Obowiązki spadkobiercy po śmierci właściciela firmy

Spadkobiercy właściciela jednoosobowej firmy ujawnionej w CEIDG podejmują szereg kroków związanych ze śmiercią spadkodawcy. Najważniejsze jest zebranie informacji o stanie spraw zmarłego wobec fiskusa. I podjęcie m.in. na tej podstawie decyzji o kontynuowaniu działalności gospodarczej zmarłego.

1. Prawa majątkowe i niemajątkowe

Kluczem do zrozumienia logiki działań urzędu skarbowego wobec spadkobierców jest podział praw im należnych na majątkowe i niemajątkowe. Ustawodawca wprowadził do porządku prawnego dwie zasady:

Zasada 1. Spadkobiercy podatnika przejmują przewidziane w przepisach podatkowych majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy.

Zasada 2. Jeżeli spadkodawcy przysługiwały prawa o charakterze niemajątkowym, związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, to uprawnienia te przechodzą na spadkobierców pod warunkiem dalszego prowadzenia tej działalności na ich rachunek.

Pierwsza zasada wiąże się z tzw. sukcesją uniwersalną. Spadkobiercy przejmują cały majątek zmarłego wraz z prawami i obowiązkami fiskalnymi. W przypadku podatkowych praw niemajątkowych sukcesja dotyczy tylko spadkobierców kontynuujących działalność gospodarczą zmarłego. Spadkobiercy, wykonując obowiązki wobec fiskusa, powinni umieć rozpoznać, które elementy spadku po właścicielu firmy zarejestrowanej w CEIDG są prawem majątkowym, a które niemajątkowym. Organy podatkowe przyjmują, że prawa majątkowe to te prawa, które są bezpośrednio uwarunkowane interesem ekonomicznym uprawnionego. Mają one swój materialny i wymierny kształt. Zaliczają do nich m.in. prawo do nadpłaty czy prawo do zwrotu podatku lub różnicy podatku naliczonego. Prawo do pieniędzy z tego tytułu przysługuje niezależnie od tego, czy spadkobiercy będą kontynuować działalność gospodarczą.

 

Przykład 1

Zmarłemu przedsiębiorcy przysługiwał zwrot 130.000 zł z tytułu nadpłaconego VAT. Nie zrobił tego przed śmiercią. Jego spadkobiercy nie będą kontynuować działalności gospodarczej. Pomimo to mają prawo do otrzymania z urzędu skarbowego kwoty 130.000 zł.

 

Przykłady praw niemajątkowych objętych dziedziczeniem tylko wtedy, gdy spadkobiercy będą kontynuować działalność gospodarczą, przedstawiono poniżej w części opracowania: „Konsekwencje decyzji o kontynuowaniu działalności gospodarczej".

 

2. Etapy rozliczenia przed fiskusem spadkobrania

Zazwyczaj spadkobiercy dokonują następujących czynności w związku ze śmiercią spadkodawcy:

1) ustalają właściwy urząd skarbowy do rozliczeń z fiskusem;

2) zapoznają się z informacjami o stanie rozliczeń zmarłego z fiskusem (np. analizują informacje o złożonych przez zmarłego wnioskach o zwrot nadpłaty, o rozłożenie zaległości na raty, prowadzonych kontrolach i postępowaniach podatkowych);

3) podejmują decyzję o kontynuacji działalności gospodarczej, a więc założeniu firmy na bazie odziedziczonego majątku firmy ujawnionej w CEIDG.

Spadkobiercy sprawdzają szereg informacji o stanie firmy, by zadecydować, czy będą kontynuować działalność gospodarczą po zmarłym. Właściwy organ podatkowy udziela im informacji o zaległościach podatkowych, nadpłatach, toczących się postępowaniach podatkowych czy kontrolach. Mają też możliwość otrzymania zaświadczenia o wysokości zaległości podatkowych zmarłego. Zebranie tych informacji przez spadkobierców pozwoli im na podjęcie decyzji, czy kontynuować działalność zmarłego. Proces zbierania informacji dotyczy nie tylko kwestii podatkowych. Problemem może być korzystanie przez spadkobierców z koncesji, licencji i zezwoleń przyznanych firmie zmarłego czy kwestia niespłaconych kredytów bankowych. Nie są to zagadnienia prawa podatkowego, ale warto o nich pamiętać jako procesach toczących się obok weryfikacji spraw zmarłego w urzędzie skarbowym.

3. Właściwy organ podatkowy

Pierwszym krokiem spadkobiercy jest ustalenie właściwego urzędu skarbowego dla rozliczenia konsekwencji podatkowych śmierci przedsiębiorcy.

 

Reguła ogólna dla następstwa prawnego

Organem podatkowym właściwym miejscowo w sprawie praw i obowiązków podatnika (płatnika, inkasenta), przejętych przez następcę prawnego, jest organ podatkowy właściwy dla następcy prawnego.

Komentarz: Wyżej wymieniona zasada usprawnia przeprowadzanie kontroli podatkowej oraz postępowania podatkowego za okres przed zdarzeniem skutkującym sukcesją podatkową. Uzasadnieniem dla tego rozwiązania jest to, że to następca prawny posiada dokumentację dotyczącą działalności podmiotu przejmowanego. I efektywniej jest, aby za okres sprzed np. przejęcia spółki kontrolę przeprowadzał organ podatkowy właściwy dla aktualnego właściciela aktywów.

Wyjątek dla spadkobierców

Organem podatkowym właściwym miejscowo w sprawach następstwa prawnego spadkobierców oraz zapisobierców jest organ właściwy ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy.

Komentarz: Uzasadnieniem ww. zasady jest to, że w przypadku gdy jest wielu spadkobierców, wydawanie decyzji przez właściwe dla nich urzędy skarbowe uniemożliwiałoby sprawne przeprowadzenie sukcesji podatkowej.

Przykład 2

Spadkobiercami przedsiębiorcy zamieszkałego przed śmiercią w Krakowie są 3 osoby – wdowa zamieszkała w Łodzi i dwaj synowie mieszkający w Warszawie. Organem podatkowym właściwym dla następstwa prawnego spadkobierców jest urząd skarbowy w Krakowie. Był to urząd skarbowy właściwy dla przedsiębiorcy za jego życia (z uwagi na jego zamieszkanie w Krakowie).