezpieczenia chorobowego. Zasiłek ten przysługuje zatrudnionemu od pierwszego dnia niezdolności do pracy, pod warunkiem jednak upłynięcia 90-dniowego okresu wyczekiwania, tj. okresu po upływie którego ubezpieczony nabywa prawo do zasiłku (art. 4 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 77, poz. 512).
 
Wypłata wynagrodzenia chorobowego
 Jak już wcześniej wskazano, art. 92 § 1 pkt 1 k.p. przewiduje obowiązek pracodawcy wypłacania wynagrodzenia przez okres pierwszych 33 dni choroby, a w przypadku pracownika, który ukończył 50 rok życia - okres wypłaty wynagrodzenia chorobowego wynosi do 14 dni w ciągu roku kalendarzowego. Przyjmuje się, że okres ten rozpoczyna swój bieg zawsze 1 stycznia i kończy się 31 grudnia, nawet wówczas, gdyby nie został wyczerpany. Jeżeli zatem nieprzerwana niezdolność do pracy z powodu choroby przypada na przełomie roku, a w dniu 31 grudnia pracownik miał prawo do wynagrodzenia gwarancyjnego, od 1 stycznia ma nadal prawo do wynagrodzenia gwarancyjnego ale już w ramach nowego okresu zasiłkowego (tak I. Jędrasik-Jankowska – komentarz do art. 9 u.ś.c.m. w: „Prawo socjalne", Warszawa 1998-2004).
To oznacza, że od 1 stycznia pracownikowi temu przysługuje kolejny, 33-dniowy okres wypłaty wynagrodzenia chorobowego, liczony od 1 stycznia (por. M. Mrozowska „Wynagrodzenie pracownika za czas choroby", Pr. Pracy 1999, nr 12, s. 28).
Pracodawca ma więc obowiązek ciągłego wypłacania wynagrodzenia chorobowego po rozpoczęciu nowego roku kalendarzowego, przez kolejne 33 dni, a w przypadku pracownika, który ukończył 50 rok życia - przez 14 dni.
 Przykłady (...)
 
Przy ustalaniu okresu pobierania wynagrodzenia chorobowego należy zawsze pamiętać, że z początkiem każdego następnego roku, ponownie rozpoczyna się okres pobierania wynagrodzenia chorobowego. Przepisy nie przewidują „przejścia" niewykorzystanego okresu pobierania tego wynagrodzenia na następny rok.
Wielu pracodawców, „idąc na rękę" zatrudnionym, w związku ze świętami Bożego Narodzenia, dokonuje wypłat wynagrodzeń należnych za miesiąc grudzień znacznie wcześniej niż przewidują to przepisy kodeksy pracy albo przepisy płacowe. Zazwyczaj wypłata taka dokonywana jest przed Wigilią, pomiędzy 20 a 24 grudnia. W sytuacji, gdy pracownik zachoruje po Świętach, należy mu się wówczas za ostatnie dni miesiąca wynagrodzenie chorobowe, które jest liczone według zasad określonych dla zasiłku chorobowego. Może więc dochodzić do różnic, najczęściej na korzyść pracownika (otrzymuje on wynagrodzenie de facto wyższe, niż gdyby otrzymał za część miesiąca wynagrodzenie za pracę i za pozostałą część - wynagrodzenie chorobowe).
Przykłady (...)
 
Zgodnie z art. 87 § 1 pkt 3 k.p. z wynagrodzenia za pracę podlegają potrąceniu zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi. Jednak – zgodnie z wykładnią zawartą w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 lipca 2001 r. (I PKN 552/00, OSNP 2003, nr 12, poz. 291) wypłaconego przed terminem wynagrodzenia za pracę nie można uznać zaliczkę udzieloną pracownikowi i przez to nie można jej potrącić w trybie przewidzianym w powyższym przepisie k.p. SN wskazał też, że wypłacone kwoty mogą podlegać jednak zarachowaniu na poczet wynagrodzenia należnego za dany okres obrachunkowy, ale zarazem zasady rozliczeń powinny w takiej sytuacji wynikać z umowy o pracę. Gdy nie ma określonych zasad, brak jest podstawy prawnej rozliczenia różnicy. W praktyce oznacza to, że pracodawca wypłaca wcześniej wynagrodzenie za grudzień na własne ryzyko.
 
Pobieranie wynagrodzenia chorobowego na przełomie roku a okres zasiłkowy
 Wprawdzie za okresy niezdolności do pracy, w których pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia (w tym wynagrodzenia chorobowego) zasiłek chorobowy nie przysługuje. Jednocześnie – mimo, że zasiłek nie jest za ten okres wypłacany – okresy te wlicza się do okresu zasiłkowego na podstawie art. 12 ust. 1 zd. 2 u.ś.c.m. Rozpoczęty więc w poprzednim roku okres nieprzerwanego pobierania wynagrodzenia chorobowego będzie w całości zaliczony do okresu zasiłkowego.
 Również w przypadku, gdy niezdolność do pracy jest wywołana tą samą chorobą, działa tu podobna zasada – okres pobierania wynagrodzenia chorobowego w poprzednim i bieżącym roku zaliczają się do okresu zasiłkowego. Warunkiem oczywiście jest, aby przerwa nie była w tym wypadku krótsza niż 60 dni (art. 9 ust. 2 w zw. z art. 12 ust. 1 u.ś.c.m.).
 Jeżeli niezdolność do pracy jest spowodowana różnymi schorzeniami, wówczas okresy niezdolności do pracy, wchodzące w skład okresu zasiłkowego ulegają zsumowaniu zawsze, gdy nie ma między nimi przerw.
 W przypadku przerwania okresu niezdolności do pracy, gdy kolejny okres niezdolności do pracy jest spowodowany inną chorobą, okres zasiłkowy rozpoczyna się od nowa. Przerwa w takim wypadku może być nawet jednodniowa – u.ś.c.m. nie określa bowiem terminu wspomnianej przerwy. W każdym razie, okres 33 dni pobierania wynagrodzenia chorobowego zawsze rozpocznie się 1 stycznia.
 
Wypłata zasiłku chorobowego
 W przypadku zasiłku chorobowego kwestia przełomu roku jest w zasadzie prawnie obojętna. Przyjmuje się bowiem, że jeżeli mamy do czynienia z nieprzerwaną niezdolnością do pracy, a 31 grudnia poprzedniego roku pracownik otrzymywał już zasiłek chorobowy i w dalszym ciągu, tj. 1 stycznia i w kolejnych dniach następnego roku jest niezdolny do pracy, to wówczas pracownik otrzymuje zasiłek chorobowy finansowany ze środków ZUS za cały okres nieprzerwanej niezdolności do pracy.
 
Przykład
Marek C. zachorował 27 grudnia 2013 r. Ponieważ wcześniej, w 2013 przebywał około 2 miesiące w szpitalu, w tym przypadku nie przysługiwało mu już wynagrodzenie chorobowe, ale od razu zasiłek z ubezpieczenia chorobowego. Niezdolność do pracy trwała od 27 grudnia 2013 r. do 7 stycznia 2014 r. Za cały ten okres Marek C. otrzyma zasiłek chorobowy.
 
Zasiłek chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego
 Przepis art. 92 § 1 pkt 1-2 k.p. przewiduje, że wynagrodzenie chorobowe przysługuje pracownikowi w następujących przypadkach niezdolności do pracy spowodowanej:
1) chorobą (w tym chorobą przypadającą w czasie ciąży),
2) odosobnieniem (kwarantanny) w związku z chorobą zakaźną,
3) wypadkiem w drodze do lub z pracy.
W przypadku gdy niezdolność jest spowodowana wypadkiem przy pracy wynagrodzenie chorobowe nie przysługuje, gdyż wypadek przy pracy nie jest przesłanką do wypłacania takiego wynagrodzenia. W tej sytuacji – zamiast wynagrodzenia chorobowego – od pierwszego dnia niezdolności do pracy spowodowanej powyższym wypadkiem przysługuje zasiłek chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego. Zasiłek ten przysługuje niezależnie od okresu podlegania ubezpieczeniu wypadkowemu (art. 8 ust. 1-2 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322; zob. w tej kwestii także cyt. wyżej „Komentarz..." Centrali ZUS, s. 2).
Jeżeli więc na przełomie roku wypłacany jest zasiłek chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego, to wówczas obowiązują te same zasady jak w przypadku zasiłku z ubezpieczenia chorobowego. Za cały okres niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem wypłaca się zasiłek chorobowy.
 
 Podmioty zobowiązane do wypłaty wynagrodzeń i zasiłków
 W odniesieniu do świadczeń chorobowych wypłacanych na przełomie roku, obowiązują te same zasady, jak w innym okresie zasiłkowym. To oznacza, że wynagrodzenie chorobowe wypłaca zawsze pracodawca z własnych środków; jest to bowiem rodzaj wynagrodzenia gwarancyjnego przysługującego pracownikowi, a nie świadczenie ubezpieczeniowe (por. J. Skoczyński – komentarz do art. 92 k.p. w: „Prawo pracy" t. I, Warszawa 1997-2005).
W przypadku zasiłku chorobowego – tak z ubezpieczenia chorobowego, jak i wypadkowego – jest on wypłacany odpowiednio przez:
a) pracodawcę, względnie zleceniodawcę, który jest płatnikiem składek na ubezpieczenie chorobowe i zgłasza do tego ubezpieczenia powyżej 20 ubezpieczonych – dla zatrudnionych-ubezpieczonych,
b) ZUS – dla:
• ubezpieczonych (pracowników i innych), których pracodawca (zleceniodawca) będący płatnikiem, zgłasza do ubezpieczenia chorobowego mniej niż 20 osób,
• prowadzących działalność pozarolniczą i osób współpracujących,
• innych osób, wymienionych w art. 61 ust. 1 pkt 2 u.ś.c.m.
Zgodnie z art. 61 ust. 2 u.ś.c.m. liczbę ubezpieczonych ustala się raz do roku, według stanu na dzień 30 listopada poprzedniego roku kalendarzowego (np. na rok 2014 – wg. stanu na 30 listopada 2013 r.), a w stosunku do płatników składek, którzy na ten dzień nie zgłaszali nikogo do ubezpieczenia chorobowego - według stanu na pierwszy miesiąc, w którym dokonali takiego zgłoszenia (np. jeżeli pracodawca zgłosił pierwszych pracowników w styczniu 2014 r. – stan jest ustalany według stanu ze stycznia 2014 r.).
Może się zdarzyć sytuacja, w której osoby zatrudnione otrzymują już zasiłek choroby z ZUS, ale według zgłoszenia na dzień 30 listopada, płatnik zatrudnia już więcej niż 20 osób i przejmuje od ZUS ustalanie i wypłatę zasiłków. W takim wypadku ZUS kontynuuje po dniu 31 grudnia podjętą wcześniej wypłatę zasiłku, nawet jeżeli od dnia 1 stycznia płatnik składek jest zobowiązany do wypłaty zasiłków.
 
Przykład
Ta sama firma X zatrudnia na zlecenie od stycznia 2014 r. Grzegorza S. Był on zgłoszony do ubezpieczenia chorobowego. Grzegorz S. zachorował w dniach 27 grudnia 2013 r. – 3 stycznia 2014 r. Ponieważ, jako zleceniobiorcy nie przysługuje mu wynagrodzenie chorobowe, dlatego otrzymał on za czas choroby zasiłek w całości wypłacony przez ZUS.
 
Przykład
Firma Z., której stan zatrudnienia na 30 listopada 2013 r. zwiększył się do 25 osób (w poprzednim roku zatrudniała tylko 17), od 2014 r. miała przejąć wypłatę zasiłków od ZUS. Pracownik Artur M. trafił do szpitala w dniu 1 grudnia 2013 r. Do dnia 2 stycznia 2014 r. przysługiwało mu wynagrodzenie chorobowe, wypłacane przez pracodawcę. Od 3 stycznia 2014 r. otrzyma on zasiłek chorobowy, również wypłacany przez firmę Z. jako płatnika. W dniu 31 grudnia 2013 r. miał on bowiem jeszcze prawo do wynagrodzenia chorobowego – a nie do zasiłku.
 
W każdym przypadku ubezpieczony może wystąpić do ZUS z wnioskiem o ustalenie uprawnień do zasiłku, jeżeli uważa, że zostały naruszone jego uprawnienia w tym zakresie (art. 63 ust. 1 u.ś.c.m.). Natomiast roszczenia dotyczące wynagrodzenia chorobowego powinny być kierowane bezpośrednio do pracodawcy.