Wiele zawodów wiąże się z podejmowaniem aktywności twórczej. Biorąc zaś pod uwagę szerokie ujęcie przez ustawodawcę tego, czym jest utwór, niekiedy nawet nie zdajemy sobie sprawcę, że staliśmy się jego twórcami i przysługują nam określone prawa autorskie. Problem ten bywa szczególnie trudny, gdy do powstania utworu doszło w ramach wykonywania pracy. O czym więc powinni pamiętać pracodawcy i pracownicy, gdy w ich wzajemnych relacjach w grę wchodzi działalność twórcza?
Czytaj też: Treści wygenerowane przez sztuczną inteligencję mogą być objęte ochroną
Co to jest utwór?
Zgodnie z art. 1 ust. 1 Prawa autorskiego (t.j. Dz.U. z 2022 r., poz. 2509) utworem jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Z reguły prawa do utworu – a więc prawa majątkowe i niemajątkowe – przysługują twórcy. Autorskie prawa majątkowe obejmują wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu (art. 17). Natomiast autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem. Chodzi tu m.in. o prawo do autorstwa utworu; oznaczenia go swoim imieniem i nazwiskiem bądź pseudonimem; nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania oraz do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
O ile autorskie prawa osobiste są niezbywalne, o tyle prawa majątkowe mogą zostać przeniesione na inny podmiot, np. na pracodawcę – jeżeli utwór powstał w ramach wykonywania umowy o pracę. W istocie więc niezwykle istotne jest – w każdym przypadku, gdy w ramach stosunku pracy może dojść do powstania utworu – precyzyjne ustalenie zakresu obowiązków pracowniczych. Jeżeli okaże się, że obowiązki te nie obejmowały działań zmierzający do stworzenia utworu, to trudno zakładać, że powstał on w ramach stosunku pracy. O czym jeszcze trzeba pamiętać?
Czytaj w LEX: Status projektantów wobec pracodawców >
Wzory dokumentów LEX:
- Oświadczenie pracownika w zakresie przejścia majątkowych praw autorskich na pracodawcę >
- Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych do utworu stworzonego przez pracownika, niezwiązanego z wykonywaniem obowiązków ze stosunku pracy >
- Umowa przeniesienia praw autorskich >
- Umowa dotycząca wykonywania osobistych praw autorskich >
- Umowa dotycząca udzielenia licencji >
Czym są utwory pracownicze?
Stosownie do art. 12 ust. 1 Prawa autorskiego, jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron. Regułą więc jest, że firma (pracodawca) nabywa autorskie prawa majątkowe do utworu, który powstał w ramach wykonywania obowiązków pracowniczych. Ważne jednak jest, aby pracodawca dokonał przyjęcia utworu.
Przyjęcie utworu wcale nie musi nastąpić poprzez jakieś wyraźne oświadczenie dokonane przez pracodawcę. Wystarczy, że pracodawca nie zawiadomi twórcy w terminie sześciu miesięcy od dostarczenia utworu o jego nieprzyjęciu lub uzależnieniu przyjęcia od dokonania określonych zmian w wyznaczonym w tym celu odpowiednim terminie. Przy czym prawem stron pozostaje określenie innego terminu (art. 13). Istotny jest tu także termin, w którym pracodawca powinien rozpocząć rozpowszechnienie utworu – o ile oczywiście w umowie o pracę dany utwór został przeznaczony do rozpowszechniania.
Jeżeli tak, to zatrudniający powinien rozpocząć rozpowszechnianie utworu w okresie dwóch lat od jego przyjęcia. Po upływie tego terminu pracownik zyskuje prawo do wyznaczenia pracodawcy dodatkowego terminu na rozpoczęcie rozpowszechniania – jeżeli także ten termin upływie, prawa majątkowe do utworu wracają do twórcy. Jednocześnie również w tym obszarze strony mają sporą swobodę. W umowie o pracę mogą zostać określone inne terminy, a nawet inne skutki ich upływu (art. 12 ust. 2).
Wiele kwestii można ustalić
Wobec optyki przyjętej przez ustawodawcę w Prawie autorskim właściwie trudno mieć wątpliwości, że ustalenie odpowiedzi na pytanie, czy i ewentualnie w jakim zakresie pracodawca ma prawo do utworów stworzonych przez jego pracowników, w ramach wykonywania umowy o pracę, zależy w pierwszej kolejności od treści łączącej ich umowy. Dopiero wówczas, gdy kontrakt o pracę milczy w tym obszarze bądź reguluje kwestie prawno-autorskie tylko w pewnym zakresie, zastosowania znajdą przepisy Prawa autorskiego.
Z pewnością warto korzystać ze swobody pozostawionej przez ustawodawcę pracodawcy i pracownikowi w normowaniu zagadnień dotyczących praw majątkowych do utworów tworzonych w ramach stosunku pracy. Po pierwsze pozwala to na dostosowanie reguł do realiów konkretnego stosunku pracy. Utwór, jak wiadomo, to niezwykle szeroka kategoria, a więc do jego powstania może dojść naprawdę w wielu różnych przypadkach, dotyczących funkcjonowania w zróżnicowanych branżach. Po drugie czasami utwory – nieraz po upływie wielu lat od ich powstania – stają się naprawdę wiele warte. Można by tu przywołać wiele przykładów dotyczących chociażby aplikacji czy programów komputerowych. Stąd tak istotne jest unormowanie w umowie o pracę materii wynagrodzenia za utwór pracowniczy. Jasne i niebudzące wątpliwości uregulowanie tego zagadnienia zabezpiecza, zwłaszcza pracodawcę, przed roszczeniami pracownika.
Czytaj w LEX: Zezwolenie projektanta na zastosowanie przeróbki jego projektu >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
