Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. przyznała pracownikom w art. 66 ust. 2 prawo do określonych w ustawie dni wolnych od pracy i corocznych płatnych urlopów. Prawo to zostało skonkretyzowane w przepisach ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy – dalej k.p., w tym m.in. w art. 152, w którym ustawodawca przyznał pracownikom prawo do corocznego, nieprzerwanego, płatnego urlopu wypoczynkowego i ustanowił zakaz zrzekania się tego prawa.
Potwierdzeniem zasady wyrażonej w art. 152 k.p. jest ustanowiony w art. 161 k.p. obowiązek udzielenia pracownikowi urlopu w tym roku kalendarzowym, w którym nabył on do niego prawo. Nieudzielanie urlopu w tym terminie stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika i jest zagrożone karą grzywny (zob. art. 282 § 1 pkt 2 k.p.). Co istotne, konsekwencje naruszenia powyższych przepisów zawsze obciążają pracodawcę, nawet jeśli zaległości w wykorzystaniu urlopu powstają z inicjatywy, czy też za zgodą pracownika.
Zobacz także: wakcje, czyli czas na urlop wypoczynkowy
Zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 152 k.p., urlop powinien być udzielony w danym roku kalendarzowym w całości, co w założeniu ma sprzyjać zrealizowaniu celu urlopu, jakim jest wypoczynek i regeneracja sił. Ustawodawca dopuścił jednak możliwość dokonania jego podziału na części. Może do tego dojść jedynie na wniosek pracownika i pod warunkiem, że co najmniej jedna część wypoczynku będzie trwała nie mniej niż 14 kolejnych dni kalendarzowych. To, że w tym przepisie jest mowa o kolejnych dniach kalendarzowych powoduje, że obliczając długość tego okresu należy brać pod uwagę wszystkie następujące po sobie kolejno dni, a więc nie tylko dni robocze, ale także niedziele, święta i inne dni wolne od pracy.
Pracodawcy często zadają sobie pytanie, w jaki sposób zrealizować nałożony na nich przez ustawodawcę obowiązek w przypadku udzielania urlopu wypoczynkowego pracownikom, którzy mają prawo do urlopu w wymiarze niepozwalającym im na skorzystanie z wypoczynku obejmującego swym okresem co najmniej 14 dni kalendarzowych. Może mieć to miejsce na przykład w przypadku pracowników podejmujących w danym roku kalendarzowym swoją pierwszą pracę, czy też w przypadku pracowników uprawnionych w danym roku kalendarzowym do urlopu wypoczynkowego w wymiarze proporcjonalnym.
W piśmiennictwie wskazuje się, że skoro urlop wypoczynkowy w określonych przypadkach występuje w wymiarze uniemożliwiającym udzielenie go zgodnie z dyspozycją art. 162 k.p., to naturalną konsekwencją tego będzie to, że zasada ta nie zawsze może znaleźć zastosowanie.