Zbudowana w Bydgoszczy, w latach 1882-1884 śluza workowa, nazywana również trapezową, była w opinii historyków unikatowym obiektem hydrotechnicznym. Umożliwiała ona statkom i łodziom, płynącym Brdą i Kanałem Bydgoskim, pokonać różnicę poziomów wynoszącą 3,19 m.

"Śluza miała kształt zbudowany na rzucie trapezu, bardzo solidne wrota z jednej strony i przez to wymuszała bardzo skomplikowane manewrowanie barek. Prawdopodobnie w Europie istnieją tylko trzy tego rodzaju budowle" - wyjaśnił Sławomir Marcysiak, miejski konserwator zabytków w Bydgoszczy.
Nietypowe dla tego rodzaju budowli było usytuowanie obu par wrót na jednej linii, co wymuszało odmienne niż zazwyczaj zasady pracy. Barki płynące w górę Brdy, w kierunku Kanału Bydgoskiego, musiały być w szerszym miejscu rzeki, kilkaset metrów przed śluzą obracane, by wpłynąć do niej rufą.

Barki holowane rufą naprzód wpływały do komory przez otwarte wrota dolnego stanowiska. Z chwilą wpłynięcia statku do śluzy zamykano wrota dolne i odpowiednio sterując zasuwami w kanałach obiegowych, napełniano komorę wodą.

Po napełnieniu komory śluzy do poziomu wody w Brdzie Górnej, dziób jednostki przesuwano w kierunku górnych wrót. Wrota były następnie otwierane, a jednostka mogła już przodem wypłynąć na górne stanowisko, by udać się dalej w kierunku pierwszej śluzy na Kanale Bydgoskim.
Konieczność wcześniejszego obracania barek okazała się szybko istotną wadą konstrukcji. Dochodziło do wypadków i zatonięć barek.

W 1914 roku, w sąsiedztwie śluzy workowej, oddano do użytku nową konstrukcję, która miała typowy układ wrót, położonych naprzeciw siebie. Budowla do dziś spełnia swe zadanie i niewiele zmieniła wygląd od czasu budowy.

Służąca transportowi wodnemu zaledwie 30 lat śluza workowa została wyłączona z użytku, a w latach 70. ub. stulecia jej relikty całkowicie zasypano. Podczas prowadzonych od dwóch lat prac rewitalizacyjnych nabrzeży Brdy w centrum Bydgoszczy okazało się, że mury zasypanej śluzy zachowały się w bardzo dobrym stanie i zapadła decyzja o ich odkopaniu.

Na podstawie badań historyków i archeologów odtworzone zostaną wrota oraz mechanizmy napełniania i opróżniania komory. To wszystko, co zachowało się oryginalnego zostanie zachowane, a brakujące elementy zrekonstruowane.

Ekspozycja śluzy, która ma być gotowa w tym roku, to jeden z elementów rewitalizacji bulwarów Brdy w centrum Bydgoszczy. Koszt całej inwestycji to blisko 22 miliony zł, z czego połowa pochodzi z funduszy unijnych. (PAP)