W zależności od formy prawnej i struktury podmiotów będących stronami umowy, różnie będzie się kształtowało prawo reprezentacji tych podmiotów przez konkretne osoby. Również skutki podpisania umowy przez osoby do tego nieuprawnione mogą być różnorakie, dlatego niezwykle istotnym jest, aby w momencie zawierania umowy mieć świadomość co do wymogów w zakresie reprezentacji drugiej strony i umieć odpowiednio zabezpieczyć się przed zawarciem takiej umowy z osobą do tego nieuprawnioną.


Wprowadzenie

Umowa o roboty budowlane jest rodzajem umowy cywilnoprawnej nazwanej, a więc takiej, której podstawowe elementy uregulowane zostały w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) - dalej k.c. Zgodnie z art. 647 k.c. stronami umowy o roboty budowlane są: wykonawca, który zobowiązuje się do oddania przewidzianego w umowie obiektu, wykonanego zgodnie z projektem i z zasadami wiedzy technicznej oraz inwestor, zobowiązujący się tą umową do dokonania wymaganych przez właściwe przepisy czynności związanych z przygotowaniem robót, w szczególności do przekazania terenu budowy i dostarczenia projektu, oraz do odebrania obiektu i zapłaty umówionego wynagrodzenia.


Reprezentacja stron umowy o roboty budowlane

Reprezentacja podmiotu prawnego, to możliwość występowania w imieniu tego podmiotu wobec osób trzecich i zdolność składania w imieniu tego podmiotu oświadczeń woli, w tym zaciągania zobowiązań. Pojęcie reprezentacji należy odróżnić od pojęcia prowadzenia spraw np. spółki, pod którym należy rozumieć wykonywanie odpowiednich czynności i podejmowanie stosownych decyzji zapewniających byt spółki i jej normalne funkcjonowanie, a więc działania dotyczące stosunków wewnętrznych spółki.

Poza sytuacjami działania za pośrednictwem przedstawiciela osoby fizyczne same podpisują się pod zaciągniętymi przez siebie zobowiązaniami. Aby umowa była ważna i w pełni skuteczna osoba fizyczna musi posiadać pełną zdolność do czynności prawnych. Podpisanie umowy przez osobę, która nie posiada zdolności do czynności prawnych, a więc przez osobę, która nie ukończyła lat trzynastu lub jest ubezwłasnowolniona całkowicie czyni umowę zawartą przez taką osobę nieważną. Z kolei jeżeli pod umową podpisała się osoba posiadająca ograniczoną zdolność do czynności prawnej, a więc osoba małoletnia, która ukończyła lat 13 albo osoba ubezwłasnowolniona częściowo, dla ważności takiej umowy konieczna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego. Jeżeli takiej zgody nie było, ważność umowy zależeć będzie od potwierdzenia umowy przez tego przedstawiciela.

Tak więc osoba, która zawarła umowę z osobą ograniczoną w zdolności do czynności prawnych nie może powoływać się na brak zgody jej przedstawiciela ustawowego. Może jednak wyznaczyć temu przedstawicielowi odpowiedni termin do potwierdzenia umowy i staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu.

Jeżeli chodzi o spółkę cywilną, to art. 866 k.c. stwarza domniemanie, że każdy wspólnik jest umocowany do jednoosobowego reprezentowania spółki w takich granicach, w jakich jest uprawniony do prowadzenia jej spraw. Kwestię tę jednak można uregulować odmiennie w umowie spółki albo w podjętej później uchwale wspólników. W konsekwencji uprawnienie do reprezentowania spółki może przysługiwać tylko wybranym wspólnikom, przy czym poszczególne kompetencje mogą być między tymi wspólnikami rozłożone nierównomiernie. @page_break@

Jeżeli jednak strony nie unormowały tej kwestii w umowie, albo w uchwale, należy przyjąć, że wspólnik będzie mógł reprezentować spółkę tylko w zakresie tzw. „zwykłych czynności spółki", a więc czynności nie wykraczających poza zakres zwykłego zarządu. Ocena, czy dana czynność mieści się w ramach zwykłego zarządu, czy też je przekracza, zależy od okoliczności konkretnego przypadku, a zwłaszcza od charakteru działalności prowadzonej przez spółkę.

Skutki działania wspólnika bez umocowania lub z przekroczeniem jego zakresu podlegają ocenie według zasad dotyczących rzekomego pełnomocnika (falsus procurator). Ważność umowy zależy od potwierdzenia w wyznaczonym terminie, natomiast jednostronna czynność prawna jest nieważna (zob. niżej w części dot. przekroczenia kompetencji do reprezentacji strony).

Wydaje się, że dla oceny, czy wspólnik występujący w imieniu spółki cywilnej jest umocowany do zawarcia w jej imieniu konkretnej umowy o roboty budowlane, koniecznym
będzie zażądanie odpowiednich dokumentów regulujących tą kwestię (umowy spółki lub uchwały), a w razie braku takich szczególnych dokumentów, indywidualna ocena, czy podpisanie konkretnej umowy należy do zakresu zwykłego zarządu spółki.

W handlowych spółkach osobowych każdy wspólnik ma prawo prowadzić sprawy spółki i reprezentować spółkę na zewnątrz. Spółki te nie działają bowiem przez organy, jak osoby prawne, ale przez wspólników.

Przepisy kodeksu spółek handlowych odnośnie do reprezentacji w spółce jawnej stanowią, że spółkę tą ma prawo reprezentować każdy wspólnik. Prawo wspólnika do reprezentowania spółki dotyczy wszystkich czynności sądowych i pozasądowych spółki i nie można go ograniczyć ze skutkiem wobec osób trzecich. Zaznaczyć należy, że prawo do reprezentowania spółki jawnej przysługuje każdemu wspólnikowi, w tym również pozbawionemu zdolności do czynności prawnej lub mającemu ograniczoną zdolność do takich czynności. Umowa spółki może jednak przewidywać, że wspólnik będzie pozbawiony prawa reprezentowania spółki albo że będzie uprawniony do jej reprezentowania tylko łącznie z innym wspólnikiem lub prokurentem. Może to jednak nastąpić wyłącznie z ważnych powodów na mocy prawomocnego orzeczenia sądu. Z uwagi na to, że w spółce jawnej wspólnicy mogą ustanowić pełnomocnika albo powierzyć reprezentację spółki jednemu lub kilku wspólnikom, dla określenia uprawnień wspólnika do zaciągania zobowiązań w imieniu spółki konieczne jest sprawdzenie dokumentów spółki regulujących te kwestie. Jest to o tyle proste, że dane dotyczące spółek prawa handlowego podlegają ujawnieniu w Krajowym Rejestrze Sądowym. Wystarczy więc zażądać od drugiej strony umowy okazania aktualnego odpisu z tego rejestru.

Spółkę komandytową reprezentują komplementariusze, których z mocy umowy spółki albo prawomocnego orzeczenia sądu nie pozbawiono prawa reprezentowania spółki. Do reprezentacji spółki komandytowej przez komplementariuszy mają zastosowanie analogiczne reguły jak w spółce jawnej. Reprezentacja spółki jest uprawnieniem, które polega na dokonywaniu wszystkich czynności sądowych i pozasądowych. Przysługuje ono, co do zasady, wszystkim komplementariuszom, którzy wykonują je samodzielnie, chyba że umowa spółki ustanawia odmienne od ustawowych zasady np. reprezentacja łączna (przykładowo komplementariusz i prokurent spółki). Pozbawienie komplementariusza prawa reprezentacji spółki może wynikać z umowy spółki (w razie zmiany umowy spółki w tym zakresie wymagana jest forma aktu notarialnego) albo z ważnych powodów na mocy wyroku sądowego.

Komandytariusz może reprezentować spółkę jedynie jako pełnomocnik. Jeżeli dokona on w imieniu spółki czynności prawnej, nie ujawniając swojego pełnomocnictwa, odpowiada za skutki tej czynności wobec osób trzecich bez ograniczenia. Dotyczy to także reprezentowania spółki przez komandytariusza, który nie ma umocowania albo przekroczy jego zakres.@page_break@

Jeżeli chodzi o spółkę komandytowo – akcyjną, to spółkę tą reprezentują komplementariusze, których z mocy statutu lub prawomocnego orzeczenia sądu nie pozbawiono prawa reprezentowania spółki. Późniejsze pozbawienie komplementariusza prawa reprezentowania spółki stanowi zmianę statutu spółki i wymaga zgody wszystkich pozostałych komplementariuszy. Należy jednak zaznaczyć, że pozbawienie komplementariusza prawa reprezentowania spółki wbrew jego sprzeciwowi może nastąpić jedynie z ważnych powodów na mocy prawomocnego orzeczenia sądu. Również w odniesieniu do tej spółki aktualnymi pozostają uwagi dotyczące zapoznania się przez drugą stronę z dokumentami kontrahenta, które mogą kształtować sposób jego reprezentacji.

W przypadku spółki partnerskiej każdy partner ma prawo reprezentować tą spółkę samodzielnie, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Pozbawienie partnera prawa reprezentowania spółki może nastąpić tylko z ważnych powodów uchwałą powziętą większością trzech czwartych głosów w obecności co najmniej dwóch trzecich ogólnej liczby partnerów, jednakże umowa spółki może przewidywać surowsze wymogi powzięcia uchwały. Warto wspomnieć, że pozbawienie partnera prawa reprezentowania spółki staje się skuteczne z chwilą wpisu do rejestru, a więc kontrahent ma możliwość pewnego ustalenia, czy osoba reprezentująca spółkę partnerską nie została prawa reprezentacji pozbawiona. Ponadto należy mieć świadomość, że przepisy dopuszczają powołanie przez spółkę partnerską zarządu, który z mocy prawa przejmuje wyłączną kompetencję w zakresie reprezentacji

Przechodząc do kwestii reprezentacji osób prawnych, należy wskazać, że kodeks cywilny stoi na stanowisku tzw. teorii organów osoby prawnej. Organ składa się z osób fizycznych (bądź też jednej takiej osoby), które zgodnie z przepisami określającymi ustrój danej osoby prawnej reprezentują ją. Organ osoby prawnej nie jest podmiotem stosunków prawnych, bowiem podmiotem tym jest sama osoba prawna. Działanie organu (osób fizycznych) traktuje się jako działanie osoby prawnej. O działaniu jednak takiej osoby można mówić jedynie wówczas, gdy osoby fizyczne występują w konkretnej sprawie, w sposób wyraźny lub chociażby domniemany, jako organ i działają w granicach kompetencji danego organu, wynikającej z przepisów o ustroju konkretnej osoby prawnej. Chociaż osoba prawna ma z reguły więcej niż jeden organ, to w stosunkach cywilnoprawnych z innymi osobami (fizycznymi i prawnymi) działa prawie zawsze przez jeden organ, określony w art. 41 k.c. jako „organ zarządzający". Dodać należy, że osoba prawna, działająca przez swoje organy, ma zawsze (w przeciwieństwie do osoby fizycznej) pełną zdolność do czynności prawnych. Posiadanie przez osobę prawną pełnej zdolności do czynności prawnych nie oznacza jednak, że może być ona podmiotem wszystkich stosunków cywilnoprawnych, bowiem zależy to od charakteru tych stosunków (osoba prawna nie może np. sporządzić testamentu, czy zbyć prawa własności nieruchomości na podstawie umowy dożywocia).

Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością reprezentuje jej zarząd, który składa się z jednego, albo większej liczby członków. Jeżeli sama umowa spółki nie stanowi inaczej, to członek zarządu jest powoływany i odwoływany uchwałą wspólników. Prawo członka zarządu do reprezentowania spółki dotyczy wszystkich czynności sądowych i pozasądowych spółki. Jeżeli zarząd jest wieloosobowy, sposób reprezentowania określa umowa spółki. Jeżeli umowa spółki nie zawiera żadnych postanowień w tym przedmiocie, do składania oświadczeń w imieniu spółki wymagane jest współdziałanie dwóch członków zarządu albo jednego członka zarządu łącznie z prokurentem.

Spółkę akcyjną, podobnie jak spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością, reprezentuje jej zarząd, który składa się z jednego lub większej liczby członków. Prawo członka zarządu do reprezentowania spółki dotyczy wszystkich czynności sądowych i pozasądowych spółki i nie można go ograniczyć ze skutkiem prawnym wobec osób trzecich. Jeżeli zarząd jest wieloosobowy, sposób reprezentowania spółki określa jej statut. Jeżeli statut nie zawiera żadnych postanowień w tym przedmiocie, do składania oświadczeń w imieniu spółki wymagane jest współdziałanie dwóch członków zarządu albo jednego członka zarządu łącznie z prokurentem.

Pełna treść komentarza dostępna jest w programie Serwis Budowlany>>