Akty Prawne
Dziennik Ustaw
Dz.U.2001.92.1020

Standardy wymagań będące podstawą przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów.

ROZPORZĄDZENIE

MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ

z dnia 10 sierpnia 2001 r.

w sprawie standardów wymagań będących podstawą przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów.

Na podstawie art. 22 ust. 2 pkt 10 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 1996 r. Nr 67, poz. 329 i Nr 106, poz. 496, z 1997 r. Nr 28, poz. 153 i Nr 141, poz. 943, z 1998 r. Nr 117, poz. 759 i Nr 162, poz. 1126 oraz z 2000 r. Nr 12, poz. 136, Nr 19, poz. 239, Nr 48, poz. 550, Nr 104, poz. 1104, Nr 120, poz. 1268 i Nr 122, poz. 1320) zarządza się, co następuje:

§ 1.

Określa się standardy wymagań będące podstawą przeprowadzania:

ZAŁĄCZNIK Nr 1

STANDARDY WYMAGAŃ BĘDĄCE PODSTAWĄ PRZEPROWADZANIA SPRAWDZIANU W OSTATNIM ROKU NAUKI W SZKOLE PODSTAWOWEJ

1.

Czytanie

Uczeń:

1) odczytuje różne teksty kultury (w tym kształtujące tożsamość narodową i postawę obywatelską):

a) źródła i teksty historyczne, w tym: fragmenty kronik, pamiętników, listów, elementy dziedzictwa kulturowego, w szczególności zabytki architektury reprezentatywne dla danej epoki, polskie pieśni patriotyczne,

b) teksty literackie, w tym: baśnie, legendy, mity, opowiadania, utwory poetyckie i prozatorskie z klasyki dziecięcej i młodzieżowej - polskiej i światowej,

c) teksty użytkowe, w tym: telegram, zaproszenie, zawiadomienie, instrukcję, przepis, ogłoszenie, kartkę pocztową, list prywatny i oficjalny, tabelę, notatkę,

d) proste teksty podręcznikowe, a także publicystyczne i popularnonaukowe, w tym: audycję radiową i telewizyjną, artykuł prasowy,

e) przedstawienia teatralne i filmy,

f) przekazy ikoniczne, w tym: komiksy, dzieła malarskie, rzeźby,

rozpoznaje ich cechy charakterystyczne, dostrzega znaczenia dosłowne i odkrywa sensy przenośne,

2) określa funkcje elementów charakterystycznych dla danego tekstu:

a) rozumie pojęcia: fikcja literacka, świat przedstawiony, nadawca, odbiorca, podmiot mówiący, narracja, przenośnia, rytm,

b) posługuje się czynnie terminami: bohater, wątek, akcja, autor, narrator, epitet, porównanie, wyraz dźwiękonaśladowczy, rym, zwrotka, refren, baśń, legenda, opowiadanie, powieść, proza, poezja oraz podstawowymi terminami związanymi z przekazami ikonicznymi, plastyką, muzyką, radiem, telewizją, filmem, teatrem, prasą,

3) rozumie znaczenia podstawowych symboli występujących w instrukcjach i w opisach:

a) diagramów,

b) map,

c) planów,

d) schematów,

e) innych rysunków,

4) odczytuje dane z:

a) tekstu źródłowego,

b) tabeli,

c) wykresu,

d) planu,

e) mapy,

f) diagramu

oraz odpowiada na proste pytania z nimi związane.

2.

Pisanie

Uczeń:

1) pisze na temat i zgodnie z celem, posługując się następującymi formami wypowiedzi:

a) opowiadanie,

b) opis przedmiotu, krajobrazu, postaci rzeczywistej i literackiej, dzieła sztuki,

c) sprawozdanie z uroczystości szkolnej, wycieczki,

d) notatka w formie planu, tabeli, wykresu, streszczenia,

e) kartka pocztowa,

f) list prywatny i oficjalny,

g) telegram,

h) zaproszenie,

i) zawiadomienie,

j) ogłoszenie,

k) instrukcja,

l) przepis,

2) formułuje wypowiedzi ze świadomością celu (intencji):

a) pyta i odpowiada,

b) potwierdza i zaprzecza,

c) poleca i prosi,

d) przyrzeka i obiecuje,

e) zachęca i zniechęca,

f) zaprasza,

g) przeprasza,

h) współczuje,

i) żartuje,

j) wątpi,

k) odmawia,

3) buduje tekst poprawny kompozycyjnie (ok. 1 strony formatu A4), celowo stosując środki językowe i przestrzegając norm gramatycznych, ortograficznych i interpunkcyjnych,

4) przedstawia w postaci graficznej dane zapisane w tabeli:

a) przenosi informacje na oś liczbową, chronologiczną, układ współrzędnych,

b) wyraża dane w postaci diagramu słupkowego, prostego schematu, innego rysunku,

5) dba o układ graficzny, czytelność i estetykę zapisu:

a) dostosowuje zapis do formy wypowiedzi,

b) wyróżnia części tekstu zgodnie z jego strukturą,

c) pisze czytelnie.

3.

Rozumowanie

Uczeń:

1) posługuje się kategoriami czasu i przestrzeni w celu porządkowania wydarzeń:

a) sytuuje je w przestrzeni,

b) umieszcza daty w przedziałach czasowych,

c) oblicza upływ czasu między wydarzeniami,

d) porządkuje wydarzenia w kolejności chronologicznej.

2) przedstawia przyczyny i skutki wydarzeń i zjawisk:

a) domyśla się przyczyn, przewiduje skutki wydarzeń bliskich życiu i swoim doświadczeniom,

b) wskazuje główne przyczyny i skutki doniosłych wydarzeń w historii Polski,

c) wyjaśnia przyczyny i skutki zmian, które zachodzą w środowisku w wyniku działalności człowieka,

3) określa znaczenie osiągnięć człowieka dla rozwoju cywilizacyjnego:

a) wyjaśnia na prostych przykładach zmiany cywilizacyjne, jakie nastąpiły na przestrzeni dziejów,

b) opisuje najważniejsze osiągnięcia, które składają się na polskie dziedzictwo kulturowe,

4) wyraża własne opinie i próbuje je uzasadnić, wyjaśniając swoje stanowisko, używa odpowiednich argumentów,

5) opisuje sytuację przedstawioną w zadaniu za pomocą:

a) wyrażenia arytmetycznego i prostego wyrażenia algebraicznego,

b) prostego równania pierwszego stopnia z jedną niewiadomą,

c) planu,

d) mapy,

e) prostego schematu,

f) diagramu słupkowego,

g) innego rysunku,

6) rozpoznaje charakterystyczne cechy i własności:

a) liczb,

b) figur,

c) zjawisk,

d) przemian,

e) obiektów przyrodniczych,

f) elementów środowiska,

wskazuje różnice i podobieństwa oraz porządkuje je,

7) dostrzega prawidłowości, opisuje je i sprawdza na przykładach:

a) opisuje zjawiska o charakterze powtarzalnym, spotykane w najbliższym otoczeniu,

b) na podstawie opisu zjawiska mającego charakter prawidłowości wnioskuje o dalszym jego przebiegu,

8) ustala sposób rozwiązania zadania oraz prezentacji tego rozwiązania,

9) analizuje otrzymane wyniki i ocenia ich sensowność:

a) porównuje wyniki z własnym doświadczeniem,

b) sprawdza wyniki z warunkami zadania.

5.

Wykorzystywanie wiedzy w praktyce

Uczeń:

1) posługuje się poznanymi terminami do opisywania zjawisk i sytuacji spotykanych w środowisku,

2) wybiera przyrządy służące do obserwacji i pomiaru, odpowiada na pytania dotyczące przebiegu zjawisk, zapisuje wyniki obserwacji,

3) wykonuje obliczenia dotyczące:

a) długości,

b) powierzchni,

c) objętości,

d) wagi,

e) czasu,

f) temperatury,

g) pieniędzy,

4) planuje i wykonuje obliczenia z wykorzystaniem kalkulatora,

5) wykorzystuje w sytuacjach praktycznych własności:

a) liczb,

b) figur,

c) zjawisk,

d) przemian,

e) obiektów przyrodniczych,

f) elementów środowiska

i stosuje je do rozwiązania problemu,

6) zna zasady bezpiecznego posługiwania się urządzeniami technicznymi i materiałami chemicznymi, rozpoznaje oznakowania substancji toksycznych, łatwopalnych i wybuchowych, objaśnia zasady użytkowania domowych urządzeń elektrycznych,

7) wyjaśnia na podstawie instrukcji obsługi, jak uruchomić i wykorzystać proste urządzenia techniczne,

8) rozumie potrzebę stosowania zasad:

a) higieny,

b) bezpieczeństwa,

c) zdrowego trybu życia,

d) oszczędnego korzystania z energii i innych zasobów przyrody,

e) postępowania w środowisku przyrodniczym.

STANDARDY WYMAGAŃ PRZEZNACZONE DLA UCZNIÓW NIEWIDOMYCH I SŁABO WIDZĄCYCH

1.

Czytanie

Uczeń:

1) odczytuje różne teksty kultury (w tym kształtujące tożsamość narodową i postawę obywatelską):

b) teksty literackie, w tym: baśnie, legendy, mity, opowiadania, utwory poetyckie i prozatorskie z klasyki dziecięcej i młodzieżowej - polskiej i światowej,

c) teksty użytkowe, w tym: telegram, zaproszenie, zawiadomienie, instrukcję, przepis, ogłoszenie, kartkę pocztową, list prywatny i oficjalny, tabelę, notatkę,

d) proste teksty podręcznikowe, a także publicystyczne i popularnonaukowe, w tym: audycję radiową i telewizyjną, artykuł prasowy,

e) przedstawienia teatralne i filmy,

rozpoznaje ich cechy charakterystyczne, dostrzega znaczenia dosłowne i odkrywa sensy przenośne,

2) określa funkcje elementów charakterystycznych dla danego tekstu:

a) rozumie pojęcia: fikcja literacka, świat przedstawiony, nadawca, odbiorca, podmiot mówiący, narracja, przenośnia, rytm,

3) rozumie znaczenia podstawowych symboli występujących w instrukcjach i w opisach:

a) diagramów,

b) map,

c) planów,

d) schematów,

e) innych rysunków,

4) odczytuje dane z:

a) tekstu źródłowego,

b) tabeli,

c) wykresu,

d) planu,

e) mapy,

f) diagramu,

oraz odpowiada na proste pytania z nimi związane.

2.

Pisanie

Uczeń:

1) pisze na temat i zgodnie z celem, posługując się następującymi formami wypowiedzi:

a) opowiadanie,

b) opis przedmiotu, krajobrazu, postaci rzeczywistej i literackiej, dzieła sztuki,

c) sprawozdanie z uroczystości szkolnej, wycieczki,

d) notatka w formie planu, tabeli, wykresu, streszczenia,

e) kartka pocztowa,

f) list prywatny i oficjalny,

g) telegram,

h) zaproszenie,

i) zawiadomienie,

j) ogłoszenie,

k) instrukcja,

l) przepis,

2) formułuje wypowiedzi ze świadomością celu (intencji):

a) pyta i odpowiada,

b) potwierdza i zaprzecza,

c) poleca i prosi,

d) przyrzeka i obiecuje,

e) zachęca i zniechęca,

f) zaprasza,

g) przeprasza,

h) współczuje,

i) żartuje,

j) wątpi,

k) odmawia,

3) buduje tekst poprawny kompozycyjnie (ok. 1 strony formatu A4), celowo stosując środki językowe i przestrzegając norm gramatycznych, ortograficznych i interpunkcyjnych,

4) przedstawia w postaci graficznej dane zapisane w tabeli:

a) przenosi informacje na oś liczbową, chronologiczną, układ współrzędnych,

b) wyraża dane w postaci diagramu słupkowego, prostego schematu,

5) dba o układ graficzny, czytelność i estetykę zapisu:

a) dostosowuje zapis do formy wypowiedzi,

b) wyróżnia części tekstu zgodnie z jego strukturą,

c) pisze czytelnie.

3.

Rozumowanie

Uczeń:

1) posługuje się kategoriami czasu i przestrzeni w celu porządkowania wydarzeń:

a) sytuuje je w przestrzeni,

b) umieszcza daty w przedziałach czasowych,

c) oblicza upływ czasu między wydarzeniami,

d) porządkuje wydarzenia w kolejności chronologicznej,

2) przedstawia przyczyny i skutki wydarzeń i zjawisk:

a) domyśla się przyczyn, przewiduje skutki wydarzeń bliskich życiu i swoim doświadczeniom,

b) wskazuje główne przyczyny i skutki doniosłych wydarzeń w historii Polski,

c) wyjaśnia przyczyny i skutki zmian, które zachodzą w środowisku w wyniku działalności człowieka,

3) określa znaczenie osiągnięć człowieka dla rozwoju cywilizacyjnego:

a) wyjaśnia na prostych przykładach zmiany cywilizacyjne, jakie nastąpiły na przestrzeni dziejów,

b) opisuje najważniejsze osiągnięcia, które składają się na polskie dziedzictwo kulturowe,

4) wyraża własne opinie i próbuje je uzasadnić, wyjaśniając swoje stanowisko, używa odpowiednich argumentów,

5) opisuje sytuację przedstawioną w zadaniu za pomocą:

a) wyrażenia arytmetycznego i prostego wyrażenia algebraicznego,

b) prostego równania pierwszego stopnia z jedną niewiadomą,

c) planu,

d) mapy,

e) prostego schematu,

f) diagramu słupkowego,

6) rozpoznaje charakterystyczne cechy i własności:

a) liczb,

b) figur,

c) zjawisk,

d) przemian,

e) obiektów przyrodniczych,

f) elementów środowiska,

wskazuje różnice i podobieństwa oraz porządkuje je,

7) dostrzega prawidłowości, opisuje je i sprawdza na przykładach:

a) opisuje zjawiska o charakterze powtarzalnym spotykane w najbliższym otoczeniu,

b) na podstawie opisu zjawiska mającego charakter prawidłowości wnioskuje o dalszym jego przebiegu,

8) ustala sposób rozwiązania zadania oraz prezentacji tego rozwiązania,

9) analizuje otrzymane wyniki i ocenia ich sensowność:

a) porównuje wyniki z własnym doświadczeniem,

b) sprawdza wyniki z warunkami zadania.

5.

Wykorzystywanie wiedzy w praktyce

Uczeń:

1) posługuje się poznanymi terminami do opisywania zjawisk i sytuacji spotykanych w środowisku,

2) wybiera przyrządy służące do obserwacji i pomiaru, odpowiada na pytania dotyczące przebiegu zjawisk, zapisuje wyniki obserwacji,

3) wykonuje obliczenia dotyczące:

a) długości,

b) powierzchni,

c) objętości,

d) wagi,

e) czasu,

f) temperatury,

g) pieniędzy,

4) planuje i wykonuje obliczenia z wykorzystaniem kalkulatora,

5) wykorzystuje w sytuacjach praktycznych własności:

a) liczb,

b) figur,

c) zjawisk,

d) przemian,

e) obiektów przyrodniczych,

f) elementów środowiska

i stosuje je do rozwiązania problemu,

7) wyjaśnia na podstawie instrukcji obsługi, jak uruchomić i wykorzystać proste urządzenia techniczne,

8) rozumie potrzebę stosowania zasad:

a) higieny,

b) bezpieczeństwa,

c) zdrowego trybu życia,

d) oszczędnego korzystania z energii i innych zasobów przyrody,

e) postępowania w środowisku przyrodniczym.

STANDARDY WYMAGAŃ PRZEZNACZONE DLA UCZNIÓW NIESŁYSZĄCYCH I SŁABO SŁYSZĄCYCH

1.

Czytanie

Uczeń:

1) odczytuje różne teksty kultury (w tym kształtujące tożsamość narodową i postawę obywatelską):

a) polskie pieśni patriotyczne,

b) teksty literackie, w tym: opowiadania z klasyki dziecięcej i młodzieżowej - polskiej i światowej,

c) teksty użytkowe, w tym: telegram, zaproszenie, zawiadomienie, instrukcję, przepis, ogłoszenie, kartkę pocztową, list prywatny i oficjalny, tabelę, notatkę,

d) proste teksty podręcznikowe, a także publicystyczne i popularnonaukowe, w tym: artykuł prasowy,

e) przedstawienia teatralne i filmy,

f) przekazy ikoniczne, w tym: komiksy, dzieła malarskie, rzeźby,

rozpoznaje ich cechy charakterystyczne, dostrzega znaczenia dosłowne i odkrywa sensy przenośne,

2) określa funkcje elementów charakterystycznych dla danego tekstu:

a) rozumie pojęcia: fikcja literacka, świat przedstawiony, nadawca, odbiorca, podmiot mówiący,

b) posługuje się czynnie terminami: bohater, akcja, autor, narrator, porównanie, zwrotka, baśń, legenda, opowiadanie, temat (utworu), wiersz oraz podstawowymi terminami związanymi z przekazami ikonicznymi, plastyką, telewizją, filmem, teatrem, prasą,

3) rozumie znaczenia podstawowych symboli występujących w instrukcjach i w opisach:

a) diagramów,

b) map,

c) planów,

d) schematów,

e) innych rysunków,

4) odczytuje dane z:

a) tabeli,

b) wykresu,

c) planu,

d) mapy,

e) diagramu

oraz odpowiada na proste pytania z nimi związane.

2.

Pisanie

Uczeń:

1) pisze na temat i zgodnie z celem, posługując się następującymi formami wypowiedzi:

a) opis przedmiotu, krajobrazu, postaci rzeczywistej,

b) sprawozdanie z uroczystości szkolnej, wycieczki,

c) notatka w formie planu,

d) kartka pocztowa,

e) list prywatny,

f) telegram,

g) zaproszenie,

h) zawiadomienie,

i) ogłoszenie,

j) przepis,

2) formułuje wypowiedzi ze świadomością celu (intencji):

a) pyta i odpowiada,

b) potwierdza i zaprzecza,

c) poleca i prosi,

d) zaprasza,

e) przeprasza,

f) współczuje,

g) żartuje,

h) odmawia,

3) buduje tekst poprawny kompozycyjnie, opierając się na pytaniach pomocniczych,

4) przedstawia w postaci graficznej dane zapisane w tabeli:

a) przenosi informacje na oś liczbową, chronologiczną, układ współrzędnych,

b) wyraża dane w postaci diagramu słupkowego, prostego schematu, innego rysunku,

5) dba o układ graficzny, czytelność i estetykę zapisu:

a) dostosowuje zapis do formy wypowiedzi,

b) wyróżnia części tekstu zgodnie z jego strukturą,

c) pisze czytelnie.

3.

Rozumowanie

Uczeń:

1) posługuje się kategoriami czasu i przestrzeni w celu porządkowania wydarzeń:

a) sytuuje je w przestrzeni,

b) umieszcza daty w przedziałach czasowych,

c) oblicza upływ czasu między wydarzeniami,

d) porządkuje wydarzenia w kolejności chronologicznej,

2) przedstawia przyczyny i skutki wydarzeń i zjawisk:

a) domyśla się przyczyn, przewiduje skutki wydarzeń bliskich życiu i swoim doświadczeniom,

b) wskazuje główne przyczyny i skutki doniosłych wydarzeń w historii Polski,

c) wyjaśnia przyczyny i skutki zmian, które zachodzą w środowisku w wyniku działalności człowieka,

3) określa znaczenie osiągnięć człowieka dla rozwoju cywilizacyjnego:

a) wyjaśnia na prostych przykładach zmiany cywilizacyjne, jakie nastąpiły na przestrzeni dziejów,

b) opisuje najważniejsze osiągnięcia, które składają się na polskie dziedzictwo kulturowe,

4) wyraża własne opinie i próbuje je uzasadnić, wyjaśniając swoje stanowisko, używa odpowiednich argumentów,

5) opisuje sytuację przedstawioną w zadaniu za pomocą:

a) wyrażenia arytmetycznego i prostego wyrażenia algebraicznego,

b) prostego równania pierwszego stopnia z jedną niewiadomą,

c) planu,

d) mapy,

e) prostego schematu,

f) diagramu słupkowego,

g) innego rysunku,

6) rozpoznaje charakterystyczne cechy i własności:

a) liczb,

b) figur,

c) zjawisk,

d) przemian,

e) obiektów przyrodniczych,

f) elementów środowiska,

wskazuje różnice i podobieństwa oraz porządkuje je,

7) dostrzega prawidłowości i zjawiska o charakterze powtarzalnym spotykane w najbliższym otoczeniu,

8) rozwiązuje zadania,

9) analizuje otrzymane wyniki.

5.

Wykorzystywanie wiedzy w praktyce

Uczeń:

1) posługuje się poznanymi terminami do opisywania zjawisk i sytuacji spotykanych w środowisku,

2) wybiera przyrządy służące do obserwacji i pomiaru, odpowiada na pytania dotyczące przebiegu zjawisk, zapisuje wyniki obserwacji,

3) wykonuje obliczenia dotyczące:

a) długości,

b) powierzchni,

c) objętości,

d) wagi,

e) czasu,

f) temperatury,

g) pieniędzy,

4) planuje i wykonuje obliczenia z wykorzystaniem kalkulatora,

5) wykorzystuje w sytuacjach praktycznych własności:

a) liczb,

b) figur,

c) zjawisk,

d) przemian,

e) obiektów przyrodniczych,

f) elementów środowiska

i stosuje je do rozwiązania problemu,

6) zna zasady bezpiecznego posługiwania się urządzeniami technicznymi i materiałami chemicznymi, rozpoznaje oznakowania substancji toksycznych, łatwopalnych i wybuchowych,

7) korzysta z instrukcji obsługi podczas uruchamiania prostych urządzeń technicznych,

8) rozumie potrzebę stosowania zasad:

a) higieny,

b) bezpieczeństwa,

c) zdrowego trybu życia,

d) oszczędnego korzystania z energii i innych zasobów przyrody,

e) postępowania w środowisku przyrodniczym.

ZAŁĄCZNIK Nr 2

1

STANDARDY WYMAGAŃ BĘDĄCE PODSTAWĄ PRZEPROWADZANIA EGZAMINU W OSTATNIM ROKU NAUKI W GIMNAZJUM

A.

Standardy wymagań z zakresu przedmiotów humanistycznych

I. Czytanie i odbiór tekstów kultury

Uczeń:

1) czyta teksty kultury (w tym źródła historyczne) rozumiane jako wszelkie wytwory kultury materialnej i duchowej człowieka, podlegające odczytywaniu i interpretacji, zwłaszcza teksty kultury należące do polskiego dziedzictwa kulturowego - na poziomie dosłownym, przenośnym i symbolicznym,

2) interpretuje teksty kultury, uwzględniając intencje nadawcy, odróżnia fakty od opinii, prawdę historyczną od fikcji, dostrzega perswazję, manipulację, wartościowanie,

3) wyszukuje informacje zawarte w różnych tekstach kultury, w szczególności w tekstach literackich, publicystycznych, popularnonaukowych, aktach normatywnych, ilustracjach, mapach, tabelach, diagramach, wykresach, schematach,

4) dostrzega w odczytywanych tekstach środki wyrazu i określa ich funkcje - dostrzega środki wyrazu typowe dla: tekstów literackich, tekstów publicystycznych, dzieł sztuki plastycznej i muzyki,

5) odnajduje i interpretuje związki przyczynowo-skutkowe w rozwoju cywilizacyjnym Polski i świata - odnajduje i interpretuje związki przyczynowo-skutkowe w polityce, gospodarce, kulturze i życiu społecznym,

6) dostrzega i analizuje konteksty niezbędne do interpretacji tekstów kultury: historyczny, biograficzny, filozoficzny, religijny, literacki, plastyczny, muzyczny, regionalny i wypowiada się na ich temat oraz wyjaśnia zależności między różnymi rodzajami tekstów kultury (plastyką, muzyką, literaturą),

7) dostrzega wartości wpisane w teksty kultury.

II. Tworzenie własnego tekstu

Uczeń:

1) buduje wypowiedzi poprawne pod względem językowym i stylistycznym, w następujących formach: opis, opowiadanie, charakterystyka, sprawozdanie, recenzja, rozprawka, notatka, plan, reportaż, artykuł, wywiad, ogłoszenie, zaproszenie, dedykacja, podanie, list, pamiętnik,

2) posługuje się kategoriami i pojęciami swoistymi dla przedmiotów humanistycznych i ścieżek edukacyjnych,

3) tworzy teksty o charakterze informacyjnym lub perswazyjnym, dostosowane do sytuacji komunikacyjnej,

4) zna i stosuje zasady organizacji tekstu, tworzy tekst na zadany temat, spójny pod względem logicznym i składniowym,

5) formułuje, porządkuje i wartościuje argumenty uzasadniające stanowisko własne lub cudze,

6) analizuje, porównuje, porządkuje i syntetyzuje informacje zawarte w tekstach kultury,

7) dokonuje celowych operacji na tekście: streszcza, rozwija, przekształca stylistycznie,

8) wypowiada się na temat związków między kulturą rodzimą a innymi kręgami kulturowymi, w tym komentuje powiązania, zwłaszcza między kulturą polską a śródziemnomorską, oraz określa te powiązania w różnych obszarach: polityce, kulturze, gospodarce, życiu codziennym, w odniesieniu do przeszłości i w czasach obecnych,

9) formułuje problemy, podaje sposoby ich rozwiązania, wyciąga wnioski, wypowiada się na temat sytuacji problemowej przedstawionej w tekstach kultury.

B.

Standardy wymagań z zakresu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych

I. Umiejętne stosowanie terminów, pojęć i procedur z zakresu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych niezbędnych w praktyce życiowej i dalszym kształceniu

Uczeń:

1) stosuje terminy i pojęcia matematyczno-przyrodnicze:

a) czyta ze zrozumieniem teksty, w których występują terminy i pojęcia matematyczno-przyrodnicze, np. w podręcznikach, w prasie,

b) wybiera odpowiednie terminy i pojęcia do opisu zjawisk, właściwości, zachowań, obiektów i organizmów,

c) stosuje terminy dotyczące racjonalnego użytkowania środowiska,

2) wykonuje obliczenia w różnych sytuacjach praktycznych:

a) stosuje w praktyce własności działań,

b) operuje procentami,

c) posługuje się przybliżeniami,

d) posługuje się jednostkami miar,

3) posługuje się własnościami figur:

a) dostrzega kształty figur geometrycznych w otaczającej rzeczywistości,

b) oblicza miary figur płaskich i przestrzennych,

c) wykorzystuje własności miar.

II. Wyszukiwanie i stosowanie informacji

Uczeń:

1) odczytuje informacje przedstawione w formie:

a) tekstu,

b) mapy,

c) tabeli,

d) wykresu,

e) rysunku,

f) schematu,

g) fotografii,

2) operuje informacją:

a) selekcjonuje informacje,

b) porównuje informacje,

c) analizuje informacje,

d) przetwarza informacje,

e) interpretuje informacje,

f) czytelnie prezentuje informacje,

g) wykorzystuje informacje w praktyce.

III. Wskazywanie i opisywanie faktów, związków i zależności, w szczególności przyczynowo-skutkowych, funkcjonalnych, przestrzennych i czasowych

Uczeń:

1) wskazuje prawidłowości w procesach, w funkcjonowaniu układów i systemów:

a) wyodrębnia z kontekstu dane zjawisko,

b) określa warunki jego występowania,

c) opisuje przebieg zjawiska w czasie i przestrzeni,

d) wykorzystuje zasady i prawa do objaśniania zjawisk,

2) posługuje się językiem symboli i wyrażeń algebraicznych:

a) zapisuje wielkości za pomocą symboli,

b) zapisuje wielkości za pomocą wyrażeń algebraicznych,

c) przekształca wyrażenia algebraiczne,

d) zapisuje związki i procesy w postaci równań i nierówności,

3) posługuje się funkcjami:

a) wskazuje zależności funkcyjne,

b) opisuje funkcje za pomocą wzorów, wykresów i tabel,

c) analizuje funkcje przedstawione w różnej postaci i wyciąga wnioski,

4) stosuje zintegrowaną wiedzę do objaśniania zjawisk przyrodniczych:

a) łączy zdarzenia w ciągi przemian,

b) wskazuje współczesne zagrożenia dla zdrowia człowieka i środowiska przyrodniczego,

c) analizuje przyczyny i skutki oraz proponuje sposoby przeciwdziałania współczesnym zagrożeniom cywilizacyjnym,

d) potrafi umiejscowić sytuacje dotyczące środowiska przyrodniczego w szerszym kontekście społecznym.

IV. Stosowanie zintegrowanej wiedzy i umiejętności do rozwiązywania problemów

Uczeń:

1) stosuje techniki twórczego rozwiązywania problemów:

a) formułuje i sprawdza hipotezy,

b) kojarzy różnorodne fakty, obserwacje, wyniki doświadczeń i wyciąga wnioski,

2) analizuje sytuację problemową:

a) dostrzega i formułuje problem,

b) określa wartości dane i szukane (określa cel),

3) tworzy modele sytuacji problemowej:

a) wyróżnia istotne wielkości i cechy sytuacji problemowej,

b) zapisuje je w terminach nauk matematyczno-przyrodniczych,

4) tworzy i realizuje plan rozwiązania:

a) rozwiązuje równania i nierówności stanowiące model problemu,

b) układa i wykonuje procedury osiągania celu,

5) opracowuje wyniki:

a) ocenia wyniki,

b) interpretuje wyniki,

c) przedstawia wyniki.

C.

Standardy wymagań z zakresu języka obcego nowożytnego

I. Odbiór tekstu słuchanego

Uczeń:

1) określa główną myśl tekstu,

2) określa kontekst sytuacyjny,

3) stwierdza, czy tekst zawiera określone informacje; wyszukuje lub selekcjonuje informacje.

II. Odbiór tekstu czytanego

Uczeń:

1) określa główną myśl tekstu,

2) określa główną myśl poszczególnych części tekstu,

3) stwierdza, czy tekst zawiera określone informacje; wyszukuje lub selekcjonuje informacje,

4) określa intencje nadawcy tekstu,

5) określa kontekst sytuacyjny,

6) rozpoznaje związki między poszczególnymi częściami tekstu.

III. Reagowanie językowe

Uczeń:

1) właściwie reaguje językowo w określonych kontekstach sytuacyjnych, w szczególności w celu uzyskania, udzielenia, przekazania lub odmowy udzielenia informacji, rozpoczęcia, podtrzymania i zakończenia rozmowy,

2) rozpoznaje i poprawnie stosuje struktury leksykalno-gramatyczne niezbędne do skutecznej komunikacji,

3) przetwarza treści tekstu przeczytanego w języku polskim lub treści przedstawione w materiale ikonograficznym i wyraża je w języku obcym.

STANDARDY WYMAGAŃ PRZEZNACZONE DLA UCZNIÓW NIEWIDOMYCH I SŁABOWIDZĄCYCH

A.

Standardy wymagań z zakresu przedmiotów humanistycznych

I. Czytanie i odbiór tekstów kultury

Uczeń:

2) interpretuje teksty kultury, uwzględniając intencje nadawcy, odróżnia fakty od opinii, prawdę historyczną od fikcji, dostrzega perswazję, manipulację, wartościowanie,

3) wyszukuje informacje zawarte w różnych tekstach kultury, w szczególności w tekstach literackich, publicystycznych, popularnonaukowych, aktach normatywnych, mapach, tabelach, diagramach, wykresach, schematach,

4) dostrzega w odczytywanych tekstach środki wyrazu i określa ich funkcje - dostrzega środki wyrazu typowe dla: tekstów literackich, tekstów publicystycznych, dzieł sztuki plastycznej i muzyki,

6) dostrzega i analizuje konteksty niezbędne do interpretacji tekstów kultury: historyczny, biograficzny, filozoficzny, religijny, literacki, plastyczny, muzyczny, regionalny, i wypowiada się na ich temat oraz wyjaśnia zależności między różnymi rodzajami tekstów kultury (plastyką, muzyką, literaturą),

7) dostrzega wartości wpisane w teksty kultury.

II. Tworzenie własnego tekstu

Uczeń:

1) buduje wypowiedzi poprawne pod względem językowym i stylistycznym w następujących formach: opis, opowiadanie, charakterystyka, sprawozdanie, recenzja, rozprawka, notatka, plan, reportaż, artykuł, wywiad, ogłoszenie, zaproszenie, dedykacja, podanie, list, pamiętnik,

2) posługuje się kategoriami i pojęciami swoistymi dla przedmiotów humanistycznych i ścieżek edukacyjnych,

3) tworzy teksty o charakterze informacyjnym lub perswazyjnym, dostosowane do sytuacji komunikacyjnej,

4) zna i stosuje zasady organizacji tekstu, tworzy tekst na zadany temat, spójny pod względem logicznym i składniowym,

5) formułuje, porządkuje i wartościuje argumenty uzasadniające stanowisko własne lub cudze,

6) analizuje, porównuje, porządkuje i syntetyzuje informacje zawarte w tekstach kultury,

7) dokonuje celowych operacji na tekście: streszcza, rozwija, przekształca stylistycznie,

9) formułuje problemy, podaje sposoby ich rozwiązania, wyciąga wnioski - wypowiada się na temat sytuacji problemowej przedstawionej w tekstach kultury.

B.

Standardy wymagań z zakresu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych

I. Umiejętne stosowanie terminów, pojęć i procedur z zakresu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych niezbędnych w praktyce życiowej i dalszym kształceniu

Uczeń:

1) stosuje terminy i pojęcia matematyczno-przyrodnicze:

a) czyta ze zrozumieniem teksty, w których występują terminy i pojęcia matematyczno-przyrodnicze, np. w podręcznikach, w prasie,

b) wybiera odpowiednie terminy i pojęcia do opisu zjawisk, właściwości, zachowań, obiektów i organizmów,

c) stosuje terminy dotyczące racjonalnego użytkowania środowiska,

2) wykonuje obliczenia w różnych sytuacjach praktycznych:

a) stosuje w praktyce własności działań,

b) operuje procentami,

c) posługuje się przybliżeniami,

d) posługuje się jednostkami miar,

3) posługuje się własnościami figur:

a) dostrzega kształty figur geometrycznych w otaczającej rzeczywistości,

b) oblicza miary figur płaskich i przestrzennych,

c) wykorzystuje własności miar.

II. Wyszukiwanie i stosowanie informacji

Uczeń:

1) odczytuje informacje przedstawione w formie:

a) tekstu,

b) mapy,

c) tabeli,

d) wykresu,

e) schematu,

2) operuje informacją:

a) selekcjonuje informacje,

b) porównuje informacje,

c) analizuje informacje,

d) przetwarza informacje,

e) interpretuje informacje,

f) czytelnie prezentuje informacje,

g) wykorzystuje informacje w praktyce.

III. Wskazywanie i opisywanie faktów, związków i zależności, w szczególności przyczynowo-skutkowych, funkcjonalnych, przestrzennych i czasowych

Uczeń:

1) wskazuje prawidłowości w procesach, w funkcjonowaniu układów i systemów:

a) wyodrębnia z kontekstu dane zjawisko,

b) określa warunki jego występowania,

c) opisuje przebieg zjawiska w czasie i przestrzeni,

d) wykorzystuje zasady i prawa do objaśniania zjawisk,

2) posługuje się językiem symboli i wyrażeń algebraicznych:

a) zapisuje wielkości za pomocą symboli,

b) zapisuje wielkości za pomocą wyrażeń algebraicznych,

c) przekształca wyrażenia algebraiczne,

d) zapisuje związki i procesy w postaci równań i nierówności,

3) posługuje się funkcjami:

a) wskazuje zależności funkcyjne,

b) opisuje funkcje za pomocą wzorów, wykresów i tabel,

c) analizuje funkcje przedstawione w różnej postaci i wyciąga wnioski,

4) stosuje zintegrowaną wiedzę do objaśniania zjawisk przyrodniczych:

a) łączy zdarzenia w ciągi przemian,

b) wskazuje współczesne zagrożenia dla zdrowia człowieka i środowiska przyrodniczego,

c) analizuje przyczyny i skutki oraz proponuje sposoby przeciwdziałania współczesnym zagrożeniom cywilizacyjnym,

d) potrafi umiejscowić sytuacje dotyczące środowiska przyrodniczego w szerszym kontekście społecznym.

IV. Stosowanie zintegrowanej wiedzy i umiejętności do rozwiązywania problemów

Uczeń:

1) stosuje techniki twórczego rozwiązywania problemów:

a) formułuje i sprawdza hipotezy,

b) kojarzy różnorodne fakty, obserwacje, wyniki doświadczeń i wyciąga wnioski,

2) analizuje sytuację problemową:

a) dostrzega i formułuje problem,

b) określa wartości dane i szukane (określa cel),

3) tworzy modele sytuacji problemowej:

a) wyróżnia istotne wielkości i cechy sytuacji problemowej,

b) zapisuje je w terminach nauk matematyczno-przyrodniczych,

4) tworzy i realizuje plan rozwiązania:

a) rozwiązuje równania i nierówności stanowiące model problemu,

b) układa i wykonuje procedury osiągania celu,

5) opracowuje wyniki:

a) ocenia wyniki,

b) interpretuje wyniki,

c) przedstawia wyniki.

C.

Standardy wymagań z zakresu języka obcego nowożytnego

I. Odbiór tekstu słuchanego

Uczeń:

1) określa główną myśl tekstu,

2) określa kontekst sytuacyjny,

3) stwierdza, czy tekst zawiera określone informacje; wyszukuje lub selekcjonuje informacje.

II. Odbiór tekstu czytanego

Uczeń:

1) określa główną myśl tekstu,

2) określa główną myśl poszczególnych części tekstu,

3) stwierdza, czy tekst zawiera określone informacje; wyszukuje lub selekcjonuje informacje,

4) określa intencje nadawcy tekstu,

5) określa kontekst sytuacyjny,

6) rozpoznaje związki między poszczególnymi częściami tekstu.

III. Reagowanie językowe

Uczeń:

2) rozpoznaje i poprawnie stosuje struktury leksykalno-gramatyczne niezbędne do skutecznej komunikacji,

3) przetwarza treści tekstu przeczytanego w języku polskim lub treści przedstawione w prostym materiale ikonograficznym i wyraża je w języku obcym.

STANDARDY WYMAGAŃ PRZEZNACZONE DLA UCZNIÓW NIESŁYSZĄCYCH I SŁABOSŁYSZĄCYCH

W przypadku uczniów niesłyszących i słabosłyszących należy uwzględnić problemy językowe tych uczniów, nie wymagając złożonych wypowiedzi na piśmie.

A.

Standardy wymagań z zakresu przedmiotów humanistycznych

I. Czytanie i odbiór tekstów kultury

Uczeń:

1) czyta teksty kultury na poziomie dosłownym, przenośnym,

2) interpretuje teksty kultury, uwzględniając intencje nadawcy - odróżnia prawdę historyczną od fikcji, dostrzega wartościowanie,

3) wyszukuje informacje zawarte w różnych tekstach kultury, w szczególności w tekstach literackich, publicystycznych, ilustracjach, mapach, tabelach, wykresach, schematach,

4) dostrzega w odczytywanych tekstach środki wyrazu typowe dla: tekstów literackich, tekstów publicystycznych i dzieł sztuki plastycznej,

5) odnajduje związki przyczynowo-skutkowe w kulturze i życiu społecznym,

6) dostrzega konteksty niezbędne do interpretacji tekstów kultury, w szczególności kontekst historyczny, biograficzny, plastyczny,

7) dostrzega wartości wpisane w teksty kultury.

II. Tworzenie własnego tekstu

Uczeń:

1) buduje wypowiedzi w następujących formach: opis, opowiadanie, dialog, charakterystyka, sprawozdanie, notatka, plan, ogłoszenie, zaproszenie, dedykacja, podanie, list,

2) posługuje się kategoriami i pojęciami swoistymi dla przedmiotów humanistycznych i ścieżek edukacyjnych,

3) tworzy teksty o charakterze informacyjnym,

4) zna i stosuje zasady organizacji tekstu - tworzy tekst na zadany temat, spójny pod względem logicznym,

5) formułuje i wartościuje argumenty uzasadniające stanowisko własne lub cudze,

6) analizuje, porównuje, porządkuje i syntetyzuje informacje zawarte w tekstach kultury,

7) streszcza tekst.

B.

Standardy wymagań z zakresu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych

I. Umiejętne stosowanie terminów, pojęć i procedur z zakresu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych niezbędnych w praktyce życiowej i dalszym kształceniu

Uczeń:

1) stosuje terminy i pojęcia matematyczno-przyrodnicze:

a) czyta ze zrozumieniem teksty, w których występują terminy i pojęcia matematyczno-przyrodnicze, np. w podręcznikach, w prasie,

b) wybiera odpowiednie terminy i pojęcia do opisu zjawisk, właściwości, zachowań, obiektów i organizmów,

c) stosuje terminy dotyczące racjonalnego użytkowania środowiska,

2) wykonuje obliczenia w różnych sytuacjach praktycznych:

a) stosuje w praktyce własności działań,

b) operuje procentami,

c) posługuje się przybliżeniami,

d) posługuje się jednostkami miar,

3) posługuje się własnościami figur:

a) dostrzega kształty figur geometrycznych w otaczającej rzeczywistości,

b) oblicza miary figur płaskich i przestrzennych,

c) wykorzystuje własności miar.

II. Wyszukiwanie i stosowanie informacji

Uczeń:

1) odczytuje informacje przedstawione w formie:

a) tekstu,

b) mapy,

c) tabeli,

d) wykresu,

e) rysunku,

f) schematu,

g) fotografii,

2) operuje informacją:

a) selekcjonuje informacje,

b) porównuje informacje,

c) analizuje informacje,

d) przetwarza informacje,

e) interpretuje informacje,

f) czytelnie prezentuje informacje,

g) wykorzystuje informacje w praktyce.

III. Wskazywanie i opisywanie faktów, związków i zależności, w szczególności przyczynowo-skutkowych, funkcjonalnych, przestrzennych i czasowych

Uczeń:

1) wskazuje prawidłowości w procesach, w funkcjonowaniu układów i systemów:

a) wyodrębnia z kontekstu dane zjawisko,

b) określa warunki jego występowania,

c) opisuje przebieg zjawiska w czasie i przestrzeni,

d) wykorzystuje zasady i prawa do objaśniania zjawisk,

2) posługuje się językiem symboli i wyrażeń algebraicznych:

a) zapisuje wielkości za pomocą symboli,

b) zapisuje wielkości za pomocą wyrażeń algebraicznych,

c) przekształca wyrażenia algebraiczne,

d) zapisuje związki i procesy w postaci równań i nierówności,

3) posługuje się funkcjami:

a) wskazuje zależności funkcyjne,

b) opisuje funkcje za pomocą wzorów, wykresów i tabel,

4) stosuje zintegrowaną wiedzę do objaśniania zjawisk przyrodniczych:

a) łączy zdarzenia w ciągi przemian,

b) wskazuje współczesne zagrożenia dla zdrowia człowieka i środowiska przyrodniczego,

c) analizuje przyczyny i skutki oraz proponuje sposoby przeciwdziałania współczesnym zagrożeniom cywilizacyjnym,

d) potrafi umiejscowić sytuacje dotyczące środowiska przyrodniczego w szerszym kontekście społecznym.

IV. Stosowanie zintegrowanej wiedzy i umiejętności do rozwiązywania problemów

Uczeń:

1) stosuje techniki twórczego rozwiązywania problemów:

a) formułuje i sprawdza hipotezy,

b) kojarzy różnorodne fakty, obserwacje, wyniki doświadczeń i wyciąga wnioski,

2) analizuje sytuację problemową:

a) dostrzega i formułuje problem,

b) określa wartości dane i szukane (określa cel),

3) tworzy modele sytuacji problemowej:

a) wyróżnia istotne wielkości i cechy sytuacji problemowej,

b) zapisuje je w terminach nauk matematyczno-przyrodniczych,

4) tworzy i realizuje plan rozwiązania:

a) rozwiązuje równania i nierówności stanowiące model problemu,

b) układa i wykonuje procedury osiągania celu,

5) opracowuje wyniki:

a) ocenia wyniki,

b) interpretuje wyniki,

c) przedstawia wyniki.

C.

Standardy wymagań z zakresu języka obcego nowożytnego

I. Odbiór tekstu czytanego

Uczeń:

1) określa główną myśl tekstu,

2) określa główną myśl poszczególnych części tekstu,

3) stwierdza, czy tekst zawiera określone informacje; wyszukuje lub selekcjonuje informacje,

4) określa intencje nadawcy tekstu,

5) określa kontekst sytuacyjny,

6) rozpoznaje związki między poszczególnymi częściami tekstu.

II. Reagowanie językowe

Uczeń:

2) rozpoznaje i poprawnie stosuje struktury leksykalno-gramatyczne niezbędne do skutecznej komunikacji,

3) przetwarza treści tekstu przeczytanego w języku polskim lub treści przedstawione w materiale ikonograficznym i wyraża je w języku obcym.

ZAŁĄCZNIK Nr 3

2 STANDARDY WYMAGAŃ BĘDĄCE PODSTAWĄ PRZEPROWADZANIA EGZAMINU MATURALNEGO

JĘZYK POLSKI

I.

WIADOMOŚCI I ROZUMIENIE

Zdający wie, zna i rozumie:*

POZIOM PODSTAWOWY	POZIOM ROZSZERZONY
W ZAKRESIE WIEDZY O JĘZYKU
1) co to jest znak i jakie są rodzaje znaków: a) zna typy znaków (np. ikonograficzne, językowe), b) wie, co to znaczy, że określony zbiór znaków jest systemem, c) rozumie istotę języka jako dwuklasowego systemu znaków, 2) jakie są podsystemy języka: a) zna podsystem fonetyczny, leksykalny i gramatyczny; wie, co to wyraz, a co forma wyrazowa, b) zna podstawowe pojęcia leksykalne, słowotwórcze, fleksyjne, składniowe, to znaczy zna podstawy gramatyki języka polskiego, 3) na czym polega bogactwo leksykalne i frazeologiczne polszczyzny i jak je pomnażać środkami rodzimymi:	jak na poziomie podstawowym oraz: 1) co to jest stylizacja biblijna, 2) na czym polega funkcja kreatywna i funkcja fatyczna tekstu, 3) na czym polega retoryczna organizacja tekstu, okres retoryczny, 4) jakie są podstawowe cechy języka poszczególnych epok literackich
a) zna pojęcia synonimii, antonimii, polisemii, homonimii leksykalnej,
b) zna podstawowe procesy słowotwórcze polszczyzny,
c) zna definicję i rozróżnia typy frazeologizmów,
d) zna pojęcie neosemantyzacji,
4) co to znaczy mówić i pisać poprawnie:
a) zna pojęcie kultury języka, normy językowej i błędu językowego,
b) zna podstawowe typy błędów językowych (błędy wymowy, odmiany, składniowe, leksykalne, znaczeniowe, frazeologiczne, stylistyczne, ortograficzne i interpunkcyjne),
5) czym różni się polszczyzna mówiona od pisanej, czyli zna podstawowe cechy obu typów języka, wynikające z różnic sytuacji komunikacyjnej,
6) na czym polega społeczne i terytorialne zróżnicowanie polszczyzny:
a) zna pojęcie dialektu ludowego i gwary ludowej,
b) wie, co to są gwary środowiskowe i zawodowe,
c) zna pojęcie regionalizmu językowego,
7) jakie są style współczesnej polszczyzny:
a) zna pojęcie stylu językowego, a także stylów artystycznych i użytkowych,
b) zna podstawowe cechy stylów pisanych (urzędowego, dziennikarskiego, publicystycznego, naukowego) i mówionych (monologowego, dialogowego),
8) co to jest stylizacja językowa i jakie są podstawowe typy stylizacji (archaizacja, dialektyzacja, kolokwializacja tekstu),
9) co to jest akt mowy i jakie są rodzaje aktów mowy; wie o składnikach aktu mowy, o jego sensie dosłownym i intencjonalnym,
10) jakie są podstawowe funkcje tekstów językowych; zna funkcję komunikacyjną, impresywną, ekspresywną i poetycką tekstu,
11) na czym polega umiejętność przekonywania; co to są zabiegi perswazyjne i nieuczciwe używanie języka:
a) zna pojęcia perswazji językowej i manipulacji oraz etyki językowej,
b) zna językowe środki wykorzystywane w tych zabiegach,
12) na czym polega umiejętność publicznego zabierania głosu oraz zna podstawowe pojęcia retoryczne: pytanie retoryczne, elipsę, metaforę,
13) jak sprawnie posługiwać się polszczyzną w zależności od sytuacji komunikacyjnej:
a) zna zasadę stosowności wypowiedzi,
b) wie, kiedy posługiwać się językowymi odmianami oficjalnymi, a kiedy nieoficjalnymi,
14) na czym polega językowy savoir-vivre, czyli zna sposoby zwracania się do innych, zasady grzeczności, np. w dyskusji, w korespondencji,
15) jakie były najważniejsze procesy językowe w historii języka i jakie ślady pozostawiły one we współczesnej polszczyźnie (podstawowe procesy fonetyczne, a także leksykalne - rozwój znaczeniowy wyrazów, zapożyczenia),
16) jakie są językowe rezultaty kontaktów polszczyzny z innymi językami, dawniej i dziś:
a) wie, z jakich języków polszczyzna przede wszystkim zapożyczała środki językowe,
b) zna pojęcia zapożyczenia leksykalnego i kalki językowej (znaczeniowej i strukturalnej),
17) co to znaczy, że język jest wartością, czyli wie, co to jest wartość sama w sobie (autoteliczna) i wartość użytkowa języka (język jako narzędzie)
W ZAKRESIE WIEDZY O LITERATURZE I KULTURZE
18) utwory literackie i inne teksty kultury, wskazane w podstawie programowej dla zakresu podstawowego, ważne dla poczucia tożsamości narodowej i przynależności do wspólnoty europejskiej i światowej,	jak na poziomie podstawowym oraz: 5) teksty wskazane w podstawie programowej dla zakresu rozszerzonego i poznane w
19) podstawowe tematy, motywy i wątki, występujące w utworach literackich i innych tekstach kultury,	trakcie lektury własnej, 6) toposy i motywy ważne dla kultury śródziemnomorskiej,
20) podstawowe wyróżniki utworu literackiego oraz właściwości różnych rodzajów i gatunków literackich, konwencji stylistycznych i tradycji literackich,	7) przemiany w obrębie najważniejszych gatunków literackich (np. dramatu jako gatunku, eposu,
21) podstawowe pojęcia z zakresu poetyki (wersyfikacja, kompozycja, stylistyka, genologia), teorii literatury i historii literatury, np. konwencja literacka, prąd artystyczny, rodzaj i gatunek literacki; temat, wątek, motyw, styl,	powieści, sonetu, pieśni, hymnu, trenu i innych gatunków lirycznych), 8) związki rodzajów i gatunków literackich z prądami artystycznymi (np. wiąże
22) podstawowe procedury analizy utworu literackiego, np. odnalezienie dominanty kompozycyjnej; rozpoznanie konwencji rodzaju i gatunku literackiego, określenie nadawcy i odbiorcy, konwencji estetycznej i stylistycznej, rozpoznanie przesłania ideowego dzieła,	satyrę i bajkę z klasycystycznym, a sielankę - z sentymentalnym nurtem oświecenia), 9) wykładniki artystyczne komizmu, tragizmu, patosu, ironii oraz groteski - w
23) podstawowe kategorie estetyczne: komizm, tragizm, patos, ironia oraz ich funkcje - w zakresie niezbędnym do zrozumienia czytanych utworów,	zakresie niezbędnym do zrozumienia czytanych utworów, 10) pojęcie dziedzictwa
24) style w sztuce, ich cechy i związek z kulturą epoki,	kulturowego, 11) określenie "postmodernizm",
25) pojęcie tradycji literackiej i podstawowe wyznaczniki różnych tradycji (staropolskiej i oświeceniowej; romantycznej i pozytywistycznej; młodopolskiej i awangardowej),	12) wartości niesione przez różne tradycje literackie i kierunki filozoficzne, 13) związek między dominującą funkcją językową tekstu i
26) cechy kodów komunikacyjnych sztuk innych niż literatura, np. teatru, filmu, malarstwa,	jego formą oraz gatunkiem, 14) związki zachodzące między
27) zjawiska kultury dawnej i współczesnej - ważne dla zrozumienia czytanych utworów,	różnymi warstwami utworu literackiego
28) podstawowe konteksty interpretacyjne poznanych utworów, rozumie rolę kontekstu w odczytywaniu utworu,
29) pojęcia: kultura wysoka, masowa, elitarna, kultura pop, arcydzieło, kicz,
30) wpływ środków masowego przekazu (prasy, radia, telewizji, Internetu) na przemiany w kulturze współczesnej,
31) wartości narodowe i związane z własnym dziedzictwem kulturowym (np. patriotyzm, ojczyzna, mała ojczyzna, naród, społeczeństwo); wartości stanowiące dorobek cywilizacji śródziemnomorskiej
W ZAKRESIE REDAGOWANIA TEKSTÓW
32) jakie są zasady kompozycji dłuższych wypowiedzi pisemnych i ustnych, 33) jakie są zasady przekształcania tekstu pisanego, np. zasady streszczania, skracania i rozwijania tekstu oraz zasady cytowania, 34) jakie są podstawowe zasady tworzenia takich tekstów, jak interpretacja utworu literackiego, rozprawka, referat, recenzja; zna cechy językowe i formalne wymienionych gatunków piśmiennictwa,	jak na poziomie podstawowym oraz: 15) jakie są podstawowe cechy eseju i tekstu naukowego; zna cechy językowe i formalne wymienionych gatunków piśmiennictwa
35) na czym polega praca redakcyjna nad tekstem (kolejność podawania informacji, adiustacja tekstu, tworzenie tytułów, wyróżnienia techniczne),
36) jakie są podstawowe cechy tekstu popularnonaukowego

* Określenie "wie i rozumie" należy odnieść do standardów wymagań z zakresu wiedzy o języku i redagowania tekstów; określenie "zna i rozumie" należy odnieść do standardów wymagań z zakresu wiedzy o literaturze i kulturze.

II.

KORZYSTANIE Z INFORMACJI

Zdający potrafi:

POZIOM PODSTAWOWY	POZIOM ROZSZERZONY
W ZAKRESIE ODBIORU TEKSTÓW KULTURY
1) rozpoznać różne rodzaje znaków w prezentowanych wytworach kultury; rozpoznać, co jest, a co nie jest systemem znaków; wskazać w przedstawionym materiale (na obrazie, rycinie, w tekście, fragmencie filmu) znaki różnego rodzaju,	jak na poziomie podstawowym
2) wskazać w tekście określone formy fleksyjne i połączenia wyrazowe: rozpoznać formy fleksyjne wyrazów różnych części mowy, rozpoznać i nazwać podstawowe związki składniowe,
3) rozpoznać wieloznaczność słowa i odróżnić ją od homonimiczności form; pokazać poprawne i manipulacyjne posługiwanie się wyrazami wieloznacznymi,
4) wyróżnić w tekście związki frazeologiczne i odczytać ich znaczenia,
5) odczytać dosłowne i metaforyczne znaczenia wyrazów,
6) odróżnić tekst językowo poprawny od niepoprawnego,
7) wskazać istotne cechy języka mówionego i pisanego oraz rozpoznać (według określonych cech), czy dany tekst jest mówiony, czy pisany,
8) wskazać i rozpoznać w tekście elementy gwar terytorialnych, zawodowych i środowiskowych,
9) wskazać podstawowe cechy językowe poszczególnych stylów; rozpoznać (według określonych cech), w jakim stylu pisany jest wskazany fragment,
10) wskazać w tekście stylizację; rozpoznać typ stylizacji,
11) odróżnić intencje aktu mowy, np. rozkaz od prośby, pytanie od stwierdzenia; wydobyć ukryte cechy aktu mowy; dostrzec ironię, sarkazm, prowokację w tekście wypowiedzi,
12) rozpoznać funkcje określonych tekstów i wskazać środki językowe służące tym funkcjom,
13) rozpoznać w tekście językowe środki perswazji i manipulacji:odróżnić środki etyczne od nieetycznych, szczerość od nieszczerości wypowiedzi, pokazać określone środki perswazji językowej, wskazać tekst zawierający manipulację językową, odróżnić zdania o faktach od zdań będących interpretacją faktów,
14) we współczesnej polszczyźnie wskazać ślady procesów dawnych; wskazać typy zmian znaczeniowych w wyrazach, np. uabstrakcyjnienie, uogólnienie, zmiana nacechowania,
15) rozpoznać w tekście wyrazy zapożyczone i podać ich polskie odpowiedniki,
16) wskazać konsekwencje nadmiernego zapożyczania do współczesnej polszczyzny elementów angloamerykańskich
W tekstach publicystycznych i popularnonaukowych:
17) odczytać sens fragmentów (zdań, grupy zdań, akapitu),	jak na poziomie podstawowym oraz w tekstach naukowych (np.
18) wyodrębnić tezę (główną myśl) całego tekstu, wykorzystane w nim argumenty i sformułowane wnioski,	filozoficznych, teoretycznoliterackich i językoznawczych)
19) rozpoznać zasadę kompozycyjną tekstu i jej funkcję,
20) rozpoznać i określić typ nadawcy i typ adresata tekstu,
21) nazwać funkcję tekstu,
22) rozpoznać charakterystyczne cechy stylu i języka tekstu, nazwać środki językowe i ich funkcję w tekście,
23) rozpoznać cechy gatunkowe tekstu,
24) odtworzyć informacje sformułowane wprost, przetworzyć informacje, np. porządkować i hierarchizować, stosować do rozwiązania problemu, wskazać przyczyny i skutki, oddzielić informacje od opinii
W tekstach literackich:
25) rozpoznać tematy, wątki, motywy,	jak na poziomie podstawowym
26) rozpoznać nadawcę i odbiorcę oraz bohatera i sposoby jego kreowania w utworze,	oraz: 1) rozpoznać funkcję
27) określić podstawowe wyznaczniki poetyki utworu (z zakresu wersyfikacji, stylistyki, kompozycji, genologii),	występujących w utworzetematów, toposów, motywów, 2) wskazać funkcję (ideową
28) odczytać treści dosłowne i ukryte utworu,	i kompozycyjną) aluzji
29) wykorzystać w odczytaniu sensu utworu miejsca znaczące (tytuł, puentę, kompozycję, słowa-klucze),	literackiej, znaku kulturowego, np. biblijnego, antycznego,
30) rozpoznać w tekście językowe środki artystycznego wyrazu,	3) wskazać związki między różnymi warstwami utworu,
31) dostrzegać najistotniejsze zagadnienia utworu, stawiać hipotezy, problematyzować odczytanie tekstu,	4) podporządkować odczytanie utworu wybranej metodologii,
32) wskazać różnice między fikcją literacką i prawdą historyczną,	5) dostrzec związki utworu literackiego z kulturą i
33) rozpoznać aluzje literackie, znaki i symbole kulturowe, np. biblijne, antyczne, romantyczne,	filozofią epoki, 6) rozpoznać znaki tradycji, np. judaistycznej,
34) wskazać podstawowe konteksty utworu i wykorzystać je w interpretacji,	antycznej,chrześcijańskiej,
35) rozpoznać przybliżony czas powstania utworu,	staropolskiej,
36) rozpoznać konwencję literacką utworu,	7) wskazać tradycję literacką,
37) rozpoznać styl utworu, np. wiersza renesansowego, barokowego, klasycystycznego, romantycznego,	8) dostrzec przemiany gatunku literackiego, 9) wskazać środki językowe,
38) rozpoznać cechy gatunkowe analizowanego utworu,	decydujące o swoistości wypowiedzi indywidualnej,
39) rozpoznać parafrazę, parodię, trawestację,	10) rozpoznać
40) dostrzec cechy wspólne i różne wskazanych utworów,	charakterystyczne dla danej epoki cechy
41) dostrzec związki między utworem literackim i innymi dziełami sztuki,	języka i stylu czytanych utworów,
42) dostrzec w utworze wartości charakterystyczne dla epoki,	11) dostrzec strukturę artystyczną utworu,
43) rozpoznać powiązania utworów z historią Polski i Europy (tradycją narodową, europejską),	12) rozpoznać podstawowewyróżniki kodu innych niż literackie dziedzin sztuki
44) dostrzec etyczne i estetyczne wartości utworu literackiego,	- w zakresie niezbędnym do odbioru dzieł, np.
45) dostrzec wartości uniwersalne i narodowe,	plastycznych,
46) rozpoznać funkcję utworu, np. dydaktyczną, kompensacyjną, formacyjną,	teatralnych, filmowych
47) odróżnić osobiste sądy związane z odbiorem utworu od sądów utrwalonych w tradycji

III.

TWORZENIE INFORMACJI

Zdający potrafi:

POZIOM PODSTAWOWY	POZIOM ROZSZERZONY
W ZAKRESIE TWORZENIA TEKSTU WŁASNEGO
1) poprawnie mówić i pisać, ze świadomością tego, dlaczego tak właśnie to robi, 2) wypowiadać się ze świadomością intencji swojej wypowiedzi: dobrać odpowiednie środki leksykalne, np. synonimy, antonimy; poprawnie posługiwać się związkami frazeologicznymi, 3) napisać tekst w określonym stylu, 4) skonstruować tekst mający przekonać kogoś do czegoś, stosując określone środki perswazji językowej, 5) publicznie zabrać głos, stosując podstawowe zasady retoryczne, 6) właściwie skonstruować wystąpienie, używać językowych środków grzeczności, unikać agresywności i brutalizacji wypowiedzi, 7) zachować się właściwie językowo w różnych sytuacjach, prawdziwych i modelowanych dla celów dydaktycznych; wybrać środki językowe, głównie leksykalne i frazeologiczne, stosowne w danej sytuacji, 8) zachować się zgodnie z zasadami językowego savoir-vivre'u; różnicować środki językowe ze względu na ich wartość "grzecznościową",	jak na poziomie podstawowym oraz: 1) redagować własną wypowiedź zgodnie z cechami gatunku i zamierzoną funkcją tekstu (próba eseju, interpretacja porównawcza), 2) integrować wiedzę z zakresu historii literatury, teorii literatury, językoznawstwa i nauki o kulturze, 3) formułować oceny według wskazanych przez siebie kryteriów, 4) świadomie dobierać środki językowe, unikając kiczu literackiego (np. stylu afektowanego, kwiecistego)
9) na wybranych przykładach pokazać, że język się zmienia,
10) przekonać słuchacza, że język jest wartością,
11) napisać dłuższy tekst (rozprawkę, recenzję, referat, interpretację utworu literackiego lub jego fragmentu), przestrzegając podstawowych zasad jego organizacji; dostosować formę do tematu wypowiedzi,
12) gromadzić, selekcjonować materiał, hierarchizować argumenty, formułować hipotezy i wnioski,
13) interpretować utwór na podstawie jego analizy, odnosić stwierdzenia do analizowanego tekstu,
14) porównywać utwory,
15) stosować podstawowe pojęcia z zakresu historii literatury, poetyki, teorii literatury i nauki o języku, a także terminy i pojęcia z zakresu sztuk pięknych,
16) przywołać właściwe konteksty, np. odnieść utwór do biografii autora, filozofii, religii, życia, człowieka,
17) streszczać, parafrazować, cytować, komentować, wnioskować,
18) formułować i uzasadniać opinie,
19) prezentować własne przeżycia wynikające z kontaktów ze sztuką,
20) uczestniczyć w dialogu, dyskusji, broniąc swojego stanowiska,
21) mówić i pisać z dbałością o estetykę wypowiedzi
W ZAKRESIE SAMOKSZTAŁCENIA
22) korzystać z klasycznych źródeł informacji: słowników (np. ortograficznego, poprawnej polszczyzny, języka polskiego, terminów literackich), encyklopedii, 23) korzystać z Internetu i innych elektronicznych źródeł informacji, 24) wykonać opis bibliograficzny, 25) wyszukać literaturę przedmiotu, dokonać jej selekcji według określonych kryteriów; wykorzystać ją do opracowania tematu,	jak na poziomie podstawowym oraz: 5) tworzyć zestawy bibliograficzne na określony temat, 6) sporządzać przypisy, 7) tworzyć bazy danych, 8) sporządzać zapis komputerowy, audio i wideo
26) scalać zdobyte informacje w różne formy wypowiedzi,
27) notować, sporządzić plan, konspekt
28) gromadzić teksty literackie i inne teksty kultury, poznane w toku lektury własnej, stanowiące odniesienie do lektur poznanych w szkole, 29) analizować i korygować błędy językowe popełnione przez siebie lub dostrzeżone w czytanych tekstach

JĘZYK POLSKI

dla osób niesłyszących

I.

WIADOMOŚCI I ROZUMIENIE

Zdający wie, zna i rozumie:*

POZIOM PODSTAWOWY	POZIOM ROZSZERZONY
W ZAKRESIE WIEDZY O JĘZYKU
1) co to jest znak i jakie są rodzaje znaków:	jak na poziomie podstawowym
a) zna typy znaków (np. ikonograficzne, językowe), b) wie, co to znaczy, że określony zbiór znaków jest systemem, c) rozumie istotę języka jako dwuklasowego systemu znaków, 2) jakie są podsystemy języka polskiego: a) zna podsystem leksykalny i gramatyczny; wie, co to wyraz, a co forma wyrazowa, b) zna podstawowe pojęcia leksykalne, słowotwórcze, fleksyjne, składniowe, to znaczy zna podstawy gramatyki języka polskiego,	oraz: 1) na czym polega funkcja kreatywna i funkcja fatyczna tekstu, 2) na czym polega retoryczna organizacja tekstu, okres retoryczny
3) na czym polega bogactwo leksykalne i frazeologiczne polszczyzny i jak je pomnażać środkami rodzimymi:
a) zna pojęcia synonimii, antonimii, polisemii, homonimii leksykalnej,
b) zna pojęcie frazeologizmu i rozróżnia typy frazeologizmów,
4) co to znaczy mówić i pisać poprawnie:
a) zna pojęcie kultury języka, normy językowej i błędu językowego,
b) zna podstawowe typy błędów językowych (błędy odmiany, składniowe, leksykalne, znaczeniowe, frazeologiczne, stylistyczne, ortograficzne i interpunkcyjne),
5) czym różni się polszczyzna mówiona od pisanej, czyli zna podstawowe cechy obu typów języka, wynikające z różnic sytuacji komunikacyjnej,
6) jakie są style współczesnej polszczyzny:
a) zna pojęcie stylu językowego, a także stylów artystycznych i użytkowych,
b) zna podstawowe cechy stylów pisanych (urzędowego, dziennikarskiego, publicystycznego, naukowego) i mówionych (monologowego, dialogowego),
7) co to jest akt mowy i jakie są rodzaje aktów mowy; wie o składnikach aktu mowy, o jego sensie dosłownym i intencjonalnym,
8) jakie są podstawowe funkcje tekstów językowych; zna funkcję komunikacyjną, impresywną, ekspresywną i poetycką tekstu,
9) na czym polega umiejętność przekonywania; co to są zabiegi perswazyjne i nieuczciwe używanie języka:
a) zna pojęcia perswazji językowej i manipulacji oraz etyki językowej,
b) zna językowe środki wykorzystywane w tych zabiegach,
10) na czym polega umiejętność publicznego wypowiadania się oraz zna podstawowe pojęcia retoryczne: pytanie retoryczne, elipsę, metaforę,
11) jak sprawnie posługiwać się polszczyzną lub polskim językiem migowym w zależności od sytuacji komunikacyjnej:
a) zna zasadę stosowności wypowiedzi,
b) wie, kiedy posługiwać się językowymi odmianami oficjalnymi, a kiedy nieoficjalnymi,
12) na czym polega językowy savoir-vivre, czyli zna sposoby zwracania się do innych, zasady grzeczności, np. w dyskusji, w korespondencji
W ZAKRESIE WIEDZY O LITERATURZE I KULTURZE
13) utwory literackie i inne teksty kultury, wskazane w podstawie programowej dla zakresu podstawowego, ważne dla poczucia tożsamości narodowej i przynależności do wspólnoty europejskiej i światowej,	jak na poziomie podstawowym oraz: 3) teksty wskazane w podstawie programowej dla zakresu rozszerzonego i poznane w
14) podstawowe tematy, motywy i wątki, występujące w utworach literackich i innych tekstach kultury,	trakcie lektury własnej, 4) toposy i motywy ważne dla kultury śródziemnomorskiej,
15) podstawowe wyróżniki utworu literackiego oraz właściwości różnych rodzajów i gatunków literackich, konwencji stylistycznych i tradycji literackich,	5) przemiany w obrębie najważniejszych gatunków literackich (np. dramatu jako gatunku, eposu,
16) podstawowe pojęcia z zakresu poetyki (wersyfikacja, kompozycja, stylistyka, genologia), teorii literatury i historii literatury, np. konwencja literacka, prąd artystyczny, rodzaj i gatunek literacki; temat, wątek, motyw, styl,	powieści, sonetu, pieśni, hymnu, trenu i innych gatunkówlirycznych), 6) związki rodzajów i gatunków literackich z prądami artystycznymi(np. wiąże
17) podstawowe procedury analizy utworu literackiego, np. odnalezienie dominanty kompozycyjnej; rozpoznanie konwencji rodzaju i gatunku literackiego, określenie nadawcy i odbiorcy, konwencji estetycznej i stylistycznej, rozpoznanie przesłania ideowego utworu,	satyrę i bajkę z klasycystycznym, a sielankę - z sentymentalnym nurtem oświecenia), 7) wykładniki artystyczne komizmu, tragizmu, patosu,
18) podstawowe kategorie estetyczne (komizm, tragizm, patos) oraz ich funkcje - w zakresie niezbędnym do zrozumienia czytanych utworów,	ironii oraz groteski - w zakresie niezbędnym do zrozumienia czytanych
19) style w sztuce, ich cechy i związek z kulturą epoki,	utworów, 8) pojęcie dziedzictwa
20) pojęcie tradycji literackiej i podstawowe wyznaczniki różnych tradycji (staropolskiej i oświeceniowej; romantycznej i pozytywistycznej; młodopolskiej i awangardowej),	kulturowego, 9) określenie "postmodernizm", 10) wartości niesione przez różne tradycje literackie i kierunki filozoficzne,
21) cechy kodów komunikacyjnych sztuk innych niż literatura, np. filmu, malarstwa,	11) związek między dominującą funkcją językową tekstu i
22) zjawiska kultury dawnej i współczesnej - ważne dla zrozumienia czytanych utworów,	jego formą oraz gatunkiem, 12) związki zachodzące między
23) podstawowe konteksty interpretacyjne poznanych utworów, rozumie rolę kontekstu w odczytywaniu utworu,	różnymi warstwami utworu literackiego
24) pojęcia: kultura wysoka, masowa, elitarna, kultura pop, arcydzieło, kicz,
25) wpływ środków masowego przekazu (prasy, telewizji, Internetu) na przemiany w kulturze współczesnej,
26) wartości narodowe i związane z własnym dziedzictwem kulturowym (np. patriotyzm, ojczyzna, mała ojczyzna, naród, społeczeństwo); wartości stanowiące dorobek cywilizacji śródziemnomorskiej
W ZAKRESIE REDAGOWANIA TEKSTÓW
27) jakie są zasady kompozycji dłuższych wypowiedzi pisemnych i ustnych, 28) jakie są zasady przekształcania tekstu pisanego, np. zasady streszczania, skracania i rozwijania tekstu oraz zasady cytowania, 29) na czym polega praca redakcyjna nad tekstem (kolejność podawania informacji, adiustacja tekstu, tworzenie tytułów, wyróżnienia techniczne), 30) jakie są podstawowe cechy tekstu popularnonaukowego	jak na poziomie podstawowym oraz: 13) jakie są podstawowe zasady tworzenia takich tekstów, jak interpretacja utworu literackiego, interpretacja porównawcza, rozprawka, referat, recenzja; cechy językowe i formalne wymienionych gatunków piśmiennictwa

II.

KORZYSTANIE Z INFORMACJI

Zdający potrafi:

POZIOM PODSTAWOWY	POZIOM ROZSZERZONY
W ZAKRESIE ODBIORU TEKSTÓW KULTURY
1) rozpoznać różne rodzaje znaków w prezentowanych wytworach kultury; rozpoznać, co jest, a co nie jest systemem znaków; wskazać w przedstawionym materiale (na obrazie, rycinie, w tekście, fragmencie filmu) znaki różnego rodzaju,	jak na poziomie podstawowym
2) wskazać w tekście określone formy fleksyjne i połączenia wyrazowe: rozpoznać formy fleksyjne wyrazów różnych części mowy, rozpoznać i nazwać podstawowe związki składniowe,
3) rozpoznać wieloznaczność słowa i odróżnić ją od homonimiczności form; pokazać poprawne i manipulacyjne posługiwanie się wyrazami wieloznacznymi,
4) wyróżnić w tekście związki frazeologiczne i odczytać ich znaczenia,
5) odróżnić tekst językowo poprawny od niepoprawnego,
6) wskazać istotne cechy języka mówionego i pisanego oraz rozpoznać (według określonych cech), czy dany tekst jest mówiony, czy pisany,
7) odróżnić intencje aktu mowy, np. rozkaz od prośby, pytanie od stwierdzenia; wydobyć ukryte cechy aktu mowy; dostrzec sarkazm,
prowokację w tekście wypowiedzi,
8) rozpoznać funkcje określonych tekstów,
9) odróżnić zdania o faktach od zdań będących interpretacją faktów
W tekstach publicystycznych i popularnonaukowych:
10) odczytać sens fragmentów (zdań, grupy zdań, akapitu),	jak na poziomie podstawowym oraz w tekstach naukowych (np.
11) wyodrębnić tezę (główną myśl) całego tekstu, wykorzystane w nim argumenty i sformułowane wnioski,	filozoficznych, teoretycznoliterackich i językoznawczych)
12) rozpoznać zasadę kompozycyjną tekstu i jej funkcję,
13) rozpoznać i określić typ nadawcy i typ adresata tekstu,
14) nazwać funkcję tekstu,
15) rozpoznać cechy gatunkowe tekstu,
16) odtworzyć informacje sformułowane wprost, przetworzyć informacje, np. porządkować i hierarchizować, stosować do rozwiązania problemu, wskazać przyczyny i skutki, oddzielić informacje od opinii
W tekstach literackich:
17) rozpoznać tematy, wątki, motywy,	jak na poziomie podstawowym
18) rozpoznać nadawcę i odbiorcę oraz bohatera i sposoby jego kreowania w utworze,	oraz: 1) rozpoznać funkcję
19) określić podstawowe wyznaczniki poetyki utworu z zakresu wersyfikacji, kompozycji, genologii,	występujących w dziele tematów, toposów, motywów, 2) wskazać funkcję (ideową
20) odczytać treści dosłowne utworu,	i kompozycyjną) aluzji
21) wykorzystać w odczytaniu sensu utworu miejsca znaczące (tytuł, puentę, kompozycję,słowa-klucze),	literackiej, znaku kulturowego, np. biblijnego, antycznego,
22) dostrzegać najistotniejsze zagadnienia utworu, stawiać hipotezy, problematyzować odczytanie tekstu,	3) wskazać związki między różnymi warstwami utworu, 4) podporządkować odczytanie
23) wskazać różnice między fikcją literacką i prawdą historyczną,	utworu wybranej metodologii,
24) rozpoznać aluzje literackie, znaki i symbole kulturowe, np. biblijne, antyczne, romantyczne,	5) dostrzec związki utworu literackiego z kulturą i filozofią epoki,
25) wskazać podstawowe konteksty utworów i wykorzystać je w interpretacji,	6) rozpoznać znaki tradycji, np. judaistycznej,
26) wskazać przybliżony czas powstania utworu,	antycznej,
27) rozpoznać konwencję literacką utworu,	chrześcijańskiej,
28) rozpoznać cechy gatunkowe analizowanego utworu,	staropolskiej, 7) wskazać tradycję literacką,
29) rozpoznać parafrazę, parodię, trawestację,	8) dostrzec przemiany gatunku
30) dostrzec cechy wspólne i różne wskazanych utworów,	literackiego, 9) wskazać środki językowe,
31) dostrzec związki między dziełem literackim i innymi dziełami sztuki,	decydujące o swoistości wypowiedzi indywidualnej,
32) dostrzec w utworze wartości charakterystyczne dla epoki,	10) rozpoznać charakterystyczne dla danej epoki cechy
33) rozpoznać powiązania utworów z historią Polski i Europy (tradycją narodową, europejską),	języka i stylu utworów, 11) dostrzec strukturę artystyczną utworu,
34) wskazać etyczne wartości utworu literackiego,	12) rozpoznać podstawowe
35) wskazać wartości uniwersalne i narodowe,	wyróżniki kodu innych niż
36) rozpoznać funkcję utworu, np. dydaktyczną, kompensacyjną, formacyjną,	literackie dziedzin sztuki - w zakresie niezbędnym do
37) odróżnić osobiste sądy związane z odbiorem utworu od sądów utrwalonych w tradycji	odbioru dzieł, np. plastycznych, teatralnych, filmowych

III.

TWORZENIE INFORMACJI

Zdający potrafi:

POZIOM PODSTAWOWY	POZIOM ROZSZERZONY
W ZAKRESIE TWORZENIA TEKSTU WŁASNEGO
1) stosować zasady poprawności językowej, tworząc teksty własne,	jak na poziomie podstawowym oraz:
2) wypowiadać się ze świadomością intencji swojej wypowiedzi: dobrać odpowiednie środki leksykalne, np. synonimy, antonimy; poprawnie posługiwać się związkami frazeologicznymi, 3) napisać tekst jednorodny stylistycznie, 4) skonstruować tekst mający przekonać kogoś do czegoś, 5) wypowiadać się publicznie, stosując podstawowe zasady retoryczne, 6) właściwie skonstruować wystąpienie, formułować wypowiedzi pisemne, używać językowych środków grzeczności, unikać agresywności i brutalizacji wypowiedzi,	1) redagować własną wypowiedź zgodnie z cechami gatunku, 2) integrować wiedzę z zakresu historii literatury, teorii literatury, językoznawstwa i nauki o kulturze, 3) formułować oceny według wskazanych przez siebie kryteriów, 4) świadomie dobierać środki językowe, unikając kiczu literackiego (np. stylu afektowanego, kwiecistego)
7) zachować się właściwie językowo w różnych sytuacjach, prawdziwych i modelowanych dla celów dydaktycznych; 8) zachować się zgodnie z zasadami językowego savoir-vivre’u; różnicować środki językowe ze względu na ich wartość "grzecznościową",
9) napisać spójny tekst na określony temat,
10) opracować redakcyjnie tekst,
11) gromadzić, selekcjonować materiał, hierarchizować argumenty, formułować hipotezy i wnioski,
12) interpretować utwór na podstawie jego analizy, odnosić stwierdzenia do analizowanego tekstu,
13) porównywać utwory,
14) stosować podstawowe pojęcia z zakresu historii literatury, poetyki, teorii literatury i nauki o języku, a także terminy i pojęcia z zakresu sztuk pięknych,
15) przywołać właściwe konteksty, np. odnieść utwór do biografii autora, filozofii, religii, życia, człowieka,
16) streszczać, parafrazować, cytować, komentować, wnioskować,
17) formułować i uzasadniać opinie,
18) prezentować własne przeżycia wynikające z kontaktów ze sztuką,
19) uczestniczyć w dialogu, dyskusji, broniąc swojego stanowiska,
20) wypowiadać się z dbałością o estetykę wypowiedzi
W ZAKRESIE SAMOKSZTAŁCENIA
21) korzystać z klasycznych źródeł informacji: słowników (np. ortograficznego, poprawnej	jak na poziomie podstawowym oraz:
polszczyzny, języka polskiego, terminów literackich), encyklopedii, 22) korzystać z Internetu i innych elektronicznych źródeł informacji, 23) wykonać opis bibliograficzny,	5) tworzyć zestawy bibliograficzne na określony temat, 6) sporządzać przypisy, 7) tworzyć bazy danych,
24) wyszukać literaturę przedmiotu, dokonać jej selekcji według określonych kryteriów; wykorzystać ją do opracowania tematu,	8) sporządzać zapis komputerowy
25) scalać zdobyte informacje w różne formy wypowiedzi,
26) notować, sporządzić plan, konspekt,
27) gromadzić teksty literackie i inne teksty kultury, poznane w toku lektury własnej, stanowiące odniesienie do lektur poznanych w szkole,
28) analizować i korygować błędy językowe popełnione przez siebie lub dostrzeżone w czytanych tekstach

JĘZYK OBCY NOWOŻYTNY

I.

Zdający zna:

POZIOM PODSTAWOWY	POZIOM ROZSZERZONY
1) proste struktury leksykalno-gramatyczne umożliwiające formułowanie wypowiedzi poprawnych pod względem fonetycznym, ortograficznym, morfosyntaktycznym i leksykalnym, w zakresie następujących tematów: a) człowiek - dane personalne, wygląd zewnętrzny, cechy charakteru, uczucia i emocje, b) dom - miejsce zamieszkania, opis domu,	1) różnorodne struktury leksykalno-gramatyczne umożliwiające formułowanie wypowiedzi poprawnych pod względem fonetycznym, ortograficznym, morfosyntaktycznym i leksykalnym, w zakresie następujących
pomieszczeń domu i ich wyposażenia, wynajmowanie mieszkania,	tematów: a) człowiek - dane
c) szkoła - przedmioty nauczania, oceny i wymagania, życie szkoły, kształcenie pozaszkolne, d) praca - popularne zawody i związane z nimi czynności, warunki pracy i zatrudnienia, praca dorywcza,	personalne, wygląd zewnętrzny, cechy charakteru, uczucia i emocje, problemy etyczne, b) dom - miejsce zamieszkania, opis domu,
e) życie rodzinne i towarzyskie - okresy życia, członkowie rodziny, czynności życia codziennego, formy spędzania czasu wolnego, święta i uroczystości, styl życia, f) żywienie - artykuły spożywcze, przygotowanie potraw, posiłki, lokale	pomieszczeń domu i ich wyposażenia, wynajmowanie, kupno i sprzedaż mieszkania, c) szkoła - przedmioty nauczania, oceny i
gastronomiczne, g) zakupy i usługi - rodzaje sklepów, towary, sprzedawanie i kupowanie, reklama, korzystanie z usług,	wymagania, życie szkoły, kształcenie pozaszkolne, system oświaty, d) praca - zawody i związane
h) podróżowanie i turystyka - środki transportu, baza noclegowa, informacja turystyczna, wycieczki, zwiedzanie, wypadki i awarie, i) kultura - podstawowe dziedziny kultury,	z nimi czynności, warunki pracy i zatrudnienia, praca dorywcza, rynek pracy, e) życie rodzinne i
twórcy i ich dzieła, uczestnictwo w kulturze, j) sport - popularne dyscypliny sportu, podstawowy sprzęt sportowy, imprezy	towarzyskie - okresy życia, członkowie rodziny, czynności życia codziennego, formy
sportowe, k) zdrowie - higieniczny tryb życia, podstawowe schorzenia, ich objawy i leczenie, niepełnosprawni, uzależnienia,	spędzania czasu wolnego, święta i uroczystości, styl życia, konflikty i problemy,
l) nauka, technika - odkrycia naukowe, wynalazki, obsługa i korzystanie z podstawowych urządzeń technicznych, m) świat przyrody - klimat, świat roślin i	f) żywienie - artykuły spożywcze, przygotowanie potraw, posiłki, lokale gastronomiczne, diety,
zwierząt, krajobraz, zagrożenie i ochrona środowiska naturalnego, klęski żywiołowe, n) państwo i społeczeństwo - struktura państwa, urzędy, organizacje	g) zakupy i usługi - rodzaje sklepów, towary, sprzedawanie i kupowanie, reklama, reklamacja,
międzynarodowe, konflikty wewnętrzne i międzynarodowe, przestępczość, o) elementy wiedzy o krajach obszaru językowego, którego język jest zdawany, 2) zasady konstruowania różnych form prostych	korzystanie z usług, środki płatnicze, banki, ubezpieczenia, h) podróżowanie i turystyka - środki transportu, baza
wypowiedzi: a) ustnych - formy nawiązywania kontaktu z rozmówcą, przekazywania komunikatu i kończenia rozmowy,	noclegowa, informacja turystyczna, wycieczki, zwiedzanie, wypadki i awarie,
b) pisemnych - ogłoszenia, notatki, ankiety, pocztówki, zaproszenia, listu prywatnego, prostego listu formalnego, 3) podstawowe realia socjokulturowe danego	i) kultura - dziedziny kultury, twórcy i ich dzieła, uczestnictwo w kulturze,
obszaru językowego i Polski, z uwzględnieniem tematyki integracji europejskiej i kontekstu międzykulturowego	j) sport - dyscypliny sportu, sprzęt sportowy, imprezy sportowe, sport wyczynowy, sporty
	ekstremalne,
	k) zdrowie - higieniczny tryb życia, schorzenia,
	ich przyczyny, objawy i leczenie, niepełnosprawni, uzależnienia, system ochrony zdrowia,
	l) nauka, technika - odkrycia naukowe, wynalazki, obsługa i korzystanie z urządzeń technicznych, współczesne środki przekazu i
	przetwarzania informacji, m) świat przyrody - klimat, świat roślin i
	zwierząt, krajobraz, zagrożenie i ochrona środowiska naturalnego, klęski żywiołowe,
	przestrzeń kosmiczna, n) państwo i społeczeństwo - struktura państwa, urzędy, organizacje międzynarodowe,
	problemy i konflikty wewnętrzne i międzynarodowe, przestępczość, polityka społeczna, partie i politycy, kościoły i religie, gospodarka,
	o) elementy wiedzy o krajach obszaru językowego, którego język jest zdawany, 2) zasady konstruowania różnych form wypowiedzi:
	a) ustnych - formy nawiązywania kontaktu z rozmówcą, przekazywania komunikatu i kończenia rozmowy, zasady prezentacji,
	b) pisemnych - ogłoszenia, notatki, ankiety, pocztówki, zaproszenia, listu prywatnego, prostego listu formalnego, opisu, rozprawki, recenzji, opowiadania,
	3) realia socjokulturowe danego obszaru językowego i Polski, z uwzględnieniem tematyki integracji europejskiej i kontekstu międzykulturowego,
	4) normy socjokulturowe pomagające w funkcjonowaniu na rynku pracy

II.

Zdający wykazuje się umiejętnością odbioru tekstu w zakresie:

POZIOM PODSTAWOWY	POZIOM ROZSZERZONY
1) rozumienia ze słuchu tekstu prostego pod względem treści i o niewielkim stopniu zróżnicowania struktur leksykalno- gramatycznych, czyli: a) określania głównej myśli tekstu,	1) rozumienia ze słuchu tekstu bogatego pod względem treści i o wysokim stopniu zróżnicowania struktur leksykalno-gramatycznych,
b) określania głównych myśli poszczególnych części tekstu,	czyli: a) określania głównej myśli
c) stwierdzania, czy tekst zawiera określone informacje,	tekstu, b) określania głównych
d) wyselekcjonowania informacji, e) określania intencji autora lub nadawcy	myśli poszczególnych części tekstu,
tekstu, f) rozróżniania formalnego i nieformalnego	c) stwierdzania, czy tekst zawiera określone
stylu tekstu, g) określania kontekstu sytuacyjnego(miejsca, czasu, warunków, uczestników),	informacje, d) wyselekcjonowania informacji,
2) rozumienia tekstu czytanego, prostego pod względem treści i stopnia zróżnicowania	e) określania intencji autora lub nadawcy
struktur leksykalno-gramatycznych, czyli: a) określania głównej myśli tekstu,	tekstu, f) rozróżniania formalnego i
b) określania głównych myśli poszczególnych części tekstu, c) stwierdzania, czy tekst zawiera określone informacje,	nieformalnego stylu tekstu, g) określania kontekstu sytuacyjnego (miejsca,
d) wyselekcjonowania informacji, e) określania intencji autora tekstu, f) rozpoznawania związków międzyposzczególnymi częściami tekstu,	czasu, warunków, uczestników), 2) rozumienia tekstu czytanego, bogatego pod względem treści
g) określania kontekstu komunikacyjnego (nadawca - odbiorca, forma wypowiedzi),	i o wysokim stopniu zróżnicowania struktur
h) rozróżniania formalnego i nieformalnego stylu tekstu	leksykalno-gramatycznych, czyli: a) określania głównej myśli
	tekstu, b) określania głównych myśli poszczególnych części
	tekstu, c) stwierdzania, czy tekst zawiera określone
	informacje,
	d) wyselekcjonowania informacji,
	e) określania intencji autora tekstu, f) rozpoznawania związków między poszczególnymi
	częściami tekstu, g) określania kontekstu komunikacyjnego
	(nadawca - odbiorca, forma wypowiedzi), h) rozróżniania formalnego i nieformalnego stylu tekstu,
	i) oddzielania faktów od opinii,
	j) rozpoznawania różnorodnych struktur leksykalno-gramatycznych w podanym kontekście

III.

Zdający wykazuje się umiejętnością tworzenia tekstu w postaci:

POZIOM PODSTAWOWY	POZIOM ROZSZERZONY
1) krótkiej wypowiedzi ustnej, uwzględniającej: a) opisywanie ludzi, przedmiotów, miejsc,	1) dłuższej, wieloaspektowej wypowiedzi ustnej,
zjawisk, czynności, b) relacjonowanie wydarzeń, c) przedstawianie i uzasadnianie własnych	uwzględniającej: a) opisywanie ludzi, przedmiotów, miejsc,
opinii,	zjawisk, czynności,
d) poprawne stosowanie środków leksykalno- gramatycznych, adekwatnie do ich funkcji, 2) krótkiej wypowiedzi pisemnej, uwzględniającej:	b) relacjonowanie wydarzeń, c) przedstawianie i uzasadnianie własnych
a) opisywanie ludzi, przedmiotów, miejsc, zjawisk, czynności, b) relacjonowanie wydarzeń, c) wyrażanie stanów emocjonalnych, d) przedstawianie i uzasadnianie własnych	opinii, projektów, działań, d) poprawne stosowanie środków leksykalno- gramatycznych, adekwatnie
opinii, e) poprawne stosowanie środków leksykalno-	do ich funkcji, e) przedstawianie faktów
gramatycznych, adekwatnie do ich funkcji, f) wypowiadanie się w określonej formie z	oraz opinii innych osób, 2) dłuższej, wieloaspektowej
zachowaniem podanego limitu słów	wypowiedzi pisemnej, uwzględniającej:
	a) opisywanie ludzi, przedmiotów, miejsc,
	zjawisk, czynności,
	b) relacjonowanie wydarzeń,
	c) wyrażanie różnorodnych intencji oraz stanów emocjonalnych,
	d) przedstawianie i uzasadnianie opinii własnych i innych osób,
	e) poprawne stosowanie środków leksykalno- gramatycznych, adekwatnie do ich funkcji,
	f) wypowiadanie się w określonej formie z zachowaniem podanego limitu słów

IV.

Zdający wykazuje się umiejętnością reagowania językowego w zakresie:

POZIOM PODSTAWOWY	POZIOM ROZSZERZONY
1) mówienia, w tym:	1) mówienia, w tym:
a) uczestniczenia w prostej rozmowie -inicjowania jej, podtrzymywania oraz kończenia, b) uzyskiwania, udzielania lub odmowy informacji, wyjaśnień, pozwoleń,	a) uczestniczenia w dyskusji - udzielania informacji, wyjaśnień, argumentowania, wyrażania i obrony własnych opinii
c) prowadzenia prostych negocjacji w sytuacjach życia codziennego, d) poprawnego stosowania środków językowych	i poglądów, b) interpretowania i komentowania
służących do wyrażania różnorodnych intencji oraz stanów emocjonalnych,	przedstawionych faktów oraz opinii innych osób,
adekwatnie do sytuacji komunikacyjnej, 2) pisania prostej wypowiedzi, w tym: a) wyrażania stanów emocjonalnych, będących reakcją na informacje zawarte w przedstawionych tekstach, b) uzyskiwania, udzielania, przekazywania lub odmowy informacji, wyjaśnień, pozwoleń, c) poprawnego stosowania środków językowych, adekwatnie do sytuacji komunikacyjnej	c) dokonywania podsumowania dyskusji, rozmów i wypowiedzi, d) poprawnego stosowania środków językowych służących do wyrażania różnorodnych intencji oraz stanów emocjonalnych, adekwatnie do sytuacji komunikacyjnej,
	2) pisania wypowiedzi bogatej pod względem treści i
	o zróżnicowanych strukturach leksykalno-gramatycznych, w tym: a) wyrażania stanów emocjonalnych,
	będących reakcją na informacje zawarte w przedstawionych tekstach,
	b) uzyskiwania, udzielania, przekazywania lub odmowy informacji, wyjaśnień, pozwoleń,
	c) poprawnego stosowania środków językowych, adekwatnie do sytuacji komunikacyjnej

V.

Zdający wykazuje się umiejętnością przetwarzania tekstu w zakresie:

POZIOM PODSTAWOWY	POZIOM ROZSZERZONY
1) mówienia, w tym relacjonowania, przetwarzania i przekazywania tekstów przeczytanych w języku obcym lub języku polskim oraz treści materiałów ikonograficznych, 2) pisania, w tym relacjonowania, przetwarzania i przekazywania tekstów przeczytanych w języku obcym lub języku polskim	1) mówienia, w tym: a) relacjonowania, przetwarzania i przekazywania tekstów przeczytanych w języku obcym lub języku polskim oraz treści materiałów ikonograficznych, b) stosowania zmiany rejestru, stylu lub formy tekstu,
	2) pisania, w tym: a) relacjonowania, przetwarzania i przekazywania tekstów przeczytanych w języku obcym lub języku polskim,
	b) stosowania zmian struktur leksykalno-gramatycznych, rejestru, stylu lub formy tekstu

JĘZYK OBCY NOWOŻYTNY

będący drugim językiem nauczania w szkołach lub oddziałach dwujęzycznych

I.

WIEDZA

Zdający wykazuje się znajomością:

1) złożonych struktur leksykalno-gramatycznych umożliwiających:

a) rozpoznawanie i właściwy odbiór tekstów kultury danego obszaru językowego,

b) formułowanie wypowiedzi poprawnych pod względem fonetycznym, ortograficznym, morfosyntaktycznym i leksykalnym,

2) zasad konstruowania różnych form wypowiedzi ustnych i pisemnych,

3) tradycji i realiów cywilizacyjno-kulturowych danego obszaru językowego i Polski, z uwzględnieniem elementów literatury, historii, geografii, historii sztuki, socjologii, ekonomii, polityki oraz tematyki integracji europejskiej i kontekstu międzykulturowego.

II.

UMIEJĘTNOŚCI JĘZYKOWE

Zdający wykazuje się umiejętnością posługiwania się językiem obcym w zakresie:

1) odbioru tekstu, czyli rozumienia ze słuchu i rozumienia tekstów czytanych, bogatych pod względem treści, o wysokim stopniu zróżnicowania tematyki oraz struktur leksykalno-gramatycznych, z uwzględnieniem:

a) określania głównej myśli tekstu,

b) określania głównych myśli poszczególnych części tekstu,

c) stwierdzania, czy tekst zawiera określone informacje,

d) selekcjonowania, klasyfikowania i hierarchizowania informacji i argumentów,

e) określania intencji i opinii autora lub nadawcy tekstu,

f) oddzielania faktów od opinii,

g) rozróżniania formalnego i nieformalnego stylu tekstu,

h) określania kontekstu sytuacyjnego lub komunikacyjnego,

i) określania związków między poszczególnymi częściami tekstu czytanego,

j) rozpoznawania w tekście środków stylistycznych oraz zjawisk językowych powodujących niejednoznaczność wypowiedzi (homonimii, idiomów, związków frazeologicznych),

k) określania typu tekstu,

l) rozpoznawania różnorodnych struktur leksykalno-gramatycznych oraz określania pól semantycznych w podanym kontekście,

2) tworzenia tekstu w formie wieloaspektowej wypowiedzi ustnej lub pisemnej, uwzględniającej:

a) opisywanie ludzi, przedmiotów, miejsc, zjawisk, czynności,

b) relacjonowanie wydarzeń,

c) przedstawianie i uzasadnianie własnych opinii, projektów, działań,

d) argumentowanie,

e) stosowanie środków leksykalno-gramatycznych, adekwatnie do ich funkcji,

f) pisemne wypowiadanie się w określonej formie, z zachowaniem podanego limitu słów,

3) reagowania językowego w formie ustnej lub pisemnej, czyli:

a) uzyskiwania, udzielania, przekazywania lub odmowy informacji, wyjaśnień, pozwoleń,

b) uczestniczenia w dyskusji - udzielania informacji, wyjaśnień, argumentowania, wyrażania i obrony własnych opinii i poglądów oraz negocjowania,

c) interpretowania i komentowania przedstawionych faktów oraz opinii innych osób,

d) dokonywania podsumowania dyskusji, rozmów i wypowiedzi,

e) stosowania środków językowych służących do wyrażania różnorodnych intencji oraz stanów emocjonalnych, adekwatnie do sytuacji komunikacyjnej,

4) przetwarzania tekstu w formie ustnej lub pisemnej, z uwzględnieniem:

a) relacjonowania, przetwarzania i przekazywania tekstów, usłyszanych lub przeczytanych w języku obcym lub języku polskim,

b) wyjaśniania znaczenia materiałów ikonograficznych, tabel, wykresów,

c) stosowania zmiany rejestru, stylu lub formy tekstu.

JĘZYK OBCY NOWOŻYTNY

dla osób niesłyszących

I.

Zdający zna:

1) podstawowe struktury leksykalno-gramatyczne umożliwiające formułowanie wypowiedzi poprawnych pod względem ortograficznym, morfosyntaktycznym i leksykalnym, w zakresie następujących tematów:

a) człowiek - dane personalne, wygląd zewnętrzny, cechy charakteru, uczucia i emocje,

b) dom - miejsce zamieszkania, opis domu, pomieszczeń domu i ich wyposażenia,

c) szkoła - przedmioty nauczania, życie szkoły,

d) praca - popularne zawody,

e) życie rodzinne i towarzyskie - członkowie rodziny, czynności życia codziennego, formy spędzania czasu wolnego, święta i uroczystości,

f) żywienie - podstawowe artykuły spożywcze, posiłki,

g) zakupy i usługi - rodzaje sklepów, towary, sprzedawanie i kupowanie, korzystanie z usług,

h) podróżowanie i turystyka - podstawowe środki transportu, informacja turystyczna, wycieczki, zwiedzanie,

i) kultura - podstawowe dziedziny kultury, twórcy i ich dzieła, uczestnictwo w kulturze,

j) sport - popularne dyscypliny sportu, podstawowy sprzęt sportowy, imprezy sportowe,

k) zdrowie - higieniczny tryb życia, podstawowe schorzenia, ich objawy i leczenie, niepełnosprawni, uzależnienia,

l) świat przyrody - pogoda, świat roślin i zwierząt, krajobraz, zagrożenie i ochrona środowiska naturalnego,

m) elementy wiedzy o krajach obszaru językowego, którego język jest zdawany,

2) zasady konstruowania różnych form wypowiedzi pisemnych:

ogłoszenia, notatki, formularza, ankiety, pocztówki, zaproszenia, listu prywatnego,

3) podstawowe realia socjokulturowe danego obszaru językowego i Polski.

JĘZYK ŁACIŃSKI I KULTURA ANTYCZNA

I.

WIADOMOŚCI I ROZUMIENIE

Zdający zna i rozumie:

POZIOM PODSTAWOWY	POZIOM ROZSZERZONY
1	2
1. Gramatykę języka łacińskiego:
W ZAKRESIE MORFOLOGII
1) rzeczownik: regularne formy fleksyjne rzeczowników deklinacji 1.-5., 2) przymiotnik: a) formy fleksyjne przymiotników deklinacji 1.-3., b) stopniowanie regularne i nieregularne przymiotników, 3) zaimek: formy fleksyjne i zasady użycia zaimków: osobowych, dzierżawczych, wskazujących, określających, względnych, pytajnych, zwrotnych, 4) liczebnik: liczebniki główne i porządkowe od 1 do 20 oraz określenia słowne: sto, tysiąc, 5) przysłówek: zasady tworzenia przysłówków od przymiotników deklinacji 1.-3., 6) czasownik: a) formy podstawowe czasowników, b) strona czynna i bierna czasowników we wszystkich czasach w indikatiwie i koniunktiwie, c) infinitivus activi i passivi praesentis, perfecti, futuri, d) imperativus praesentis activi, e) participia: praesentis activi, perfecti passivi, futuri activi, futuri passivi (gerundivum), f) gerundium, g) czasownik "sum" i złożenia, h) coniunctivus iussivus i hortativus,	jak na poziomie podstawowym oraz: 1) rzeczownik: a) nieregularności w odmianie rzeczowników: "filius", "deus", "vis", "domus", "luppiter", b) równozgłoskowe nazwy rzek i miejscowości z nominativus singularis na -is, 2) przymiotnik: stopniowanie opisowe przymiotnika, 3) zaimek: formy fleksyjne i zasady użycia zaimków nieokreślonych oraz przymiotników zaimkowych, 4) liczebnik: liczebniki główne i porządkowe od 20 do 1.000, 5) przysłówek: zasady regularnego i nieregularnego stopniowania przysłówków, 6) czasownik: a) czasowniki nieregularne: "volo", "nolo", "malo"; "fero"; "fio"; "odi", "memini", "coepi", b) verba deponentia i semideponentia, c) verba defectiva, d) imperativus praesentis passivi, e) supinum, f) inne funkcje koniunktiwu,
W ZAKRESIE SKŁADNI
7) części zdania (człony syntaktyczne): podmiot, orzeczenie (proste i złożone), dopełnienie, przydawka, okolicznik, 8) związki składniowe w zdaniu: związek zgody, związek rekcji, związek przynależności, 9) funkcje komunikatywne zdań: zdanie oznajmujące, pytajne, rozkazujące, 10) strukturę składniową zdania w stronie czynnej i biernej, 11) funkcje składniowe i semantyczne rzeczownika w poszczególnych przypadkach: genetivus partitivus; dativus auctoris, possessivus; accusativus directionis; ablativus comparationis, loci, temporis, separationis, instrumentalis, modi, auctoris, 12) funkcje składniowe i semantyczne nieosobowych form czasownika (infinitivus, participium, gerundium), 13) konstrukcje składniowe charakterystyczne dla łaciny: accusativus cum infinitivo, ablativus absolutus, coniugatio periphrastica activa, coniugatio periphrastica passiva, accusativus duplex, dativus possessivus, 14) budowę zdań złożonych współrzędnie, 15) consecutio temporum dla czynności równoczesnej i uprzedniej w stosunku do teraźniejszości i przeszłości, 16) zdania podrzędne z indikatiwem oraz zdania podrzędne: celowe, dopełnieniowe, pytajne zależne,	jak na poziomie podstawowym oraz: 7) budowę zdań złożonych podrzędnie, 8) sposoby wyrażania przeczenia, 9) zdania z deponentiami jako orzeczeniami i innymi częściami zdania, 10) pozostałe funkcje składniowe i semantyczne rzeczownika w poszczególnych przypadkach, 11) funkcje składniowe i semantyczne supinum, 12) konstrukcje składniowe charakterystyczne dla łaciny: nominativus cum infinitivo, nominativus duplex, składnia nazw miast, 13) pozostałe zastosowania consecutio temporum, 14) inne zdania podrzędne z koniunktiwem,
2. Kulturę i cywilizację antyczną
17) religię i mitologię: a) mity Greków i Rzymian, b) wierzenia religijne Greków i Rzymian, c) teatr i igrzyska olimpijskie, d) początki chrześcijaństwa, 18) architekturę i sztukę: a) grecką architekturę sakralną (porządki architektoniczne), b) rzeźbę grecką okresu klasycznego i hellenistycznego, c) malarstwo wazowe, d) rzymską architekturę sakralną, kommemoratywną i użyteczności publicznej, 19) filozofię i historię nauki w starożytności: Sokrates, Platon, Arystoteles, 20) życie polityczne i obywatelskie Greków i Rzymian: a) demokracja ateńska, b) ustrój polityczny Sparty, c) tyrania, d) monarchia, e) republika, f) dyktatura, g) pryncypat, h) cesarstwo, 21) literaturę - rodzaje i gatunki literackie oraz ich najwybitniejszych przedstawicieli: a) epos - Homer, Wergiliusz, b) lirykę - Horacy, c) tragedię - Ajschylos, Sofokles, Eurypides, d) komedię - Arystofanes, e) historiografię - Herodot, Cezar, Nepos, f) retorykę - Demostenes, Cyceron, g) literaturę polsko-łacińską - J. Kochanowski, 22) życie codzienne Greków i Rzymian: a) rodzinę i dom: prawa rodziców i prawa dzieci, nazwisko Rzymianina, uroczystości rodzinne: urodziny, ślub, pogrzeb; domy mieszkalne, dzień powszedni Rzymianina, b) szkołę i wychowanie: kalokagatia - ideał wychowania ateńskiego, wychowanie spartańskie, etapy kształcenia w Rzymie, c) rozrywki i życie towarzyskie: widowiska teatralne i cyrkowe, termy, przyjęcia i zabawy, 23) historię i geografię świata antycznego: a) Wielką Kolonizację i jej zasięg terytorialny, najważniejsze konflikty polityczne i militarne: wojny perskie, utratę niepodległości, podboje Aleksandra Wielkiego, b) wojny punickie, powstanie Spartakusa, podboje Cezara, zasięg terytorialny imperium rzymskiego, prześladowania chrześcijan, edykt mediolański,	jak na poziomie podstawowym oraz: 15) filozofię i historię nauki w starożytności: a) jońską filozofię przyrody, b) kierunki okresu hellenistycznego (epikureizm, stoicyzm, sceptycyzm, cynizm), c) filozofię w Rzymie (Cyceron, Seneka), d) antyczne centra naukowe (Ateny, Aleksandria), e) najważniejsze wynalazki i osiągnięcia naukowe starożytności, 16) życie polityczne i obywatelskie Greków i Rzymian: a) instytucje i urzędy państwowe, b) podstawowe pojęcia związane z armią grecką i rzymską, c) strukturę społeczną mieszkańców Grecji i Rzymu: prawa i obowiązki obywateli, niewolnictwo, 17) literaturę - rodzaje i gatunki literackie oraz ich najwybitniejszych przedstawicieli: a) lirykę - Safona, Alkajos, Owidiusz, b) sielankę - Teokryt, Wergiliusz, c) komedię - Plaut, d) historiografię - Tukidydes, Liwiusz, Tacyt, e) epistolografię - Cyceron, Seneka, Pliniusz Młodszy, f) autorów polsko-łacińskich (K. Janicki, M. Sarbiewski), 18) historię i geografię świata antycznego: a) warunki naturalne i krainy geograficzne Grecji, kulturę minojską i mykeńską, wojnę peloponeską, wojny z Macedonią, b) rozwój terytorialny państwa rzymskiego, rolę Etrurii w rozwoju cywilizacji rzymskiej, walkę plebejuszy z patrycjuszami, triumwiraty i wojny domowe w I wieku p.n.e., podział cesarstwa, najazdy barbarzyńców, upadek Cesarstwa Zachodniego,

II.

KORZYSTANIE Z INFORMACJI

Zdający umie:

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) stosować wiedzę o gramatyce i leksyce łacińskiej do:

a) rozpoznawania form morfologicznych, ich funkcji semantycznych i zastosowania składniowego,

b) dokonywania prostych transformacji gramatycznych,

c) klasyfikowania zdań podrzędnych,

d) identyfikowania charakterystycznych dla łaciny konstrukcji składniowych,

e) rozpoznawania ogólnego sensu zdania,

f) wyjaśniania pojęć i terminów w języku polskim, mających źródło w łacinie,

2) odczytywać oryginalny tekst, czyli:

a) wyszukiwać informacje szczegółowe,

b) rozpoznawać ogólny sens tekstu,

c) rozpoznawać funkcje poszczególnych elementów tekstu oraz związki między nimi.

jak na poziomie podstawowym oraz tłumaczyć tekst, czyli:

1) rozpoznawać ogólny sens tekstu,

2) wykorzystywać wiedzę o gramatyce i leksyce łacińskiej do sporządzenia przekładu,

3) oddawać w przekładzie ogólny charakter i funkcję tłumaczonego tekstu,

4) stosować poprawne techniki przekładu łacińskich struktur morfologicznych i składniowych,

5) znajdować właściwe polskie odpowiedniki leksykalne dla łacińskich wyrazów i związków frazeologicznych,

6) redagować spójny i poprawny stylistycznie przekład.

III.

TWORZENIE INFORMACJI

Zdający potrafi:

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

przedstawić, porównać oraz zinterpretować fakty i zdarzenia historyczne z zakresu kultury antycznej, czyli:

1) rozpoznawać je,

2) nazywać zjawiska,

3) porównywać,

4) porządkować w przestrzeni czasowej,

5) oceniać i uzasadniać swoje oceny,

6) wskazywać związki kultury antycznej z kulturą współczesną.

jak na poziomie podstawowym oraz interpretować przekazy kulturowe, czyli:

1) analizować i syntezować treści zawarte w materiale źródłowym,

2) selekcjonować posiadane wiadomości i wykorzystać je do wykonania zadania,

3) integrować wiedzę z różnych dziedzin,

4) wyrażać i uzasadniać swój punkt widzenia,

5) redagować wypowiedzi, przestrzegając treściowych i formalnych zasad organizacji tekstu,

6) formułować wypowiedź zgodnie z zasadami poprawności językowej,

7) wskazywać i objaśniać związki kultury antycznej z kulturą współczesną, zwłaszcza polską.

JĘZYK MNIEJSZOŚCI NARODOWEJ

I.

WIADOMOŚCI I ROZUMIENIE

Zdający wie, zna i rozumie:*

POZIOM PODSTAWOWY	POZIOM ROZSZERZONY
W ZAKRESIE WIEDZY O JĘZYKU
1) co to jest wartość sama w sobie (autoteliczna) i wartość użytkowa języka (język jako narzędzie), 2) co to jest znak i jakie są rodzaje znaków, rozumie istotę języka jako dwuklasowego systemu znaków, 3) gramatykę języka mniejszości narodowej w zakresie umożliwiającym poprawne posługiwanie się językiem w mowie i piśmie, 4) czym się różni język mówiony od pisanego; zna podstawowe cechy obu typów języka wynikające z różnic sytuacji komunikacyjnej, 5) jakie są różnice między językiem literackim i dialektem, 6) jakie są style współczesnego języka mniejszości narodowej; zna pojęcie stylu językowego; zna pojęcie stylów artystycznych i użytkowych; zna podstawowe cechy stylów pisanych (urzędowego, publicystycznego, naukowego) i mówionych (monologowego, dialogowego), 7) jakie są podstawowe funkcje tekstów językowych (komunikacyjna, ekspresywna, impresywna), 8) pojęcie kultury języka, normy językowej, błędu oraz rozróżnia podstawowe typy błędów językowych, 9) jak poprawnie posługiwać się językiem mniejszości narodowej w zależności od sytuacji komunikacyjnej,	jak na poziomie podstawowym oraz: 1) na czym polega bogactwo leksykalne i frazeologiczne języka mniejszości narodowej i jak je pomnażać środkami rodzimymi, 2) pojęcie i typy stylizacji językowej, 3) podstawowe cechy języka poszczególnych epok literackich, 4) co to jest akt mowy i jakie są rodzaje aktów mowy; wie o składnikach aktu mowy, o jego sensie dosłownym i intencjonalnym, 5) inne funkcje tekstu: fatyczną, poetycką, kreatywną, 6) jakie są językowe rezultaty kontaktów języka mniejszości narodowej z innymi językami; zna pojęcia zapożyczenia leksykalnego i kalki językowej
10) pojęcie perswazji i manipulacji językowej,
11) na czym polega publiczne zabieranie głosu, zna zasady komunikacji językowej, zna podstawowe zasady retoryki i językowego savoir-vivre’u
W ZAKRESIE WIEDZY O LITERATURZE I KULTURZE
12) utwory literackie i inne teksty kultury ważne dla poczucia tożsamości narodowej i przynależności do wspólnoty europejskiej oraz światowej, wskazane w informatorze dla języka mniejszości narodowej dla poziomu podstawowego,	jak na poziomie podstawowym oraz: 7) teksty wskazane w informatorze dla języka mniejszości narodowej dla poziomu rozszerzonego i
13) wartości narodowe związane z własnym dziedzictwem kulturowym (np. ojczyzna, mała ojczyzna, naród, społeczeństwo),	poznane w trakcie lektury własnej, 8) pojęcie dziedzictwa
14) pojęcie tradycji literackiej i jej podstawowe wyróżniki, 15) ogólne pojęcia i zjawiska kultury - dawne i	kulturowego, 9) wartości związanez tradycją literacką,
współczesne - ważne dla zrozumienia czytanych utworów literackich, 16) rozumie związek poznanych utworów z życiem	10) na czym polegają przemiany w obrębie najważniejszych gatunków literackich, np.
narodu i różnych grup wspólnotowych, 17) podstawowe wyróżniki utworu literackiego	dramatu jako gatunku, eposu, powieści, sonetu,
właściwe dla różnych rodzajów i gatunków literackich, 18) podstawowe tematy, motywy, toposy,	pieśni, hymnu, trenu i innych gatunków lirycznych, 11) rozumie związki i
19) podstawowe pojęcia z zakresu poetyki, teorii	zależności rodzajów
literatury i historii literatury, np. konwencja literacka, prąd artystyczny, rodzaj i gatunek literacki, temat, wątek, motyw, styl,	i gatunków literackich z prądami artystycznymi, 12) cechy kodów komunikacyjnych sztuk innych niż literatura
20) podstawowe kategorie estetyczne: komizm, tragizm, patos, ironia, oraz ich cechy artystyczne i funkcje - w zakresie niezbędnym do zrozumienia utworów literackich,	(teatru, filmu, malarstwa), 13) rozumie związek między dominującą funkcją językową tekstu i jego formą oraz
21) podstawowe procedury analizy utworu literackiego, np. odnalezienie dominanty kompozycyjnej; rozpoznanie konwencji rodzaju i gatunku literackiego, określenie nadawcy i odbiorcy, konwencji estetycznej i stylistycznej, rozpoznanie przesłania ideowego utworu literackiego,	gatunkiem (przemówieniem, referatem, artykułem, esejem, wywiadem, dyskusją, negocjacją), 14) rodzaje środków stylistycznych właściwych dla różnych odmian języka;
22) rozumie pojęcia: kultura wysoka, masowa, kultura pop, arcydzieło, kicz	figury retoryczne, 15) rozumie, jakie związki
	zachodzą między różnymi warstwami utworu literackiego

* Określenie "wie i rozumie" należy odnieść do standardów wymagań z zakresu wiedzy o języku; określenie "zna i rozumie" należy odnieść do standardów wymagań z zakresu wiedzy o literaturze i kulturze.

II.

KORZYSTANIE Z INFORMACJI

Zdający potrafi:

POZIOM PODSTAWOWY	POZIOM ROZSZERZONY
W ZAKRESIE ODBIORU TEKSTÓW KULTURY
1) rozpoznać różne rodzaje znaków w prezentowanych wytworach kultury; rozpoznać, co jest, a co nie jest systemem znaków; wskazać w przedstawionym materiale (na obrazie, w tekście, fragmencie filmu) znaki różnego rodzaju,	jak na poziomie podstawowym oraz: 1) wyróżnić w tekście związki frazeologiczne, 2) w podanym tekście rozpoznać wyrazy zapożyczone
2) wskazać w tekście określone formy wymowy, formy fleksyjne i połączenia wyrazowe: rozpoznać formy fleksyjne wyrazów różnych części mowy, rozpoznać i nazwać podstawowe związki składniowe,
3) rozpoznać wieloznaczność słowa i odróżnić ją od homonimiczności form; pokazać poprawne i manipulacyjne posługiwanie się wyrazami wieloznacznymi,
4) odróżnić tekst językowo poprawny od niepoprawnego,
5) wskazać istotne cechy języka mówionego i pisanego oraz rozpoznać (według określonych cech), czy tekst jest mówiony, czy pisany,
6) wskazać i rozpoznać w tekście literackim elementy dialektu,
7) wskazać podstawowe cechy językowe poszczególnych stylów; rozpoznać (według określonych cech), w jakim stylu pisany jest określony fragment,
8) odróżniać intencje aktu mowy, np. rozkaz od prośby, pytanie od stwierdzenia; wydobyć ukryte cechy aktu mowy; dostrzec w tekście wypowiedzi ironię, sarkazm, prowokację,
9) rozpoznać funkcje określonych tekstów,
10) rozpoznać w tekście językowe środki perswazji i manipulacji: odróżnić środki etyczne od nieetycznych, szczerość od nieszczerości wypowiedzi, pokazać określone środki perswazji językowej, wskazać tekst zawierający manipulację językową, odróżniać zdania o faktach od zdań będących interpretacją faktów,
11) wskazać, na czym polega istota pokrewieństwa językowego
W tekstach publicystycznych i popularnonaukowych:
12) odczytać dosłowne i metaforyczne znaczenia wyrazów,	jak na poziomie podstawowym
13) odczytać znaczenia frazeologizmów,
14) odczytać sens fragmentów (zdań, grupy zdań, akapitu),
15) wyodrębnić tezę (główną myśl) całego tekstu,
16) wyodrębnić argumenty i wnioski,
17) rozpoznać zasadę kompozycyjną tekstu i jej funkcję,
18) rozpoznać i określić typ nadawcy i typ adresata tekstu,
19) nazwać funkcję tekstu,
20) rozpoznać charakterystyczne cechy stylu i języka tekstu; nazwać środki językowe i ich funkcję w tekście,
21) rozpoznać cechy gatunkowe tekstu,
22) odtworzyć informacje sformułowane wprost; przetworzyć informacje, np. porządkować i hierarchizować, wskazywać przyczyny i skutki, oddzielać informacje od opinii
W tekstach literackich:
23) rozpoznać tematy, wątki, motywy,	jak na poziomie podstawowym
24) rozpoznać bohatera i sposoby jego kreowania w utworze, 25) odczytać treści dosłowne i ukryte utworu, 26) dostrzec różnice między fikcją literacką i prawdą historyczną, 27) rozpoznać aluzje literackie, znaki i symbole kulturowe, np. biblijne, antyczne, 28) rozpoznać w tekście językowe środki artystycznego wyrazu, 29) określić funkcję środków językowych w utworze, 30) określić funkcję aktów mowy, 31) określić funkcję dialektyzmów, archaizmów, słownictwa środowiskowego w tekście literackim, 32) stosować konteksty właściwe utworów, 33) rozpoznać przybliżony czas powstania utworu, 34) rozpoznać konwencję literacką utworu, 35) rozpoznać styl utworu, 36) rozpoznać cechy gatunkowe utworu, 37) rozpoznać parafrazę, parodię, trawestację, 38) dostrzec cechy wspólne utworów, 39) dostrzec związki między utworem literackim i innymi dziełami sztuki, 40) dostrzec w utworze wartości charakterystyczne dla epoki, 41) rozpoznać powiązania utworów z historią, 42) dostrzec etyczne i estetyczne wartości utworu, 43) dostrzec wartości uniwersalne, narodowe, 44) rozpoznać funkcję utworu, np. dydaktyczną, kompensacyjną, formacyjną, 45) odróżnić osobiste sądy związane z odbiorem utworu od sądów utrwalonych w tradycji	oraz: 3) określić funkcję występujących w utworze tematów, toposów, motywów, 4) określić funkcję (ideową i kompozycyjną) aluzji literackiej, znaku kulturowego, np. biblijnego, antycznego, 5) dostrzec związki między różnymi warstwami utworu, 6) dostrzec związki dzieła literackiego z kulturą i filozofią epoki, 7) odczytać znaki tradycji biblijnej, chrześcijańskiej, antycznej, 8) rozpoznać tradycję literacką, 9) dostrzec przemiany gatunku literackiego, 10) rozpoznać środki językowe, decydujące o swoistości wypowiedzi indywidualnej, 11) dostrzec cechy języka charakterystyczne dla danej epoki i stylu czytanych utworów, 12) dostrzec strukturę artystyczną utworu, 13) odczytać odniesienia do innych dziedzin sztuki

III.

TWORZENIE INFORMACJI

Zdający potrafi:

POZIOM PODSTAWOWY	POZIOM ROZSZERZONY
W ZAKRESIE TWORZENIA TEKSTU WŁASNEGO
1) poprawnie mówić i pisać, ze świadomością tego, dlaczego tak właśnie to robi, 2) wypowiadać się ze świadomością intencji swojej wypowiedzi, 3) napisać krótki tekst w określonym stylu, 4) skonstruować tekst mający przekonać kogoś do czegoś, 5) publicznie zabrać głos, stosując podstawowe zasady retoryczne, 6) zachować się zgodnie z zasadami językowego savoir-vivre'u, 7) napisać spójny tekst na określony temat, 8) gromadzić, selekcjonować materiał, hierarchizować argumenty; formułować hipotezy i wnioski, 9) interpretować utwór na podstawie jego analizy, 10) stosować podstawowe pojęcia z zakresu historii literatury, teorii literatury i nauki o języku,	jak na poziomie podstawowym oraz: 1) redagować własną wypowiedź zgodnie z cechami gatunku i zamierzoną funkcją tekstu (rozprawki, recenzji, interpretacji utworu literackiego lub jego fragmentu, interpretacji porównawczej), 2) interpretować funkcję występujących w dziele tematów, motywów, 3) integrować wiedzę z zakresu historii literatury, teorii literatury, językoznawstwa i nauki o kulturze, 4) oceniać według wskazanych przez siebie kryteriów
11) przywołać właściwe konteksty, np. odnieść dzieło do biografii autora, filozofii, religii, życia, człowieka,
12) streszczać, parafrazować, cytować, komentować, wnioskować,
13) formułować i uzasadniać opinie, 14) porównywać dzieła,
15) prezentować własne przeżycia wynikające z kontaktów ze sztuką,
16) uczestniczyć w dialogu, dyskusji, broniąc swojego stanowiska,
17) mówić i pisać z dbałością o estetykę wypowiedzi
W ZAKRESIE SAMOKSZTAŁCENiA
18) korzystać z klasycznych źródeł informacji: słowników, encyklopedii, 19) korzystać z Internetu i innychelektronicznych źródeł informacji, 20) wykonać opis bibliograficzny, 21) wyszukać literaturę przedmiotu, dokonać jej selekcji według określonych kryteriów; wykorzystać ją do opracowania tematu, 22) scalać zdobyte informacje w różne formy wypowiedzi, 23) notować, sporządzić plan, konspekt,	jak na poziomie podstawowym oraz: 5) tworzyć zestawy bibliograficzne na określony temat, 6) sporządzać przypisy, 7) tworzyć bazy danych, 8) sporządzać zapis komputerowy, audio i wideo
24) gromadzić teksty literackie i inne teksty kultury, poznane w toku lektury własnej, stanowiące odniesienie do lektur poznanych w szkole,
25) analizować i korygować błędy językowe popełnione przez siebie lub dostrzeżone w czytanych tekstach

JĘZYK GRUPY ETNICZNEJ

I.

WIADOMOŚCI I ROZUMIENIE

Zdający wie, zna i rozumie:*

POZIOM PODSTAWOWY	POZIOM ROZSZERZONY
W ZAKRESIE WIEDZY O JĘZYKU
1) co to jest wartość sama w sobie (autoteliczna) i wartość użytkowa języka (język jako narzędzie), 2) rozumie istotę języka jako dwuklasowego systemu znaków, 3) gramatykę języka etnicznego w zakresie umożliwiającym poprawne posługiwanie się językiem w mowie i piśmie, 4) czym się różni język mówiony od pisanego; zna podstawowe cechy obu typów języka wynikające z różnic sytuacji komunikacyjnej, 5) zróżnicowanie dialektalne języka etnicznego i potrafi określić podstawowe różnice między dialektami języka etnicznego, 6) podstawowe cechy stylu pisanego i mówionego (monologowego, dialogowego), 7) jakie są różnice między językiem literackim i dialektem, 8) jakie są podstawowe funkcje tekstów językowych (komunikacyjna, ekspresywna, impresywna), 9) pojęcie kultury języka, normy językowej, błędu oraz rozróżnia podstawowe typy błędów językowych, 10) jak poprawnie posługiwać się językiem etnicznym w zależności od sytuacji komunikacyjnej, 11) na czym polega publiczne zabieranie głosu, zna zasady komunikacji językowej, zna podstawowe zasady retoryki i językowego savoir-vivre'u	jak na poziomie podstawowym oraz: 1) najważniejsze cechy dialektu swej okolicy, 2) na czym polega bogactwo leksykalne i frazeologiczne języka etnicznego i jak je pomnażać środkami rodzimymi, 3) pojęcie i typy stylizacji językowej, 4) co to jest akt mowy i jakie są rodzaje aktów mowy; wie o składnikach aktu mowy, o jego sensie dosłownym i intencjonalnym, 5) pojęcie perswazji i manipulacji językowej, 6) jakie były najważniejsze procesy językowe, 7) jakie są językowe rezultaty kontaktów języka etnicznego z innymi językami; zna pojęcie zapożyczenia leksykalnego i jego rodzaje
W ZAKRESIE WIEDZY O LITERATURZE I KULTURZE
12) utwory literackie i inne teksty kultury ważne dla poczucia tożsamości etnicznej i przynależności do wspólnoty europejskiej oraz światowej, wskazane w informatorze dla języka grupy etnicznej dla poziomu podstawowego,	jak na poziomie podstawowym oraz: 8) teksty wskazane w informatorze dla języka grupy etnicznej dla poziomu
13) tradycję i kulturę grupy etnicznej, 14) wartości związane z własnym dziedzictwem	rozszerzonego i poznane w trakcie lektury własnej,
kulturowym, np. grupa etniczna, społeczeństwo, mała ojczyzna, ojczyzna, naród,	9) rozumie związek poznanych utworów z życiem grupy etnicznej,
15) pojęcie tradycji literackiej i jej podstawowe wyróżniki,	10) pojęcie dziedzictwa kulturowego,
16) ogólne pojęcia i zjawiska kultury - dawne i współczesne - ważne dla zrozumienia czytanych dzieł,	11) wartości związane z tradycją literacką, 12) wyróżniki najważniejszych
17) rozumie związek poznanych dzieł z życiem grupy etnicznej i narodu,	gatunków literackich, 13) rozumie związki i
18) podstawowe wyróżniki dzieła literackiego właściwe dla różnych rodzajów i gatunków literackich,	zależności rodzajów i gatunków literackich z prądami artystycznymi,
19) podstawowe tematy, motywy, toposy,	14) rozumie związek między
20) podstawowe pojęcia z zakresu poetyki, teorii literatury i historii literatury, np. konwencja literacka, prąd artystyczny, rodzaj i gatunek literacki, temat, wątek, motyw, styl,	dominującą funkcją językową tekstu i jego formą oraz gatunkiem (przemówieniem, referatem, artykułem, esejem, wywiadem, dyskusją,
21) podstawowe kategorie estetyczne: komizm, tragizm, patos, ironię oraz ich cechy artystyczne i funkcje - w zakresie niezbędnym do zrozumienia czytanych utworów,	negocjacją), 15) rodzaje środków stylistycznych właściwych dla różnych odmian języka;
22) podstawowe procedury analizy utworu literackiego, np. odnalezienie dominanty kompozycyjnej; rozpoznanie konwencji rodzaju i gatunku literackiego, określenie nadawcy i odbiorcy, konwencji estetycznej i stylistycznej, rozpoznanie przesłania ideowego utworu literackiego,	figury retoryczne, 16) rozumie, jakie związki zachodzą między różnymi warstwami dzieła literackiego, 17) cechy kodów komunikacyjnych sztuk innych niż
23) rozumie pojęcia: kultura wysoka, masowa, kultura pop, arcydzieło, kicz	literatura, np. malarstwa, rzeźby, grafiki

II.

KORZYSTANIE Z INFORMACJI

Zdający potrafi:

POZIOM PODSTAWOWY	POZIOM ROZSZERZONY
W ZAKRESIE ODBIORU TEKSTÓW KULTURY
1) odczytać tekst napisany w języku etnicznym,	jak na poziomie podstawowym
2) przetłumaczyć tekst napisany w językuetnicznym na język polski i odwrotnie,	oraz: 1) wskazać i rozpoznać
3) wskazać w tekście określone formy wymowy,formy fleksyjne i połączenia wyrazowe:rozpoznać formy fleksyjne wyrazów różnychczęści mowy, rozpoznać i nazwać podstawowezwiązki składniowe,	elementy gwarterytorialnych, 2) rozpoznać różne rodzajeznaków w prezentowanychwytworach kultury;
4) rozpoznać wieloznaczność słowa i odróżnić jąod homonimiczności form,	rozpoznać, co jest, a conie jest systemem znaków;
5) wyróżnić w tekście związki frazeologiczne,	wskazać w przedstawionym
6) wskazać ślady procesów dawnych wewspółczesnym języku etnicznym,	materiale (na obrazie, w tekście, fragmencie filmu)
7) odróżnić tekst językowo poprawny odniepoprawnego,	znaki różnego rodzaju, 3) rozpoznać w tekście
8) rozpoznać w tekście wyrazy zapożyczone ipodać ich odpowiedniki w języku etnicznym,	językowe środki perswazji imanipulacji: odróżnić
9) wskazać w tekście stylizację,	środki etyczne od
10) wskazać istotne cechy języka mówionego, wjego odmianie dialektalnej, i pisanego,	nieetycznych,szczerość od nieszczerości
11) odróżnić intencje aktu mowy, np. rozkaz odprośby, pytanie od stwierdzenia,	wypowiedzi, wskazać tekstzawierający manipulację
12) rozpoznać funkcje określonych tekstów,	językową, pokazać określone
13) odróżnić zdania o faktach od zdań będącychinterpretacją faktów,	środki perswazji językowej, 4) wydobyć w tekście
14) wskazać, na czym polega istota pokrewieństwajęzyka etnicznego z innymi językami	wypowiedzi ukryte cechy aktu mowy; dostrzecironię, sarkazm, prowokację
W tekstach publicystycznych i popularnonaukowych:
15) odczytać dosłowne i metaforyczne znaczeniawyrazów,	jak na poziomie podstawowym
16) odczytać znaczenia frazeologizmów,
17) odczytać sens fragmentów (zdań, grupy zdań,akapitu),
18) wyodrębnić tezę (główną myśl) całego tekstu,
19) wyodrębnić argumenty i wnioski,
20) rozpoznać zasadę kompozycyjną tekstu i jejfunkcję,
21) rozpoznać i określić typ nadawcy i typadresata tekstu,
22) nazwać funkcję tekstu,
23) rozpoznać charakterystyczne cechy stylu ijęzyka tekstu; nazwać środki językowe i ichfunkcję w tekście,
24) rozpoznać cechy gatunkowe tekstu,
25) odtworzyć informacje sformułowane wprost;przetworzyć informacje: np. porządkować ihierarchizować; wskazywać przyczyny i skutki,oddzielać informacje od opinii
W tekstach literackich:
26) rozpoznać tematy, wątki, motywy,	jak na poziomie podstawowym
27) rozpoznać bohatera i sposoby jego kreowania wutworze, 28) odczytać treści dosłowne i ukryte utworu, 29) dostrzec różnice między fikcją literacką iprawdą historyczną, 30) rozpoznać aluzje literackie, znaki i symbolekulturowe, np. antyczne, biblijne, 31) rozpoznać w tekście językowe środkiartystycznego wyrazu, 32) określić funkcję środków językowych wutworze, 33) określić funkcję aktów mowy, 34) określić odmianę dialektalną językaetnicznego, jaką napisany jest dany utwór, iokreślić związek między językiem utworu iopisywanymi realiami, 35) określić funkcję dialektyzmów, archaizmów,słownictwa środowiskowego w tekścieliterackim, 36) stosować konteksty właściwe utworów, 37) rozpoznać przybliżony czas powstania utworu, 38) rozpoznać konwencję literacką utworu, 39) rozpoznać styl utworu, 40) rozpoznać cechy gatunkowe utworu, 41) rozpoznać parafrazę, parodię, trawestację, 42) dostrzec cechy wspólne i różne utworów, 43) dostrzec związki między utworem literackim iinnymi dziełami sztuki, 44) dostrzec w dziele wartości charakterystycznedla epoki, 45) rozpoznać powiązania utworów z historią, 46) dostrzec etyczne i estetyczne wartości utworu, 47) dostrzec wartości uniwersalne i narodowe, 48) rozpoznać funkcję utworu, np. dydaktyczną,kompensacyjną, formacyjną,	oraz: 5) określić funkcję występujących w dzieletematów, toposów, motywów, 6) określić funkcję (ideową ikompozycyjną) aluzji literackiej, znaku kulturowego, np.antycznego, biblijnego, 7) dostrzec związki między różnymi warstwami dzieła, 8) dostrzec związki dzieła zkulturą i filozofią epoki, 9) odczytać znaki tradycji antycznej, biblijnej,chrześcijańskiej, 10) rozpoznać tradycjęliteracką, 11) dostrzec przemiany gatunku literackiego, 12) rozpoznać środki językowe,decydujące o swoistości wypowiedzi indywidualnej, 13) dostrzec cechy języka charakterystyczne dla danej epoki i stylu czytanych utworów, 14) dostrzec strukturę artystyczną dzieła, 15) odczytać odniesienia do innych dziedzin sztuki
49) powiązać odczytanie dzieła z historią regionu, Polski i Europy (tradycją etniczną,narodową, europejską),
50) odróżnić osobiste sądy związane z odbioremu tworu od sądów utrwalonych w tradycji

III.

TWORZENIE INFORMACJI

Zdający potrafi:

POZIOM PODSTAWOWY	POZIOM ROZSZERZONY
W ZAKRESIE TWORZENIA TEKSTU WŁASNEGO
1) napisać spójny tekst na określony temat,	jak na poziomie podstawowym
2) poprawnie mówić i pisać, ze świadomością tego, dlaczego tak właśnie to robi, 3) stosować techniki przekładu, 4) nadać przekładowi spójność i poprawność stylistyczną,	oraz: 1) redagować własną wypowiedź zgodnie z cechami gatunku i zamierzoną funkcją tekstu (rozprawki, recenzji,
5) wypowiadać się ze świadomością intencji swojej wypowiedzi,	interpretacji utworu literackiego lub jego
6) skonstruować tekst mający przekonać kogoś do czegoś,	fragmentu, interpretacji porównawczej),
7) publicznie zabrać głos, stosując podstawowe zasady retoryczne,	2) interpretować funkcję występujących w dziele
8) zachować się zgodnie z zasadami językowego savoir-vivre'u,	tematów, motywów, 3) integrować wiedzę z zakresu
9) gromadzić, selekcjonować materiał, hierarchizować argumenty; formułować hipotezy i wnioski,	historii literatury, teorii literatury, językoznawstwa i nauki o kulturze,
10) interpretować utwór na podstawie jego analizy,	4) oceniać według wskazanych przez siebie kryteriów
11) stosować podstawowe pojęcia z zakresu historii literatury, teorii literatury i nauki o języku,
12) przywołać właściwe konteksty, np. odnieść dzieło do biografii autora, filozofii,religii, życia, człowieka,
13) streszczać, parafrazować, cytować,komentować, wnioskować,
14) formułować i uzasadniać opinie,
15) porównywać utwory,
16) prezentować własne przeżycia wynikające z kontaktów ze sztuką,
17) uczestniczyć w dialogu, dyskusji, broniąc swojego stanowiska,
18) mówić i pisać z dbałością o estetykę wypowiedzi
W ZAKRESIE SAMOKSZTAŁCENIA
19) korzystać z klasycznych źródeł informacji:słowników, encyklopedii, 20) korzystać z Internetu i innych elektronicznych źródeł informacji, 21) wykonać opis bibliograficzny, 22) wyszukać literaturę przedmiotu, dokonać jej selekcji według określonych kryteriów;wykorzystać ją do opracowania tematu, 23) scalać zdobyte informacje w różne formy wypowiedzi, 24) notować, sporządzić plan, konspekt,	jak na poziomie podstawowym oraz: 5) tworzyć zestawy bibliograficzne na określony temat, 6) sporządzać przypisy, 7) tworzyć bazy danych, 8) sporządzać zapis komputerowy, audio i wideo
25) gromadzić teksty literackie i inne teksty kultury, poznane w toku lektury własnej, stanowiące odniesienie do lektur poznanych w szkole,
26) analizować i korygować błędy językowe popełnione przez siebie lub dostrzeżone w czytanych tekstach

HISTORIA

I.

WIADOMOŚCI I ROZUMIENIE

Zdający zna faktografię i terminologię historyczną w stopniu umożliwiającym rozumienie przeszłości w odniesieniu do:

1) państw - ich organizacji, struktury władzy, terytorium,

2) systemów politycznych,

3) struktury i organizacji społeczeństw,

4) życia gospodarczego,

5) wydarzeń politycznych i militarnych oraz konfliktów i kryzysów społecznych, gospodarczych, religijnych i ideologicznych,

6) działalności najważniejszych postaci, dynastii, grup społecznych,

7) życia religijnego,

8) osiągnięć cywilizacyjnych,

9) osiągnięć kultury i sztuki, myśli politycznej, społecznej i filozoficznej,

które stosuje do opisu, wyjaśnienia i oceny poniższych zagadnień oraz problemów:

POZIOM PODSTAWOWY	POZIOM ROZSZERZONY
w wymiarze dziejów świata:	jak na poziomie podstawowym
1) różnorodność cywilizacji świata w przeszłości i obecnie, 2) konflikty społeczne, wojny, ludobójstwo, w tym Holocaust, 3) przemiany form gospodarowania od czasów	oraz: 1) trwałe osiągnięcia cywilizacji starożytnych i religie starożytnego Wschodu,
najdawniejszych po współczesną rewolucję techniczną oraz historyczny rozwój kultury materialnej, 4) rola państwa jako podstawowej formy	2) przemiany ustrojowe w Grecji i w Rzymie, 3) powstanie i rozwój religii monoteistycznych,
zorganizowania społeczeństw i przemianypaństw, w wymiarze dziejów Europy: 5) fundamenty Europy; jedność i różnorodność oraz przemiany ideowe, rola chrześcijaństwa w tworzeniu tożsamości europejskiej,	4) kręgi cywilizacji średniowiecznych; Europa a inne cywilizacje, 5) znaczenie chrześcijaństwa w cywilizacjach średniowiecznej Europy,
6) kształtowanie się narodów Europy i ich wkładw historię, współistnienie i konflikty pomiędzy państwami,	6) funkcjonowanie władzy istruktura społeczeństw średniowiecznych,
7) przemiany w obrębie struktur, świadomości i obyczajowości społeczeństw europejskich, w wymiarze historii Polski: 8) przemiany form państwa polskiego,	7) powstanie i rozwój Polski wwiekach średnich oraz znaczenie chrześcijaństwadla powstania i rozwoju
9) uwarunkowania i przeobrażenia polskiejświadomości narodowej i politycznej, 10) rola Polski w dziejach gospodarki i struktur społecznych Europy, 11) postawy jednostek oraz grup społecznych wobec	państwowości i kulturypolskiej, 8) cywilizacyjne przemiany w Europie od odrodzenia dooświecenia,
potrzeb epok, 12) wielokulturowość w dziejach Polski,współistnienie religii i wyznań oraz znaczenie chrześcijaństwa, w tym Kościoła katolickiego	9) nowe horyzonty; Europa wobec odmiennych kultur i systemów wartości, 10) przeobrażenia chrześcijaństwa w XVI iXVII wieku,
	11) powstanie nowożytnej państwowości, 12) uwarunkowania potęgi i upadku Rzeczypospolitej
	Obojga Narodów, 13) rewolucja przemysłowa i jej następstwa,
	14) mapa polityczna XIX-wiecznej Europy i świata,
	15) przemiany świadomości Europejczyków, 16) procesy demokratyzacyjne i parlamentaryzm w XIX wieku,
	17) społeczeństwo polskie bez własnego państwa,
	18) I i II wojna światowa -geneza, charakter i następstwa konfliktów,
	19) systemy totalitarne i ich zbrodniczy charakter, 20) funkcjonowanie demokracji w XX wieku, 21) ewolucja stosunków międzynarodowych i ich charakter oraz struktury ponadnarodowe w polityce igospodarce,
	22) rewolucja techniczna w XXwieku,
	23) przemiany w sferze kultury;sobór watykański II i encykliki papieskie,
	24) Rzeczpospolita międzyokresem zniewolenia a niepodległością

II.

KORZYSTANIE Z INFORMACJI

Zdający stosuje faktografię i terminologię historyczną do wyjaśnienia procesu historycznego:

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) umieszcza opisywane wydarzenia w czasie i w przestrzeni,

2) wskazuje przyczyny i skutki wydarzeń,

3) przeprowadza hierarchizację faktów,

4) uwzględnia zmiany zachodzące w czasie,

5) uogólnia fakty,

6) wskazuje cechy charakterystyczne poszczególnych epok i okresów historycznych,

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) korzysta z różnorodnychźródeł wiedzy historycznej -wyszukuje i interpretujeinformacje zgodnie z warsztatem historycznym,

2) wskazuje związki pomiędzy

7) korzysta z różnorodnych źródeł wiedzy historycznej - wyszukuje informacje

różnymi dziedzinami życia społecznego (polityką,gospodarką, kulturą) w przeszłości

III.

TWORZENIE INFORMACJI

Zdający przedstawia oraz ocenia wydarzenia i zjawiska historyczne, formułując przejrzystą i logiczną wypowiedź pisemną:

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) porównuje, czyli wskazuje różnice i podobieństwa między wydarzeniami historycznymi,

2) formułuje oceny,

3) uzasadnia sformułowane oceny

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) porównuje, czyli wskazuje różnice i podobieństwa między zjawiskami iprocesami,

2) krytycznie analizuje i ocenia różne interpretacje historii

HISTORIA

dla osób niesłyszących

I.

WIADOMOŚCI I ROZUMIENIE

Zdający zna wydarzenia i słownictwo historyczne, tzn. wie, jakie w przeszłości były:

1) obszary państw, ich organizacja i struktura władzy,

2) systemy polityczne,

3) struktury i organizacje społeczeństw,

4) formy gospodarki,

5) wydarzenia polityczne i militarne oraz konflikty i kryzysy społeczne, gospodarcze, religijne i ideologiczne,

6) najważniejsze postacie, dynastie, grupy społeczne i ich działalność,

7) religie,

8) osiągnięcia cywilizacyjne,

9) osiągnięcia kultury i sztuki, myśli politycznej, społecznej i filozoficznej,

które stosuje do opisu, wyjaśnienia i oceny poniższych zagadnień oraz problemów:

POZIOM PODSTAWOWY	POZIOM ROZSZERZONY
w wymiarze dziejów świata:	jak na poziomie podstawowym
1) różnorodność cywilizacji świata w przeszłości i obecnie, 2) konflikty społeczne, wojny, ludobójstwo, w tym Holocaust, 3) przemiany form gospodarowania od czasów	oraz: 1) trwałe osiągnięciacywilizacji starożytnych i religie starożytnego Wschodu,
najdawniejszych po współczesną rewolucję techniczną oraz historyczny rozwój kultury materialnej, 4) rola państwa jako podstawowej formy	2) przemiany ustrojowe w Grecji i w Rzymie, 3) powstanie i rozwój religiimonoteistycznych,
zorganizowania społeczeństw i przemianypaństw, w wymiarze dziejów Europy: 5) fundamenty Europy; jedność i różnorodnośćoraz przemiany ideowe, rola chrześcijaństwa wtworzeniu tożsamości europejskiej,	4) kręgi cywilizacjiśredniowiecznych; Europa ainne cywilizacje, 5) znaczenie chrześcijaństwa wcywilizacjachśredniowiecznej Europy,
6) kształtowanie się narodów Europy i ich wkład w historię, współistnienie i konfliktypomiędzy państwami, 7) przemiany w obrębie struktur, świadomości iobyczajowości społeczeństw europejskich,	6) funkcjonowanie władzy istruktura społeczeństwśredniowiecznych, 7) powstanie i rozwój Polski wwiekach średnich oraz
w wymiarze historii Polski: 8) przemiany form państwa polskiego, 9) uwarunkowania i przeobrażenia polskiejświadomości narodowej i politycznej,	znaczenie chrześcijaństwadla powstania i rozwojupaństwowości i kulturypolskiej,
10) rola Polski w dziejach gospodarki i strukturspołecznych Europy, 11) postawy jednostek oraz grup społecznych wobec potrzeb epok, 12) wielokulturowość w dziejach Polski,	8) cywilizacyjne przemiany wEuropie od odrodzenia dooświecenia, 9) nowe horyzonty; Europawobec odmiennych kultur i
współistnienie religii i wyznań oraz znaczenie chrześcijaństwa, w tym Kościołakatolickiego	systemów wartości, 10) przeobrażeniachrześcijaństwa w XVI iXVII wieku, 11) powstanie nowożytnejpaństwowości,
	12) uwarunkowania potęgi iupadku RzeczypospolitejObojga Narodów, 13) rewolucja przemysłowa i jejnastępstwa,
	14) mapa polityczna XIX-wiecznej Europy i świata,
	15) przemiany świadomościEuropejczyków,
	16) procesy demokratyzacyjne iparlamentaryzm w XIX wieku,
	17) społeczeństwo polskie bezwłasnego państwa,
	18) I i II wojna światowa -geneza, charakter inastępstwa konfliktów,
	19) systemy totalitarne i ichzbrodniczy charakter, 20) funkcjonowanie demokracji wXX wieku,
	21) ewolucja stosunkówmiędzynarodowych i ichcharakter oraz strukturyponadnarodowe w polityce igospodarce, 22) rewolucja techniczna w XXwieku, 23) przemiany w sferze kultury;sobór watykański II iencykliki papieskie, 24) Rzeczpospolita międzyokresem zniewolenia aniepodległością

II.

KORZYSTANIE Z INFORMACJI

Zdający wykorzystuje wiadomości i słownictwo historyczne do wyjaśnienia procesu historycznego:

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) wie, kiedy i gdzie miało miejsce wydarzeniehistoryczne,

2) wskazuje przyczyny i skutki wydarzeń,

3) porządkuje fakty według ich ważności,

4) nazywa zmiany występujące w kolejnych epokachhistorycznych,

5) uogólnia fakty,

6) wskazuje charakterystyczne cechy epok i

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) korzysta z różnorodnychźródeł wiedzy historycznej -wyszukuje i interpretujeinformacje zgodnie zwarsztatem historycznym,

2) wskazuje związki pomiędzy

okresów historycznych,

7) korzysta z różnorodnych, dostosowanych dopotrzeb osób niesłyszących, źródeł wiedzyhistorycznej - wyszukuje informacje

różnymi dziedzinami życiaspołecznego (polityką,gospodarką, kulturą) wprzeszłości

III.

TWORZENIE INFORMACJI

Zdający przedstawia oraz ocenia wydarzenia i zjawiska historyczne, formułując logiczną wypowiedź pisemną:

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) porównuje, czyli wskazuje różnice ipodobieństwa między wydarzeniamihistorycznymi,

2) formułuje oceny,

3) uzasadnia sformułowane oceny

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) porównuje, czyli wskazujeróżnice i podobieństwamiędzy zjawiskami iprocesami,

2) krytycznie analizuje iocenia różne interpretacjehistorii

WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE

I.

WIADOMOŚCI I ROZUMIENIE

Zdający zna i rozumie zjawiska oraz procesy z następujących obszarów:

1) społeczeństwo,

2) polityka,

3) prawo,

4) problemy współczesnego świata,

które stosuje do opisu, wyjaśnienia i oceny poniższych zagadnień oraz problemów:

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) życie społeczne - formy, prawidłowości,instytucje,

2) społeczeństwo polskie - struktura i problemy,

3) naród, patriotyzm, nacjonalizm,

4) państwo - geneza, atrybuty, funkcje,

5) demokracja - zasady, wartości, procedury,instytucje,

6) polityka - ideologie i doktryny polityczne,partie polityczne, kultura polityczna,

7) ustrój Rzeczypospolitej Polskiej -konstytucja, organy władzy, samorządterytorialny,

8) społeczeństwo obywatelskie - formyuczestnictwa obywateli w życiu publicznym,

9) prawo - funkcje, źródła, dziedziny,hierarchia norm prawnych,

10) sądy i trybunały w Polsce,

11) prawa człowieka i ich znaczenie wewspółczesnym świecie,

12) obywatel wobec prawa,

13) Polska w Europie,

14) Unia Europejska - instytucje, zasadydziałania,

15) stosunki, organizacje i instytucjemiędzynarodowe,

16) problemy współczesnego świata - konflikty,terroryzm, ubóstwo, choroby cywilizacyjne,

17) planowanie własnej kariery zawodowej wzwiązku z uwarunkowaniami pojawiającymi sięna rynku pracy

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) procesy społeczne, ruchyspołeczne,

2) wartości społeczne -konflikty wartości,

3) społeczeństwo polskie - dynamika przemian,modernizacja,

4) historyczne i współczesneformy państw,

5) modele ustrojowe państwdemokratycznych,

6) zagrożenia dla demokracji,

7) ustrój RzeczypospolitejPolskiej - zasadyfunkcjonowania organówwładzy publicznej,

8) zasady tworzenia iegzekwowania prawa,

9) prawa człowieka -generacje, procedury ichochrony,

10) elementy prawa cywilnego,karnego iadministracyjnego,

11) zjednoczona Europa - szanse i bariery rozwoju,

12) zasady polskiej politykizagranicznej,

13) wyzwania współczesności -globalizacja, migracje,ochrona środowiskanaturalnego, genetyka

II.

KORZYSTANIE Z INFORMACJI

Zdający stosuje wiadomości i słownictwo do wyjaśnienia procesów zachodzących we współczesnym świecie:

POZIOM PODSTAWOWY	POZIOM ROZSZERZONY
1) dokonuje selekcji i porządkowania faktów,	jak na poziomie podstawowym
2) korzysta z różnorodnych źródeł informacji ożyciu społecznym i politycznym, 3) odróżnia informacje o faktach od opinii, 4) lokalizuje ważne wydarzenia i postacie życiapublicznego w czasie i przestrzeni,	oraz: 1) dokonuje krytycznej analizymateriałów źródłowych, 2) analizuje stanowiska różnychstron debaty publicznej
5) wskazuje przyczyny i skutki różnych wydarzeń iprocesów,
6) rozpoznaje problemy społeczności lokalnej,regionu, kraju i świata,
7) znajduje i czyta ze zrozumieniem przepisyprawne odnoszące się do danego problemu,
8) wypełnia druki urzędowe, sporządza różnegotypu pisma

III.

TWORZENIE INFORMACJI

Zdający przedstawia i ocenia wydarzenia, formułując logiczną wypowiedź pisemną:

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) ocenia wydarzenia i procesy polityczne,społeczne,

jak na poziomie podstawowym oraz:

2) formułuje i uzasadnia własne stanowisko wsprawach publicznych,

3) wskazuje propozycje rozwiązań problemówspołeczności lokalnej, regionu, kraju i świata,

4) ocenia działania grup społecznych, władz iobywateli z punktu widzenia różnych wartości(np. demokracji, tolerancji),

5) wypowiada się w formach przyjętych w życiupublicznym (np. przemówienie, głos w dyskusji,petycja, list do redakcji, posła, radnego)

1) charakteryzuje dylematyżycia zbiorowego wewspółczesnym świecie,

2) przedstawia propozycjeplanowania działańzmierzających do rozwiązaniaproblemów społecznych ipolitycznych,

3) ocenia współczesnewydarzenia z punktu widzeniakultury i etyki życiapublicznego

WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE

dla osób niesłyszących

I.

WIADOMOŚCI I ROZUMIENIE

Zdający zna i rozumie zjawiska oraz procesy z następujących obszarów:

1) społeczeństwo,

2) polityka,

3) prawo,

4) problemy współczesnego świata,

które stosuje do opisu, wyjaśnienia i oceny poniższych zagadnień oraz problemów:

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) życie społeczne - formy, prawidłowości,instytucje,

2) społeczeństwo polskie - struktura i problemy,

3) naród, patriotyzm, nacjonalizm,

4) państwo - geneza, atrybuty, funkcje,

5) demokracja - zasady, wartości, procedury,instytucje,

6) polityka - ideologie i doktryny polityczne,partie polityczne, kultura polityczna,

7) ustrój Rzeczypospolitej Polskiej -konstytucja, organy władzy, samorządterytorialny,

8) społeczeństwo obywatelskie - formyuczestnictwa obywateli w życiu publicznym,

9) prawo - funkcje, źródła, dziedziny,hierarchia norm prawnych,

10) sądy i trybunały w Polsce,

11) prawa człowieka i ich znaczenie wewspółczesnym świecie,

12) obywatel wobec prawa,

13) Polska w Europie,

14) Unia Europejska - instytucje, zasadydziałania,

15) stosunki, organizacje i instytucjemiędzynarodowe,

16) problemy współczesnego świata - konflikty,terroryzm, ubóstwo, choroby cywilizacyjne

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) procesy społeczne, ruchyspołeczne,

2) wartości społeczne -konflikty wartości,

3) społeczeństwo polskie - dynamika przemian,modernizacja,

4) historyczne i współczesneformy państw,

5) modele ustrojowe państwdemokratycznych,

6) zagrożenia dla demokracji,

7) ustrój RzeczypospolitejPolskiej - zasadyfunkcjonowania organówwładzy publicznej,

8) zasady tworzenia iegzekwowania prawa,

9) prawa człowieka -generacje, procedury ichochrony,

10) elementy prawa cywilnego,karnego iadministracyjnego,

11) zjednoczona Europa - szanse i bariery rozwoju,

12) zasady polskiej politykizagranicznej,

13) wyzwania współczesności -globalizacja, migracje,ochrona środowiskanaturalnego, genetyka

II.

KORZYSTANIE Z INFORMACJI

Zdający stosuje wiadomości i słownictwo do wyjaśnienia procesów zachodzących we współczesnym świecie:

POZIOM PODSTAWOWY	POZIOM ROZSZERZONY
1) dokonuje selekcji i porządkowania faktów,	jak na poziomie podstawowym
2) korzysta z różnorodnych źródeł informacji ożyciu społecznym i politycznym,	oraz: 1) dokonuje krytycznej analizy
3) odróżnia informacje o faktach od opinii,	materiałów źródłowych,
4) lokalizuje ważne wydarzenia i postacie życiapublicznego w czasie i przestrzeni,	2) analizuje stanowiska różnychstron debaty publicznej
5) wskazuje przyczyny i skutki różnych wydarzeń iprocesów,
6) rozpoznaje problemy społeczności lokalnej(uwzględnia problemy osób niesłyszących),regionu, kraju i świata,
7) znajduje i czyta ze zrozumieniem przepisyprawne odnoszące się do danego problemu,
8) wypełnia druki urzędowe, sporządza różnegotypu pisma

III.

TWORZENIE INFORMACJI

Zdający przedstawia i ocenia wydarzenia, formułując logiczną wypowiedź pisemną:

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) ocenia wydarzenia i procesy polityczne,społeczne,

2) formułuje i uzasadnia własne stanowisko wsprawach publicznych,

3) wskazuje propozycje rozwiązań problemówspołeczności lokalnej, regionu, kraju iświata,

4) ocenia działania grup społecznych, władz iobywateli z punktu widzenia różnych wartości(np. demokracji, tolerancji),

5) wypowiada się w formach przyjętych w życiupublicznym (np. głos w dyskusji, petycja, list

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) charakteryzuje dylematyżycia zbiorowego wewspółczesnym świecie,

2) przedstawia propozycjeplanowania działańzmierzających do rozwiązaniaproblemów społecznych ipolitycznych zuwzględnieniem potrzeb osóbniesłyszących,

do redakcji, posła, radnego)

3) ocenia współczesnewydarzenia z punktu widzeniakultury i etyki życiapublicznego

HISTORIA MUZYKI

I.

WIADOMOŚCI I ROZUMIENIE

Zdający zna i rozumie:

POZIOM PODSTAWOWY	POZIOM ROZSZERZONY
1) terminy i pojęcia muzyczne określające:	jak na poziomie podstawowym
a) elementy muzyki, b) sposoby porządkowania materiału dźwiękowego(strój, skala, tonalność, metrorytmika,faktura) i jego zapis,	oraz: 1) twórczość kompozytorówreprezentatywnych dla epoki,stylu, ugrupowania
c) elementy dzieła muzycznego i sposoby jegokształtowania,	artystycznego, 2) chronologię w odniesieniu do
d) techniki kompozytorskie,	postaci teoretyków
e) funkcje muzyki, gatunki i formy muzyczne,
f) rodzaje obsady wykonawczej,
2) twórczość wybranych kompozytorów,
3) cechy stylu muzycznego:
a) epok historycznych i szkół kompozytorskich,
b) wybranych kompozytorów,
4) chronologię w odniesieniu do:
a) epok, okresów, stylów i kierunków w muzyce,
b) szkół kompozytorskich i ugrupowańartystycznych,
c) postaci kompozytorów i wybitnychwykonawców,
d) dzieł muzycznych oraz gatunków, form itechnik kompozytorskich,
e) obsady wykonawczej (instrumenty muzyczne,zespoły)

II.

KORZYSTANIE Z INFORMACJI

Zdający stosuje posiadaną wiedzę do opisu i analizy wybranych zjawisk:

POZIOM PODSTAWOWY	POZIOM ROZSZERZONY
1) przedstawia wiedzę o dziejach muzyki w oparciuo znajomość:	jak na poziomie podstawowym oraz:
a) dzieł muzycznych, b) twórczości i biografii wybranych	1) przedstawia wiedzę odziejach muzyki w oparciu o
kompozytorów, 2) analizuje (słuchowo, wzrokowo lub słuchowo- wzrokowo) utwory muzyczne z określeniem: a) technik kompozytorskich,	znajomość problemów iprocesów historycznych, 2) analizuje utwory muzyczne zokreśleniem:
b) cech gatunków i form muzycznych, c) cech stylu muzycznego, 3) analizuje teksty literackie o muzyce	a) funkcji i przeobrażeńgatunków i formmuzycznych,
(teoretyczne, historyczne) z określeniem	b) cech zapisu muzycznego,
problemu (przedmiotu) omawianego w tekście	3) analizuje teksty literackieo muzyce (teoretyczne,
	historyczne, krytyczne) zokreśleniem:
	a) problemu (przedmiotu)omawianego w tekście, b) kontekstu historycznego

III.

TWORZENIE INFORMACJI

Zdający przedstawia wybrane zjawiska, formułując przejrzystą i logiczną wypowiedź pisemną:

POZIOM PODSTAWOWY	POZIOM ROZSZERZONY
1) określa powiązania, wpływy, różnice ipodobieństwa: a) dzieł, form i gatunków muzycznych,	jak na poziomie podstawowym oraz ocenia wybrane zjawiska w historii muzyki:
b) technik kompozytorskich, 2) postrzega związki kultury muzycznej z	1) określa powiązania, wpływy,różnice i podobieństwa
innymi dziedzinami sztuki	stylów indywidualnych,lokalnych i historycznych,
	2) postrzega związki kulturymuzycznej z wydarzeniamipolitycznymi i społecznymi,
	3) prezentuje indywidualny ikrytyczny pogląd na muzycznątwórczość i kulturę epokminionych

HISTORIA SZTUKI

I.

WIADOMOŚCI I ROZUMIENIE

Zdający zna i rozumie:

POZIOM PODSTAWOWY	POZIOM ROZSZERZONY
1) epoki, style, kierunki i dzieła sztuki wzakresie sztuk plastycznych oraz ichchronologię:	jak na poziomie podstawowym
a) rozróżnia epoki, style i kierunki sztukplastycznych oraz umieszcza je we właściwymporządku chronologicznym,
b) identyfikuje dzieła sztuki,przyporządkowuje je właściwym autorom orazwskazuje czas i miejsce, z którymi sązwiązane,
2) podstawowe gatunki, techniki oraz terminysztuk plastycznych:
a) rozróżnia gatunki sztuki oraz technikisztuk plastycznych,
b) poprawnie stosuje terminy z zakresu sztukplastycznych,
3) podstawowe tematy ikonograficzne

II.

KORZYSTANIE Z INFORMACJI

Zdający stosuje posiadaną wiedzę do opisu, analizy i interpretacji zjawiska artystycznego:

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) wyjaśnia związki i różnice między epokami,stylami i kierunkami sztuki,

2) opisuje dzieła sztuki pod względem formy itreści,

3) rozumie powiązania i zależności międzyzjawiskami artystycznymi, miejscem i czasemich powstania - dostrzega i określa zależności dzieła sztuki od jego funkcji i środowiskapowstania,

4) dokonuje analizy formalnej dzieła sztuki (np.w architekturze: układ przestrzenny, plan,bryła, konstrukcja, dekoracja; w rzeźbie:bryła, kompozycja, faktura; w malarstwie:kompozycja, kolor, światłocień, perspektywa)

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) opisuje dzieła sztuki podwzględem formy i treści natle zjawisk artystycznych iprądów epoki,

2) rozumie powiązania izależności między zjawiskamiartystycznymi, miejscem iczasem ich powstania - dostrzega i określazależności dzieła sztuki odsytuacji społeczno- politycznej, ośrodkówkulturotwórczych, centrówreligijnych oraz instytucjiżycia artystycznego,

3) wykazuje różnice ipodobieństwa między dziełamisztuki powstałymi w różnychepokach,

4) interpretuje podstawowetematy i treści dziełasztuki

III.

TWORZENIE INFORMACJI

Zdający przedstawia i ocenia wybrane zagadnienia, formułując przejrzystą i logiczną wypowiedź pisemną:

POZIOM PODSTAWOWY	POZIOM ROZSZERZONY
przeprowadza analizę porównawczą dzieł na podstawie podanych przykładów	jak na poziomie podstawowym oraz: 1) przeprowadza analizęporównawczą dzieł, stylów ikierunków na podstawiepodanych lub samodzielniedobranych przykładów,
	2) krytycznie ocenia dzieła lubzjawiska w sztuce podwzględem artystycznym orazuzasadnia swoje zdanie,
	3) wartościuje zjawiskaartystyczne i dzieła sztuki,uwzględniając treści orazśrodki wyrazu, uzasadniającswoje zdanie na podstawietrafnie dobranych przykładów

WIEDZA O TAŃCU

I.

WIADOMOŚCI I ROZUMIENIE

Zdający zna i rozumie:

POZIOM PODSTAWOWY	POZIOM ROZSZERZONY
1) podstawowe terminy i pojęcia z dziedzinyteorii i historii tańca, dotyczące:	jak na poziomie podstawowym oraz:
a) ruchu tanecznego, b) dzieła tanecznego (jego form i treści), c) warsztatu tancerza i choreografa,	1) terminy i pojęcia zdziedziny teorii, historii iestetyki tańca, dotyczące:
2) dzieła taneczne charakterystyczne dlaposzczególnych epok, twórczość wybitnychchoreografów i tancerzy, 3) polskie tańce narodowe w aspekcieartystycznym, 4) polskie tańce regionalne w aspekcieartystycznym i geograficznym (na podstawiewybranych regionów: Kaszub, Kurpiów,	a) technik tańca, b) dzieła tanecznego (jegotematu, funkcji:widowiskowej,rekreacyjnej,terapeutycznej,integrującej,edukacyjnej),
Wielkopolski, Łowickiego, Śląska i Podhala), 5) cechy charakterystyczne epok, stylów i	c) procesu powstawaniadzieła tanecznego
kierunków w sztuce tańca	(technik i konwencjiwypowiedzi artystycznej), d) warsztatu pedagoga tańca, e) kanonów estetycznychsztuki tańca, 2) strukturę organizacyjną izasady funkcjonowania
	teatru jako miejscadziałalności artystycznejchoreografa i tancerza,
	3) dzieła tanecznecharakterystyczne dlaposzczególnych stylów ikierunków tańca,
	4) twórczość wybitnychteoretyków tańca,
	5) polskie tańce narodowe waspekcie społecznym ihistorycznym,
	6) polskie tańce regionalne waspekcie społecznym ihistorycznym

II.

KORZYSTANIE Z INFORMACJI

Zdający opisuje i analizuje:

POZIOM PODSTAWOWY	POZIOM ROZSZERZONY
1) ruch taneczny,	jak na poziomie podstawowym
2) dzieło taneczne (jego formę i treść), 3) związki tańca z innymi dziedzinami sztuki	oraz: 1) techniki tańca, 2) dzieło taneczne (kanonyestetyczne, sposobyinterpretacji),
	3) epoki, style, kierunki,fakty, konwencje, zjawiskaartystyczne w dziedziniesztuki tańca,
	4) uwarunkowania społeczne ihistoryczno-kulturowe sztukitańca

III.

TWORZENIE INFORMACJI

Zdający przedstawia i ocenia wybrane zagadnienia, formułując przejrzystą i logiczną wypowiedź pisemną:

POZIOM PODSTAWOWY	POZIOM ROZSZERZONY
1) dzieła taneczne,	jak na poziomie podstawowym
2) osiągnięcia artystyczne wybitnych tancerzy ichoreografów, 3) związki zjawisk artystycznych w dziedzinie	oraz prezentuje uargumentowany pogląd na kulturę taneczną i twórczość w dziedzinie tańca:
tańca z innymi dziedzinami sztuki	1) porównuje dzieła taneczne,epoki, style, kierunki,osiągnięcia artystycznetancerzy (sposobyinterpretacji),choreografów, pedagogówtańca,
	2) krytycznie ocenia dziełataneczne, epoki, style,kierunki, osiągnięciaartystyczne tancerzy(sposoby interpretacji),choreografów, pedagogówtańca,
	3) omawia związki zjawiskartystycznych w dziedzinietańca z wydarzeniamispołeczno-politycznymi,
	4) formułuje własne opinie

MATEMATYKA

Zdający posiada umiejętności w zakresie:

POZIOM PODSTAWOWY	POZIOM ROZSZERZONY
1	2
1) wykorzystania i tworzenia informacji:
interpretuje tekst matematyczny i formułuje uzyskane wyniki	używa języka matematycznego do opisu rozumowania i uzyskanych wyników
2) wykorzystania i interpretowania reprezentacji:
używa prostych, dobrze znanych obiektów matematycznych	rozumie i interpretuje pojęcia matematyczne i operuje obiektami matematycznymi
3) modelowania matematycznego:
dobiera model matematyczny do prostej sytuacji	buduje model matematyczny danej sytuacji, uwzględniając ograniczenia i zastrzeżenia
4) użycia i tworzenia strategii:
stosuje strategię, która jasno wynika z treści zadania	tworzy strategię rozwiązania problemu
5) rozumowania i argumentacji:
prowadzi proste rozumowanie, składające się z niewielkiej liczby kroków	tworzy łańcuch argumentów i uzasadnia jego poprawność

Zdający demonstruje poziom opanowania powyższych umiejętności, rozwiązując zadania, w których:

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) liczby rzeczywiste:

a) planuje i wykonuje obliczenia na liczbach rzeczywistych; w szczególności oblicza pierwiastki, w tym pierwiastki nieparzystego stopnia z liczb ujemnych,

b) bada, czy wynik obliczeń jest liczbą wymierną,

c) wyznacza rozwinięcia dziesiętne; znajduje przybliżenia liczb; wykorzystuje pojęcie błędu przybliżenia,

d) stosuje pojęcie procentu i punktu procentowego w obliczeniach,

e) posługuje się pojęciem osi liczbowej i przedziału liczbowego; zaznacza przedziały na osi liczbowej,

f) wykorzystuje pojęcie wartości bezwzględnej i jej interpretację geometryczną, zaznacza na osi liczbowej zbiory opisane za pomocą równań i nierówności typu: | x - a | = b, | x - a | > b, | x - a | < b,

g) oblicza potęgi o wykładnikach wymiernych oraz stosuje prawa działań na potęgach o wykładnikach wymiernych i rzeczywistych,

h) zna definicję logarytmu i stosuje w obliczeniach wzory na logarytm iloczynu, logarytm ilorazu i logarytm potęgi o wykładniku naturalnym,

jak na poziomie podstawowym oraz:

a) stosuje twierdzenie o rozkładzie liczby naturalnej na czynniki pierwsze; wyznacza największy wspólny dzielnik i najmniejszą wspólną wielokrotność pary liczb naturalnych,

b) stosuje wzór na logarytm potęgi i wzór na zamianę podstawy logarytmu,

2) wyrażenia algebraiczne:

a) posługuje się wzorami skróconego mnożenia:

(a ± b)², (a ± b)³, a²- b², a³± b³,

b) rozkłada wielomian na czynniki, stosując wzory skróconego mnożenia, grupowanie wyrazów, wyłączanie wspólnego czynnika poza nawias,

c) dodaje, odejmuje i mnoży wielomiany,

d) wyznacza dziedzinę prostego wyrażenia wymiernego z jedną zmienną, w którym w mianowniku występują tylko wyrażenia dające się sprowadzić do iloczynu wielomianów liniowych i kwadratowych za pomocą przekształceń opisanych w lit. b,

e) oblicza wartość liczbową wyrażenia wymiernego dla danej wartości zmiennej,

f) dodaje, odejmuje, mnoży i dzieli wyrażenia wymierne; skraca i rozszerza wyrażenia wymierne,

jak na poziomie podstawowym oraz:

a) posługuje się wzorem (a - 1)(1 + a +... + a^n-1) = aⁿ - 1,

b) wykonuje dzielenie wielomianu przez dwumian x - a;

stosuje twierdzenie o reszcie z dzielenia wielomianu przez dwumian x - a,

c) stosuje twierdzenie o pierwiastkach wymiernych

wielomianu o współczynnikach całkowitych,

3) równania i nierówności:

a) rozwiązuje równania i nierówności kwadratowe; zapisuje rozwiązanie w postaci sumy przedziałów,

b) rozwiązuje zadania (również umieszczone w kontekście praktycznym), prowadzące do równań i nierówności kwadratowych,

c) rozwiązuje układy równań, prowadzące do równań kwadratowych,

d) rozwiązuje równania wielomianowe metodą rozkładu na czynniki,

e) rozwiązuje proste równania wymierne, prowadzące do równań liniowych lub kwadratowych,

np. (x + 1)/(x + 3) = 2; (x + 1)/x = 2x,

f) rozwiązuje zadania (również umieszczone w kontekście praktycznym), prowadzące do prostych równań wymiernych,

jak na poziomie podstawowym oraz:

a) stosuje wzory Viète'a,

b) rozwiązuje równania i nierówności kwadratowe z parametrem, przeprowadza dyskusję i wyciąga z niej wnioski,

c) rozwiązuje równania i nierówności wielomianowe,

d) rozwiązuje proste równania i nierówności wymierne, np. (x + 1)/(x + 3) > 2; x + 1/x < 3,

e) rozwiązuje proste równania i nierówności z wartością bezwzględną, typu:

|| x + 1| + 2| > 3 i |x + 1| + |x + 2| < 3,

4) funkcje:

a) określa funkcję za pomocą wzoru, tabeli, wykresu, opisu słownego,

b) odczytuje z wykresu funkcji: dziedzinę i zbiór wartości, miejsca zerowe, maksymalne przedziały, w których funkcja rośnie, maleje, ma stał znak,

c) sporządza wykres funkcji spełniającej podane warunki,

d) potrafi na podstawie wykresu funkcji y = f (x) naszkicować wykresy funkcji y = f(x + a), y = f(x) + a, y = - f(x), y = f(-x),

e) sporządza wykresy funkcji liniowych,

f) wyznacza wzór funkcji liniowej,

g) wykorzystuje interpretację współczynników we wzorze funkcji liniowej,

h) sporządza wykresy funkcji kwadratowych,

i) wyznacza wzór funkcji kwadratowej,

j) wyznacza miejsca zerowe funkcji kwadratowej,

k) wyznacza wartość najmniejszą i wartość największą funkcji kwadratowej w przedziale domkniętym,

l) rozwiązuje zadania (również umieszczone w kontekście praktycznym), prowadzące do badania funkcji kwadratowej,

m) sporządza wykres, odczytuje własności i rozwiązuje zadania umieszczone w kontekście praktycznym związane z proporcjonalnością odwrotną,

n) sporządza wykresy funkcji wykładniczych dla różnych podstaw i rozwiązuje zadania umieszczone w kontekście praktycznym,

jak na poziomie podstawowym oraz, mając dany wykres funkcji y = f (x), potrafi naszkicować:

a) wykres funkcji y = | f (x) |,

b) wykresy funkcji y = c f (x), y = f (cx), gdzie f jest funkcją trygonometryczną,

c) wykres będący efektem wykonania kilku operacji, np. y = | f (x+2) - 3 |,

d) wykresy funkcji logarytmicznych dla różnych podstaw,

i rozwiązuje zadania (również w kontekście praktycznym) z wykorzystaniem takich funkcji,

5) ciągi liczbowe:

a) wyznacza wyrazy ciągu określonego wzorem ogólnym,

b) bada, czy dany ciąg jest arytmetyczny lub geometryczny,

c) stosuje wzory na n-ty wyraz i sumę n początkowych wyrazów ciągu arytmetycznego i ciągu geometrycznego, również umieszczone w kontekście praktycznym,

jak na poziomie podstawowym oraz wyznacza wyrazy ciągów zdefiniowanych rekurencyjnie,

6) trygonometria:

a) wykorzystuje definicje i wyznacza wartości funkcji trygonometrycznych dla kątów ostrych,

b) rozwiązuje równania typu sin x = a, cos x = a, tg x = a, dla 0° < x < 90°,

c) stosuje proste związki między funkcjami trygonometrycznymi kąta ostrego,

d) znając wartość jednej z funkcji trygonometrycznych, wyznacza wartości pozostałych funkcji tego samego kąta ostrego,

jak na poziomie podstawowym oraz:

a) stosuje miarę łukową i miarę stopniową kąta,

b) wyznacza wartości funkcji trygonometrycznych dowolnego kąta przez sprowadzenie do przypadku kąta ostrego,

c) posługuje się wykresami funkcji trygonometrycznych przy rozwiązywaniu nierówności typu sin x > a, cos x > a, tg x > a,

d) stosuje związki: sin²α + cos²α = 1, tgα = sinα/cosα oraz wzory na sinus i cosinus sumy i różnicy kątów w dowodach tożsaąmości trygonometrycznych,

e) rozwiązuje równania i nierówności trygonometryczne, na przykład sin 2x = ¹/₂, sin² x + cos x = 1, cos 2x < ¹/₂,

7) planimetria:

a) korzysta ze związków między kątem środkowym, kątem wpisanym i kątem między styczną a cięciwą okręgu,

b) wykorzystuje własności figur podobnych w zadaniach, w tym umieszczonych w kontekście praktycznym,

c) znajduje związki miarowe w figurach płaskich, w tym z zastosowaniem trygonometrii, również w zadaniach umieszczonych w kontekście praktycznym,

d) określa wzajemne położenie prostej i okręgu,

jak na poziomie podstawowym oraz:

a) stosuje twierdzenia charakteryzujące czworokąty wpisane w okrąg i czworokąty opisane na okręgu,

b) stosuje twierdzenie o związkach miarowych między odcinkami stycznych i siecznych,

c) stosuje własności figur podobnych i jednokładnych w zadaniach, także umieszczonych w kontekście praktycznym,

d) znajduje związki miarowe w figurach płaskich z zastosowaniem twierdzenia sinusów i twierdzenia cosinusów,

8) geometria na płaszczyźnie kartezjańskiej:

jak na poziomie podstawowym oraz:

a) interpretuje geometrycznie nierówność liniową z dwiema niewiadomymi i układy takich nierówności,

b) rozwiązuje zadania dotyczące wzajemnego położenia prostej i okręgu oraz dwóch okręgów na płaszczyźnie kartezjańskiej,

c) oblicza odległość punktu od prostej,

d) opisuje koła za pomocą nierówności,

e) oblicza współrzędne oraz długość wektora; dodaje i odejmuje wektory oraz mnoży je przez liczbę,

f) interpretuje geometrycznie działania na wektorach,

g) stosuje wektory do rozwiązywania zadań, a także do dowodzenia własności figur,

h) stosuje wektory do opisu przesunięcia wykresu funkcji,

a) wykorzystuje pojęcie układu współrzędnych na płaszczyźnie,

b) podaje równanie prostej w postaci Ax + By + C = 0

lub y = ax + b, mając dane dwa jej punkty lub jeden punkt i współczynnik a w równaniu kierunkowym,

c) bada równoległość i prostopadłość prostych na podstawie ich równań kierunkowych,

d) interpretuje geometrycznie układ dwóch równań liniowych z dwiema niewiadomymi,

e) oblicza odległości punktów na płaszczyźnie kartezjańskiej,

f) wyznacza współrzędne środka odcinka,

g) posługuje się równaniem okręgu (x - a)² + (y - b)² = r²,

9) stereometria:

a) wskazuje i oblicza kąty między ścianami wielościanu, między ścianami i odcinkami oraz między odcinkami takimi jak: krawędzie, przekątne, wysokości,

b) wyznacza związki miarowe w wielościanach i bryłach obrotowych z zastosowaniem trygonometrii,

jak na poziomie podstawowym oraz

a) wyznacza przekroje wielościanów płaszczyzną,

b) stosuje twierdzenie o trzech prostych prostopadłych,

10) elementy statystyki opisowej;

teoria prawdopodobieństwa i kombinatoryka:

a) oblicza średnią arytmetyczną, średnią ważoną, medianę i odchylenie standardowe danych; interpretuje te parametry dla danych empirycznych,

b) zlicza obiekty w prostych sytuacjach kombinatorycznych, niewymagających użycia wzorów kombinatorycznych; stosuje zasadę mnożenia,

c) wykorzystuje sumę, iloczyn i różnicę zdarzeń do obliczania prawdopodobieństw zdarzeń,

d) wykorzystuje własności prawdopodobieństwa i stosuje twierdzenie znane jako klasyczna definicja prawdopodobieństwa do obliczania prawdopodobieństw zdarzeń.

jak na poziomie podstawowym oraz wykorzystuje wzory na liczbę permutacji, kombinacji i wariacji do

zliczania obiektów w sytuacjach kombinatorycznych.

FIZYKA I ASTRONOMIA

I.

WIADOMOŚCI I ROZUMIENIE

Zdający zna, rozumie i stosuje terminy, pojęcia i prawa oraz wyjaśnia procesy i zjawiska:

POZIOM PODSTAWOWY	POZIOM ROZSZERZONY
1. posługuje się pojęciami i wielkościami fizycznymi do opisywania zjawisk związanych z:
1) ruchem, jego powszechnością i względnością: a) ruchem i jego względnością,	1) jak na poziomie podstawowymoraz związanych z ruchem i
b) maksymalną szybkością przekazu informacji, c) efektami relatywistycznymi	siłami: a) matematycznym opisemruchu,
	b) przyczynami zmian ruchu,oporami ruchu, c) energią mechaniczną izasadami zachowania wmechanice, d) ruchem postępowym iobrotowym
2) oddziaływaniami w przyrodzie: a) podstawowymi rodzajami oddziaływań w	2) jak na poziomie podstawowymoraz związanych z polowym
przyrodzie, b) polami sił i ich wpływem na charakter ruchu	opisem oddziaływań: a) polem grawitacyjnym iruchem mas w polu
	grawitacyjnym, b) polem elektrycznym iruchem cząstek w poluelektrycznym, c) polem magnetycznym iruchem cząstek w polumagnetycznym
3) makroskopowymi właściwościami materii a jejbudową mikroskopową: a) oscylatorem harmonicznym i przykładami	3) jak na poziomie podstawowymoraz związanych z fizycznymipodstawami mikroelektroniki
występowania ruchu drgającego w przyrodzie, b) związkami między mikroskopowymi imakroskopowymi właściwościami ciał oraz ichwpływem na właściwości mechaniczne,elektryczne, magnetyczne, optyczne i	i telekomunikacji: a) modelami przewodnictwa,własnościamiprzewodników,dielektryków i
przewodnictwo elektryczne	półprzewodników, diodą,tranzystorem, b) właściwościamimagnetycznymi materii, c) analogowym i cyfrowymzapisem sygnałów
	4) obwodami prądu stałego:
	a) przemianami energii wobwodach prądu stałego,
	b) źródłami napięcia
	5) polem elektromagnetycznym:
	a) indukcjąelektromagnetyczną,
	b) elektrycznymi obwodamidrgającymi, obwodami LC,
	c) falamielektromagnetycznymi iich właściwościami
4) porządkiem i chaosem w przyrodzie:	6) jak na poziomie podstawowym
a) procesami termodynamicznymi, ichprzyczynami i skutkami oraz zastosowaniami, b) drugą zasadą termodynamiki, odwracalnościąprocesów termodynamicznych, c) konwekcją, przewodnictwem cieplnym	oraz związanych zezjawiskamitermodynamicznymi: a) zasadami termodynamiki,ich statystyczną
	interpretacją orazprzykładami zastosowań, b) opisem przemian gazowychi przejściami fazowymi
	7) zjawiskami hydrostatycznymi i aerostatycznymi oraz ich zastosowaniem
5) światłem i jego rolą w przyrodzie:
a) widmem fal elektromagnetycznych, światłemjako falą,
b) odbiciem i załamaniem światła,rozszczepieniem światła białego, barwąświatła,
c) szybkością światła,
d) dyfrakcją, interferencją i polaryzacjąświatła,
e) kwantowym modelem światła, zjawiskiemfotoelektrycznym i jego zastosowaniem,
f) budową atomu i wynikającą z niej analiząwidmową,
g) laserami i ich zastosowaniem
6) energią, jej przemianami i transportem:
a) równoważnością masy i energii,
b) rozszczepieniem jądra atomowego i jegozastosowaniem,
c) rodzajami promieniowania jądrowego i jegozastosowaniami
7) budową i ewolucją Wszechświata:
a) modelami kosmologicznymi i ichobserwacyjnymi podstawami,
b) galaktykami i ich układami,
c) ewolucją gwiazd
8) jednością mikro- i makroświata:
a) falami materii,
b) dualizmem korpuskularno-falowym materii,
c) zasadą nieoznaczoności,
d) pomiarami w fizyce
9) narzędziami współczesnej fizyki i ich rolą wbadaniu mikro- i makroświata:
a) metodami badawczymi współczesnych fizyków,
b) obserwatoriami astronomicznymi
2. na podstawie znanych zależności i prawwyjaśnia przebieg zjawisk oraz wyjaśnia zasadędziałania urządzeń technicznych	2. jak na poziomie podstawowymoraz przewiduje przebiegzjawisk

II.

KORZYSTANIE Z INFORMACJI

Zdający wykorzystuje i przetwarza informacje:

POZIOM PODSTAWOWY	POZIOM ROZSZERZONY
1) odczytuje i analizuje informacje przedstawionew formie:	1) jak na poziomie podstawowym
a) tekstu o tematyce fizycznej lubastronomicznej,
b) tabeli, wykresu, schematu, rysunku
2) uzupełnia brakujące elementy (schematu,rysunku, wykresu, tabeli), łącząc posiadane ipodane informacje	2) jak na poziomie podstawowym
3) selekcjonuje i ocenia informacje	3) jak na poziomie podstawowym
4) przetwarza informacje według podanych zasad:	4) jak na poziomie podstawowym
a) formułuje opis zjawiska lub procesufizycznego, rysuje schemat układudoświadczalnego lub schemat modelującyzjawisko,	oraz: a) zaznacza niepewnościpomiarowe, b) oblicza i szacuje
b) rysuje wykres zależności dwóch wielkościfizycznych (dobiera odpowiednio osiewspółrzędnych, skalę wielkości i jednostki,zaznacza punkty, wykreśla krzywą),	wielkości fizyczne zwykorzystaniem znanychzależności fizycznych
c) oblicza wielkości fizyczne z wykorzystaniemznanych zależności fizycznych

III.

TWORZENIE INFORMACJI

Zdający rozwiązuje problemy i tworzy informacje:

POZIOM PODSTAWOWY	POZIOM ROZSZERZONY
1) interpretuje informacje przedstawione w formietekstu, tabeli, wykresu, schematu	jak na poziomie podstawowym oraz formułuje i uzasadnia
2) stosuje pojęcia i prawa fizyczne dorozwiązywania problemów praktycznych	opinie i wnioski
3) buduje proste modele fizyczne i matematycznedo opisu zjawisk
4) planuje proste doświadczenia i analizujeopisane wyniki doświadczeń

CHEMIA

I.

WIADOMOŚCI I ROZUMIENIE

Zdający zna, rozumie i stosuje terminy, pojęcia i prawa oraz wyjaśnia procesy i zjawiska:

POZIOM PODSTAWOWY	POZIOM ROZSZERZONY
1) zna i rozumie prawa, pojęcia i zjawiskachemiczne, posługuje się terminologią isymboliką chemiczną związaną z: a) budową atomu, izotopami ipromieniotwórczością naturalną,	1) jak na poziomie podstawowymoraz: a) budową atomu wjakościowym ujęciumechaniki kwantowej,
b) wiązaniami chemicznymi, c) molem substancji chemicznej, d) pierwiastkami i związkami chemicznymi, e) typami reakcji chemicznych, f) roztworami wodnymi i ich stężeniem,	izotopami ipromieniotwórczościąsztuczną, b) szybkością reakcjichemicznych, katalizą,
g) dysocjacją jonową i reakcjami zobojętniania	c) układami koloidalnymi,
i strącania osadów, h) reakcjami utleniania i redukcji,	d) elektrolitami, dysocjacjąjonową oraz reakcjami
i) węglowodorami i ich pochodnymi	zachodzącymi w roztworach
	wodnych,
	e) ogniwami galwanicznymi ielektrolizą,
	f) szeregiem homologicznym, g) izomerią związkóworganicznych
2) opisuje właściwości najważniejszychpierwiastków i związków chemicznych oraz ichzastosowania:	2) jak na poziomie podstawowymoraz: a) właściwości fizyczne i
a) właściwości fizyczne i chemiczne metali iniemetali (sodu, potasu, magnezu, wapnia,glinu, cynku, żelaza, miedzi, wodoru,tlenu, azotu, chloru, bromu, węgla, krzemu,fosforu, siarki),	chemiczne metali (chromu,manganu, srebra), b) właściwości fizyczne ichemiczne tlenków wymienionych
b) właściwości fizyczne i chemiczne tlenkówwymienionych w lit. a metali i niemetali,wodorków niemetali (tlenu, azotu, chloru,bromu, siarki), najważniejszych zasad,kwasów i soli, węglowodorów i ichpochodnych,	w lit. a metali,wodorków, wodorotlenków,kwasów i soli,węglowodorów i ichpochodnych
c) zastosowania poznanych substancjichemicznych i zagrożenia powodowaneniewłaściwym ich wykorzystaniem
3) przedstawia i wyjaśnia zjawiska i procesychemiczne:	3) jak na poziomie podstawowym
a) zapisuje równania reakcji chemicznych wformie cząsteczkowej i jonowej,
b) interpretuje jakościowo i ilościoworównania reakcji chemicznych,
c) opisuje efekty energetyczne przemian,
d) określa czynniki wpływające na przebiegreakcji chemicznych

II.

KORZYSTANIE Z INFORMACJI

Zdający wykorzystuje i przetwarza informacje:

POZIOM PODSTAWOWY	POZIOM ROZSZERZONY
1) odczytuje i analizuje informacje przedstawionew formie:	1) jak na poziomie podstawowym
a) tekstu o tematyce chemicznej,
b) tablic chemicznych, tabeli, wykresu,schematu, rysunku
2) uzupełnia brakujące informacje na podstawieanalizy tablic chemicznych, tabeli, wykresu,schematu, rysunku i tekstu	2) jak na poziomie podstawowym
3) selekcjonuje, porównuje informacje	3) jak na poziomie podstawowym
4) przetwarza informacje według podanych zasad:	4) jak na poziomie podstawowym
a) konstruuje schematy, rysunki, tabele,wykresy,
b) formułuje opisy przedstawionych zjawisk lubprocesów
5) wykonuje obliczenia chemiczne: a) z zastosowaniem pojęcia mola i objętości	5) jak na poziomie podstawowymoraz:
molowej, b) stechiometryczne, c) związane ze stężeniem procentowym i	a) związane z izotopami iprzemianamipromieniotwórczymi,
stężeniem molowym roztworu	b) z zastosowaniem warunkówstandardowych i
	warunków normalnych, c) związane zrozpuszczalnością,przeliczaniem stężeń,
	d) związane z SEM ogniwaoraz z zastosowaniem prawelektrolizy,
	e) związane ze stałąrównowagi, stałą istopniem dysocjacji,prawem rozcieńczeńOstwalda, pH roztworu,
	f) związane z szybkościąreakcji chemicznej,
	g) związane z efektamienergetycznymi przemian

III.

TWORZENIE INFORMACJI

Zdający rozwiązuje problemy, tworzy i interpretuje informacje:

POZIOM PODSTAWOWY	POZIOM ROZSZERZONY
1) wyjaśnia zależności przyczynowo-skutkowe wzakresie: podobieństw i różnic wewłaściwościach pierwiastków, zależności międzybudową substancji a jej właściwościami orazprzemian chemicznych	1) jak na poziomie podstawowym
2) planuje typowe eksperymenty i przewidujeobserwacje	2) planuje eksperymenty iprzewiduje obserwacje
3) interpretuje informacje oraz formułuje wnioski	3) interpretuje informacje orazformułuje wnioski iuzasadnia opinie

BIOLOGIA

I.

WIADOMOŚCI I ROZUMIENIE

Zdający zna, rozumie i stosuje terminy, pojęcia i prawa, przedstawia oraz wyjaśnia procesy i zjawiska:

POZIOM PODSTAWOWY	POZIOM ROZSZERZONY
1) opisuje budowę i funkcje organizmu człowieka:	1) jak na poziomie podstawowym
a) opisuje budowę organizmu człowieka lubnazywa elementy budowy przedstawione nailustracji, b) przedstawia zależności pomiędzyposzczególnymi strukturami, c) opisuje funkcje poszczególnych struktur	oraz opisuje budowę ifunkcje na różnych poziomachorganizacji życia i uróżnych organizmów: a) opisuje obiektbiologiczny lub nazywa
	elementy jego budowyprzedstawione nailustracji,
	b) przedstawia zależnościpomiędzy strukturaminależącymi do różnychpoziomów organizacjiżycia,
	c) opisuje funkcjeposzczególnych strukturlub obiektówbiologicznych
2) przedstawia związki między strukturą i funkcjąw organizmie człowieka: a) określa cechy budowy człowieka, stanowiąceprzystosowanie do pełnionych funkcji,	2) jak na poziomie podstawowymoraz przedstawia związkipomiędzy strukturą i funkcjąna różnych poziomach
wyjaśnia ich znaczenie, b) analizuje podobieństwa i różnice pomiędzystrukturami pełniącymi podobne i różnefunkcje w organizmie człowieka	organizacji życia: a) określa cechy budowy,stanowiące przystosowaniedo pełnionych funkcji,
	wyjaśnia ich znaczenie, b) analizuje podobieństwa iróżnice pomiędzystrukturami pełniącymipodobne i różne funkcje
3) przedstawia i wyjaśnia zależności pomiędzyorganizmem i środowiskiem: a) analizuje wpływ człowieka na środowisko, b) opisuje elementy środowiska i wyjaśnia	3) jak na poziomie podstawowymoraz: a) charakteryzuje środowiskażycia organizmów,
relacje pomiędzy nimi, c) określa wpływ czynników środowiska na stan	b) określa związek międzyśrodowiskiem życia a
zdrowia i czynności życiowe człowieka	budową i czynnościamiżyciowymi organizmów,
	c) wyjaśnia podobieństwa iróżnice wprzystosowaniachorganizmów do różnychśrodowisk
4) przedstawia i wyjaśnia zjawiska oraz procesybiologiczne: a) opisuje zjawiska i procesy biologiczne lubnazywa elementy procesów przedstawionych na	4) jak na poziomie podstawowymoraz: a) wyjaśnia zjawiska iprocesy biologiczne,
ilustracji, b) wyjaśnia zjawiska i procesy biologiczne,zachodzące w organizmie człowieka lubśrodowisku, określa ich znaczenie, c) opisuje i wyjaśnia zasady dziedziczeniacech i wynikające z nich konsekwencje dla	zachodzące na różnychpoziomach organizacjiżycia, określa ichznaczenie, b) opisuje i wyjaśniazjawiska: zmienności,
człowieka	dziedziczenia i ewolucjioraz relacje między nimi

II.

KORZYSTANIE Z INFORMACJI

Zdający wykorzystuje i przetwarza informacje:

POZIOM PODSTAWOWY	POZIOM ROZSZERZONY
1) odczytuje informacje przedstawione w formie:	1) jak na poziomie podstawowym
a) tekstu o tematyce biologicznej,
b) tabeli, wykresu, schematu, rysunku
2) selekcjonuje, porównuje informacje:	2) jak na poziomie podstawowym
a) porządkuje informacje według wskazanegokryterium,
b) określa podobieństwa i różnice,
c) dobiera i stosuje kryteria selekcji iporównywania
3) przetwarza informacje według podanych zasad:	3) jak na poziomie podstawowym
a) konstruuje tabelę, wykres, schemat,rysunek,
b) redaguje poprawny merytorycznie opisprzedstawionego w innej formie obiektu,zjawiska lub procesu

III.

TWORZENIE INFORMACJI

Zdający rozwiązuje problemy i interpretuje informacje:

POZIOM PODSTAWOWY	POZIOM ROZSZERZONY
1) planuje działania na rzecz własnego zdrowia iochrony środowiska:	1) jak na poziomie podstawowymoraz planuje działania,
a) określa obiekt (przedmiot), zakres, celdziałania,	eksperymenty i obserwacje -formułuje problem badawczy,
b) opisuje możliwy do realizacji sposóbdziałania, dobiera odpowiednie metody iśrodki, przewiduje skutki,	stawia hipotezę, dobieraobiekt i metodę, planujeprzebieg obserwacji lub
c) wskazuje osoby lub organizacje(instytucje), które mogą udzielićwsparcia,	eksperymentu
d) planuje przebieg obserwacji
2) interpretuje informacje i wyjaśnia zależnościprzyczynowo-skutkowe pomiędzy prezentowanymifaktami:	2) jak na poziomie podstawowymoraz wykonuje obliczenia,rozwiązuje zadania z zakresu
a) objaśnia i komentuje informacje, określatendencje zmian, wyjaśnia związkiprzyczynowo-skutkowe,	dziedziczenia cech u różnychorganizmów
b) odnosi się krytycznie do tekstu lub danych,np. oddziela fakty od opinii, wskazuje:niespójności, błędy logiczne, niewłaściwąmetodykę,
c) wykonuje obliczenia, rozwiązuje zadania zzakresu dziedziczenia cech u człowieka
3) formułuje wnioski oraz formułuje i uzasadniaopinie na podstawie analizy informacji:	3) jak na poziomie podstawowym
a) dobiera racjonalne argumenty,
b) konstruuje samodzielną wypowiedź poprawnąpod względem logicznym i merytorycznym

GEOGRAFIA

I.

WIADOMOŚCI I ROZUMIENIE

Zdający zna fakty, rozumie i stosuje pojęcia, prawidłowości i teorie oraz przedstawia i wyjaśnia zdarzenia, zjawiska i procesy:

POZIOM PODSTAWOWY	POZIOM ROZSZERZONY
1) funkcjonowanie systemu przyrodniczego Ziemi -zjawiska, procesy, wzajemne zależności,zmienność środowiska w czasie i przestrzeni,równowaga ekologiczna, 2) funkcjonalne i przestrzenne powiązania oraz wzajemne zależności w systemie człowiek- przyroda-gospodarka, 3) typy gospodarowania w środowisku i ich następstwa, 4) przyczyny i skutki nierównomiernego rozmieszczenia ludności na Ziemi, 5) problemy demograficzne społeczeństw, 6) współczesne migracje ludności, 7) procesy przekształcania sieci osadniczej, 8) przemiany społeczne, gospodarcze i polityczne świata, takie jak: modernizacja,restrukturyzacja, globalizacja, 9) konflikty zbrojne i inne zagrożenia	jak na poziomie podstawowym oraz: 1) metody badań geograficznych, 2) system przyrodniczy Ziemi, 3) system społeczno-gospodarczy świata: a) ludność, b) gospodarcza działalność człowieka i współczesne tendencje gospodarki światowej, c) rozwój społeczno- gospodarczy, d) wybrane zagadnienia geografii politycznej (wtym elektoralnej), 4) relacje człowiek aśrodowisko:
społeczno-ekonomiczne; procesy przechodzenia od izolacji do integracji; zagadnienia	a) zmiany tych relacji naróżnych etapach
współpracy między społecznościami; procesy integracji i dezintegracji w Europie (zeszczególnym uwzględnieniem roli Polski), 10) możliwości rozwoju turystyki i rekreacji wynikające z uwarunkowań przyrodniczych,społeczno-ekonomicznych i kulturowych	rozwoju społeczno- gospodarczego oraz zmiany poglądów na temat tych relacji, b) globalne i regionalne problemy
	środowiskowe, przykłady międzynarodowej i regionalnej współpracy w ich rozwiązywaniu, c) geograficzne uwarunkowania stanu zdrowotnego ludności na wybranych przykładach

II.

KORZYSTANIE Z INFORMACJI

Zdający wykorzystuje i przetwarza informacje:

POZIOM PODSTAWOWY	POZIOM ROZSZERZONY
1) odczytuje, selekcjonuje, porównuje,interpretuje, grupuje informacje według	jak na poziomie podstawowym oraz:
określonych kryteriów, 2) wskazuje możliwości zastosowania informacji geograficznych w celu rozwiązywania zadań praktycznych, 3) przedstawia zjawiska, procesy i zależności na	1) pozyskuje informacje geograficzne: a) planuje tok postępowania określającego sposób pozyskania informacji,
przykładzie wskazanego obszaru, korzystając z podanych źródeł informacji geograficznych	b) ocenia wiarygodność iprzydatność informacji zróżnych źródeł, c) klasyfikuje informacje,
	d) prognozuje na podstawie informacji,
	e) abstrahuje w oparciu oinformacje,
	f) przetwarza informacje,
	2) uogólnia treści geograficzne,
	3) określa relacje międzysferami Ziemi, ich zależności od czynników zewnętrznych i wewnętrznych

III.

TWORZENIE INFORMACJI

Zdający charakteryzuje, ocenia i rozwiązuje problemy w różnych skalach przestrzennych i czasowych:

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) przedstawia na wybranych przykładach przestrzenne powiązania i zależności wsystemie człowiek - przyroda - gospodarka,

2) charakteryzuje na przykładach wybranych obszarów problemy istniejące w środowisku geograficznym,

3) proponuje rozwiązania problemów istniejących w środowisku geograficznym w różnych skalach wznanych sytuacjach

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) formułuje wnioski dotyczące powiązań i zależności w systemie człowiek - przyroda

- gospodarka w skalach od lokalnej do globalnej,

2) ocenia zmiany zachodzące w środowisku geograficznym wraz z rozwojem społeczno- gospodarczym,

3) proponuje rozwiązania problemów istniejących w środowisku geograficznym zgodnie z koncepcją zrównoważonego rozwoju i zasadami współpracy międzynarodowej

FILOZOFIA

INFORMATYKA

I.

WIADOMOŚCI I ROZUMIENIE

Zdający zna i rozumie podstawowe pojęcia, metody, narzędzia i procesy związane z informatyką i technologią informacyjną:

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) opisuje środki, narzędzia i metody informatyki, posługując się poprawną terminologią informatyczną,

2) zna rolę, funkcje i zasady pracy sprzętu komputerowego,

3) charakteryzuje typowe narzędzia informatyczne i ich zastosowania,

4) zna podstawową terminologię związaną z sieciami komputerowymi: rodzaje sieci, protokoły, opisuje podstawowe usługi sieciowe i sposoby ochrony zasobów,

5) omawia przydatność i wiarygodność różnych źródeł i zbiorów informacji oraz użyteczność sposobów i form ich reprezentowania,

6) zna sposoby reprezentowania informacji w komputerze,

7) zna podstawowe algorytmy i techniki algorytmiczne:

a) algorytmy badające własności liczb całkowitych i naturalnych,

b) algorytmy wyszukiwania i porządkowania (sortowania),

c) algorytmy na tekstach,

d) proste algorytmy szyfrowania,

e) metodę "dziel i zwyciężaj",

f) iterację i rekurencję,

8) zna zasady programowania strukturalnego,

9) zna podstawowe własności algorytmów,

10) zna podstawowe pojęcia związane z relacyjnymi bazami danych,

11) zna i opisuje zasady etyczne i prawne związane z wykorzystywaniem informacji i oprogramowania.

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) zna i opisuje zasady administrowania siecią komputerową,

2) charakteryzuje sposoby reprezentowania informacji w komputerze,

3) zna systemy liczbowe mające zastosowanie w informatyce,

4) zna techniki algorytmiczne i algorytmy:

a) metodę "dziel i zwyciężaj",

b) metodę zachłanną,

c) iterację i rekurencję,

d) badające własności liczb całkowitych,

e) wyszukiwania i porządkowania (sortowania),

f) schemat Hornera,

g) algorytmy na tekstach,

h) algorytmy numeryczne,

i) algorytmy kompresji,

5) zna wybrane struktury danych i ich realizację,

6) zna zasady programowania obiektowego.

II.

KORZYSTANIE Z INFORMACJI

Zdający stosuje posiadaną wiedzę do rozwiązywania zadań teoretycznych i praktycznych:

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) posługuje się typowymi programami użytkowymi,

2) wykorzystuje wybrane środowisko programistyczne do zapisywania, uruchamiania i testowania programu,

3) korzysta z zasobów i usług sieci komputerowych,

4) stosuje metody wyszukiwania i przetwarzania informacji w relacyjnych bazach danych,

5) stosuje podstawowe algorytmy i struktury danych w rozwiązywaniu problemów informatycznych,

6) dobiera właściwy program (użytkowy lub samodzielnie napisany) do rozwiązywanego zadania,

7) wykorzystuje zdobytą wiedzę i umiejętności do rozwiązywania zadań z różnych dziedzin nauczania i problemów z życia codziennego.

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) stosuje metody wyszukiwania i przetwarzania informacji w relacyjnych bazach danych z wykorzystaniem różnych technik i narzędzi,

2) stosuje kolejne etapy prowadzące do otrzymania poprawnego rozwiązania problemu: od sformułowania specyfikacji problemu po testowanie rozwiązania,

3) stosuje narzędzia i techniki informatyczne do modelowania i symulacji procesów oraz zjawisk.

III.

TWORZENIE INFORMACJI

Zdający stosuje metody informatyczne do rozwiązywania problemów:

POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

1) tworzy specyfikację problemu, proponuje i analizuje jego rozwiązanie,

2) formułuje informatyczne rozwiązanie problemu przez dobór algorytmu oraz odpowiednich struktur danych i realizuje je w wybranym języku programowania,

3) projektuje relacyjne bazy danych i wykorzystuje do ich realizacji system bazy danych,

4) wykorzystuje różnorodne źródła i zasoby informacji do tworzenia dokumentów tekstowych i multimedialnych.

jak na poziomie podstawowym oraz:

1) projektuje i przeprowadza wszystkie etapy na drodze do otrzymania informatycznego rozwiązania problemu,

2) wykorzystuje metody informatyki w rozwiązywaniu problemów,

3) uzasadnia poprawność, złożoność i efektywność rozwiązania problemu,

4) projektuje relacyjne bazy danych i proste aplikacje bazodanowe,

5) tworzy dokumenty sieciowe i multimedialne z użyciem zaawansowanych technik, w tym programowania,

6) opisuje nowe zastosowania narzędzi informatyki i antycypuje ich konsekwencje dla życia społecznego, gospodarczego (korzyści i zagrożenia).

1 Załącznik nr 2 zmieniony przez § 1 pkt 1 rozporządzenia z dnia 28 sierpnia 2007 r. (Dz.U.07.157.1102) zmieniającego nin. rozporządzenie z dniem 1 września 2007 r., z tym że standardy wymagań będące podstawą przeprowadzania egzaminu w ostatnim roku nauki w gimnazjum w części dotyczącej standardu wymagań z zakresu języka obcego nowożytnego stosuje się począwszy od roku szkolnego 2008/2009.

2 Załącznik nr 3:

- zmieniony przez § 1 rozporządzenia z dnia 10 kwietnia 2003 r. (Dz.U.03.90.846) zmieniającego nin. rozporządzenie z dniem 6 czerwca 2003 r.

- zmieniony przez § 1 pkt 2 rozporządzenia z dnia 28 sierpnia 2007 r. (Dz.U.07.157.1102) zmieniającego nin. rozporządzenie z dniem 1 września 2007 r. - zob. też § 3 i 4 rozporządzenia zmieniającego.

Zmiany w prawie

ZUS: Renta wdowia - wnioski od stycznia 2025 r.

Od Nowego Roku będzie można składać wnioski o tzw. rentę wdowią, która dotyczy ustalenia zbiegu świadczeń z rentą rodzinną. Renta wdowia jest przeznaczona dla wdów i wdowców, którzy mają prawo do co najmniej dwóch świadczeń emerytalno-rentowych, z których jedno stanowi renta rodzinna po zmarłym małżonku. Aby móc ją pobierać, należy jednak spełnić określone warunki.

Grażyna J. Leśniak 20.11.2024

Zmiany w składce zdrowotnej od 1 stycznia 2026 r. Rząd przedstawił założenia

Przedsiębiorcy rozliczający się według zasad ogólnych i skali podatkowej oraz liniowcy będą od 1 stycznia 2026 r. płacić składkę zdrowotną w wysokości 9 proc. od 75 proc. minimalnego wynagrodzenia, jeśli będą osiągali w danym miesiącu dochód do wysokości 1,5-krotności przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale roku poprzedniego, włącznie z wypłatami z zysku, ogłaszanego przez prezesa GUS. Będzie też dodatkowa składka w wysokości 4,9 proc. od nadwyżki ponad 1,5-krotność przeciętnego wynagrodzenia, a liniowcy stracą możliwość rozliczenia zapłaconych składek w podatku dochodowym.

Grażyna J. Leśniak 18.11.2024

Prezydent podpisał nowelę ustawy o rozwoju lokalnym z udziałem lokalnej społeczności

Usprawnienie i zwiększenie efektywności systemu wdrażania Rozwoju Lokalnego Kierowanego przez Społeczność (RLKS) przewiduje ustawa z dnia 11 października 2024 r. o zmianie ustawy o rozwoju lokalnym z udziałem lokalnej społeczności. Jak poinformowała w czwartek Kancelaria Prezydenta, Andrzej Duda podpisał ją w środę, 13 listopada. Ustawa wejdzie w życie z dniem następującym po dniu ogłoszenia.

Grażyna J. Leśniak 14.11.2024

Do poprawki nie tylko emerytury czerwcowe, ale i wcześniejsze

Problem osób, które w latach 2009-2019 przeszły na emeryturę w czerwcu, przez co - na skutek niekorzystnych zasad waloryzacji - ich świadczenia były nawet o kilkaset złotych niższe od tych, jakie otrzymywały te, które przeszły na emeryturę w kwietniu lub w maju, w końcu zostanie rozwiązany. Emerytura lub renta rodzinna ma - na ich wniosek złożony do ZUS - podlegać ponownemu ustaleniu wysokości. Zdaniem prawników to dobra regulacja, ale równie ważna i paląca jest sprawa wcześniejszych emerytur. Obie powinny zostać załatwione.

Grażyna J. Leśniak 06.11.2024

Bez konsultacji społecznych nie będzie nowego prawa

Już od jutra rządowi trudniej będzie, przy tworzeniu nowego prawa, omijać proces konsultacji publicznych, wykorzystując w tym celu projekty poselskie. W czwartek, 31 października, wchodzą w życie zmienione przepisy regulaminu Sejmu, które nakazują marszałkowi Sejmu kierowanie projektów poselskich do konsultacji publicznych i wymagają sporządzenia do nich oceny skutków regulacji. Każdy obywatel będzie mógł odtąd zgłosić własne uwagi do projektów poselskich, korzystając z Systemu Informacyjnego Sejmu.

Grażyna J. Leśniak 30.10.2024

Nowy urlop dla rodziców wcześniaków coraz bliżej - rząd przyjął projekt ustawy

Rada Ministrów przyjęła we wtorek przygotowany w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej projekt ustawy wprowadzający nowe uprawnienie – uzupełniający urlop macierzyński dla rodziców wcześniaków i rodziców dzieci urodzonych w terminie, ale wymagających dłuższej hospitalizacji po urodzeniu. Wymiar uzupełniającego urlopu macierzyńskiego będzie wynosił odpowiednio do 8 albo do 15 tygodni.

Grażyna J. Leśniak 29.10.2024

Identyfikator:	Dz.U.2001.92.1020
Rodzaj:	Rozporządzenie
Tytuł:	Standardy wymagań będące podstawą przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów.
Data aktu:	10/08/2001
Data ogłoszenia:	03/09/2001
Data wejścia w życie:	03/09/2001

Standardy wymagań będące podstawą przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów.

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ z dnia 10 sierpnia 2001 r. w sprawie standardów wymagań będących podstawą przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów.

ZAŁĄCZNIKI

ZAŁĄCZNIK Nr 1

STANDARDY WYMAGAŃ BĘDĄCE PODSTAWĄ PRZEPROWADZANIA SPRAWDZIANU W OSTATNIM ROKU NAUKI W SZKOLE PODSTAWOWEJ

1. Czytanie

2. Pisanie

3. Rozumowanie

4. Korzystanie z informacji

5. Wykorzystywanie wiedzy w praktyce

STANDARDY WYMAGAŃ PRZEZNACZONE DLA UCZNIÓW NIEWIDOMYCH I SŁABO WIDZĄCYCH

1. Czytanie

2. Pisanie

3. Rozumowanie

4. Korzystanie z informacji

5. Wykorzystywanie wiedzy w praktyce

STANDARDY WYMAGAŃ PRZEZNACZONE DLA UCZNIÓW NIESŁYSZĄCYCH I SŁABO SŁYSZĄCYCH

1. Czytanie

2. Pisanie

3. Rozumowanie

4. Korzystanie z informacji

5. Wykorzystywanie wiedzy w praktyce

ZAŁĄCZNIK Nr 2 1

STANDARDY WYMAGAŃ BĘDĄCE PODSTAWĄ PRZEPROWADZANIA EGZAMINU W OSTATNIM ROKU NAUKI W GIMNAZJUM

A. Standardy wymagań z zakresu przedmiotów humanistycznych

B. Standardy wymagań z zakresu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych

C. Standardy wymagań z zakresu języka obcego nowożytnego

STANDARDY WYMAGAŃ PRZEZNACZONE DLA UCZNIÓW NIEWIDOMYCH I SŁABOWIDZĄCYCH

A. Standardy wymagań z zakresu przedmiotów humanistycznych

B. Standardy wymagań z zakresu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych

C. Standardy wymagań z zakresu języka obcego nowożytnego

STANDARDY WYMAGAŃ PRZEZNACZONE DLA UCZNIÓW NIESŁYSZĄCYCH I SŁABOSŁYSZĄCYCH

A. Standardy wymagań z zakresu przedmiotów humanistycznych

B. Standardy wymagań z zakresu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych

C. Standardy wymagań z zakresu języka obcego nowożytnego

ZAŁĄCZNIK Nr 3 2 STANDARDY WYMAGAŃ BĘDĄCE PODSTAWĄ PRZEPROWADZANIA EGZAMINU MATURALNEGO

JĘZYK POLSKI

I. WIADOMOŚCI I ROZUMIENIE

II. KORZYSTANIE Z INFORMACJI

III. TWORZENIE INFORMACJI

JĘZYK POLSKI

I. WIADOMOŚCI I ROZUMIENIE

II. KORZYSTANIE Z INFORMACJI

III. TWORZENIE INFORMACJI

JĘZYK OBCY NOWOŻYTNY

I. Zdający zna:

II. Zdający wykazuje się umiejętnością odbioru tekstu w zakresie:

III. Zdający wykazuje się umiejętnością tworzenia tekstu w postaci:

IV. Zdający wykazuje się umiejętnością reagowania językowego w zakresie:

V. Zdający wykazuje się umiejętnością przetwarzania tekstu w zakresie:

JĘZYK OBCY NOWOŻYTNY

I. WIEDZA

II. UMIEJĘTNOŚCI JĘZYKOWE

III. UMIEJĘTNOŚĆ KORZYSTANIA Z WIEDZY DOTYCZĄCEJ REALIÓW CYWILIZACYJNO-KULTUROWYCH DO ODBIORU TEKSTÓW KULTURY

JĘZYK OBCY NOWOŻYTNY

I. Zdający zna:

II. Zdający wykazuje się umiejętnością odbioru tekstu w zakresie rozumienia tekstu czytanego, czyli:

III. Zdający wykazuje się umiejętnością tworzenia tekstu w postaci wypowiedzi pisemnej, uwzględniającej:

IV. Zdający wykazuje się umiejętnością reagowania językowego w zakresie pisania, w tym:

V. Zdający wykazuje się umiejętnością przetwarzania tekstu w zakresie pisania, w tym:

JĘZYK ŁACIŃSKI I KULTURA ANTYCZNA

I. WIADOMOŚCI I ROZUMIENIE

II. KORZYSTANIE Z INFORMACJI

III. TWORZENIE INFORMACJI

JĘZYKI OBCE KLASYCZNE I KULTURA ANTYCZNA (uchylony).

JĘZYK MNIEJSZOŚCI NARODOWEJ

I. WIADOMOŚCI I ROZUMIENIE

II. KORZYSTANIE Z INFORMACJI

III. TWORZENIE INFORMACJI

JĘZYK GRUPY ETNICZNEJ

I. WIADOMOŚCI I ROZUMIENIE

II. KORZYSTANIE Z INFORMACJI

III. TWORZENIE INFORMACJI

HISTORIA

I. WIADOMOŚCI I ROZUMIENIE

II. KORZYSTANIE Z INFORMACJI

III. TWORZENIE INFORMACJI

HISTORIA

I. WIADOMOŚCI I ROZUMIENIE

II. KORZYSTANIE Z INFORMACJI

ROZPORZĄDZENIE

MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ

z dnia 10 sierpnia 2001 r.

w sprawie standardów wymagań będących podstawą przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów.

1.

Czytanie

2.

Pisanie

3.

Rozumowanie

4.

Korzystanie z informacji

5.

Wykorzystywanie wiedzy w praktyce

1.

Czytanie

2.

Pisanie

3.

Rozumowanie

4.

Korzystanie z informacji

5.

Wykorzystywanie wiedzy w praktyce

1.

Czytanie

2.

Pisanie

3.

Rozumowanie

4.

Korzystanie z informacji

5.

Wykorzystywanie wiedzy w praktyce

ZAŁĄCZNIK Nr 2

1

A.

Standardy wymagań z zakresu przedmiotów humanistycznych

B.

Standardy wymagań z zakresu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych

C.

Standardy wymagań z zakresu języka obcego nowożytnego

A.

Standardy wymagań z zakresu przedmiotów humanistycznych

B.

Standardy wymagań z zakresu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych

C.

Standardy wymagań z zakresu języka obcego nowożytnego

A.

Standardy wymagań z zakresu przedmiotów humanistycznych

B.

Standardy wymagań z zakresu przedmiotów matematyczno-przyrodniczych

C.

Standardy wymagań z zakresu języka obcego nowożytnego

ZAŁĄCZNIK Nr 3

2 STANDARDY WYMAGAŃ BĘDĄCE PODSTAWĄ PRZEPROWADZANIA EGZAMINU MATURALNEGO

I.

WIADOMOŚCI I ROZUMIENIE

II.

KORZYSTANIE Z INFORMACJI

III.

TWORZENIE INFORMACJI

I.

WIADOMOŚCI I ROZUMIENIE

II.

KORZYSTANIE Z INFORMACJI

III.

TWORZENIE INFORMACJI

I.

Zdający zna:

II.

Zdający wykazuje się umiejętnością odbioru tekstu w zakresie:

III.

Zdający wykazuje się umiejętnością tworzenia tekstu w postaci:

IV.

Zdający wykazuje się umiejętnością reagowania językowego w zakresie:

V.

Zdający wykazuje się umiejętnością przetwarzania tekstu w zakresie:

I.

WIEDZA

II.

UMIEJĘTNOŚCI JĘZYKOWE

III.

UMIEJĘTNOŚĆ KORZYSTANIA Z WIEDZY DOTYCZĄCEJ REALIÓW CYWILIZACYJNO-KULTUROWYCH DO ODBIORU TEKSTÓW KULTURY

I.

Zdający zna:

II.

Zdający wykazuje się umiejętnością odbioru tekstu w zakresie rozumienia tekstu czytanego, czyli:

III.

Zdający wykazuje się umiejętnością tworzenia tekstu w postaci wypowiedzi pisemnej, uwzględniającej:

IV.

Zdający wykazuje się umiejętnością reagowania językowego w zakresie pisania, w tym:

V.

Zdający wykazuje się umiejętnością przetwarzania tekstu w zakresie pisania, w tym:

I.

WIADOMOŚCI I ROZUMIENIE

II.

KORZYSTANIE Z INFORMACJI

III.

TWORZENIE INFORMACJI

I.

WIADOMOŚCI I ROZUMIENIE

II.

KORZYSTANIE Z INFORMACJI

III.

TWORZENIE INFORMACJI

I.

WIADOMOŚCI I ROZUMIENIE

II.

KORZYSTANIE Z INFORMACJI

III.

TWORZENIE INFORMACJI

I.

WIADOMOŚCI I ROZUMIENIE

II.

KORZYSTANIE Z INFORMACJI

III.

TWORZENIE INFORMACJI

I.

WIADOMOŚCI I ROZUMIENIE

II.

KORZYSTANIE Z INFORMACJI

III.

TWORZENIE INFORMACJI

I.

WIADOMOŚCI I ROZUMIENIE

II.

KORZYSTANIE Z INFORMACJI

III.

TWORZENIE INFORMACJI

I.

WIADOMOŚCI I ROZUMIENIE

II.

KORZYSTANIE Z INFORMACJI

III.

TWORZENIE INFORMACJI

I.

WIADOMOŚCI I ROZUMIENIE

II.

KORZYSTANIE Z INFORMACJI

III.

TWORZENIE INFORMACJI

I.

WIADOMOŚCI I ROZUMIENIE

II.

KORZYSTANIE Z INFORMACJI

III.

TWORZENIE INFORMACJI

I.

WIADOMOŚCI I ROZUMIENIE

II.

KORZYSTANIE Z INFORMACJI

III.

TWORZENIE INFORMACJI

I.

WIADOMOŚCI I ROZUMIENIE

II.

KORZYSTANIE Z INFORMACJI

III.

TWORZENIE INFORMACJI

I.

WIADOMOŚCI I ROZUMIENIE