Zgodnie z art. 16 ustawy o prawach pacjenta, pacjent ma prawo do wyrażenia zgody na udzielenie określonych świadczeń zdrowotnych lub odmowy takiej zgody, po uzyskaniu odpowiedniej informacji. Zgodnie z przyjętymi standardami prawnymi, o skuteczności zgody decydują dwie podstawowe przesłanki, tj. „świadomość" i „swoboda" wyrażenia zgody. Zgoda świadoma to zgoda poinformowana.

Zgoda świadoma to tylko taka, która została poprzedzona informacją (np. o skutkach nakłucia, pobrania wymazu). Warunkiem prawnej skuteczności zgody pacjenta jest także wyrażenie jej w odpowiedniej, prawem przewidzianej formie i przez uprawniony do tego podmiot.

W prawie medycznym należy generalnie wyodrębnić pod względem formy dwa rodzaje zgody na świadczenia zdrowotne, czyli zwykłą oraz szczególną. Zgoda zwykła może występować w formie ustnej lub dorozumianej (tzw. konkludentnej). Zgoda oraz sprzeciw mogą być wyrażone ustnie (pacjent lub/i jego przedstawiciel mówią: wyrażam zgodę np. na pobranie krwi z żyły łokciowej/pobranie wymazu z nosa... lub wygłaszają równoznaczny zwrot) albo poprzez takie zachowanie uprawnionych osób, które w sposób niebudzący wątpliwości wskazuje na wolę poddania się proponowanym przez lekarza czynnościom albo brak takiej woli (tzw. czynności konkludentne). Forma zwykła jest najczęściej spotykana w praktyce i polega na wyrażeniu zgody ustnie lub w sposób dorozumiany (tzw. zgoda konkludentna, np. przyjście do gabinetu i przedstawienie skierowania). Forma zwykła jest wystarczająca, gdy ustawa nie żąda wyraźnie udzielenia zgody w formie szczególnej.

Zgoda na poszczególne świadczenie zdrowotne powinna być zasadniczo wyrażana przez samego pacjenta, jeżeli jest on pełnoletni i nieubezwłasnowolniony oraz zdolny do świadomego wyrażenia zgody. Jeżeli pacjent jest małoletni, całkowicie ubezwłasnowolniony lub niezdolny do świadomego wyrażania zgody, to wówczas wymaga się zgody zastępczej (przedstawiciela ustawowego lub sądu opiekuńczego), bądź zgody podwójnej – kumulatywnej (gdy pacjent ukończył 16 lat, a nie ukończył 18), tj. pacjenta i jego przedstawiciela ustawowego.

W przypadku braku przedstawiciela ustawowego prawo do wyrażania zgody, ale tylko w odniesieniu do badania, może wykonać także opiekun faktyczny. Opiekunem faktycznym jest w świetle prawa osoba sprawującą, bez obowiązku ustawowego, stałą opiekę nad pacjentem, który ze względu na wiek, stan zdrowia albo stan psychiczny opieki takiej wymaga (np. babcia opiekująca się wnukiem pod nieobecność rodziców, ciocia u której siedmiolatek jest na wakacjach itp.).

Pacjent małoletni, który ukończył 16 lat, osoba ubezwłasnowolniona albo pacjent chory psychicznie lub upośledzony umysłowo, lecz dysponujący dostatecznym rozeznaniem, ma prawo do wyrażenia sprzeciwu co do udzielenia świadczenia zdrowotnego, pomimo zgody przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego. W takim przypadku wymagane jest zezwolenie sądu opiekuńczego. Zgoda oraz sprzeciw mogą być wyrażone ustnie albo poprzez takie zachowanie osób wymienionych w omawianych przepisach, które w sposób niebudzący wątpliwości wskazuje na wolę poddania się proponowanym czynnościom albo brak takiej woli (tzw. czynności konkludentne). W przypadku albo zastosowania metody leczenia lub diagnostyki, stwarzających podwyższone ryzyko dla pacjenta, zgodę, wyraża się w formie pisemnej (np. podpisuje „gotową" formułkę). W przypadku diagnostyki (zdaniem autorki), bezwzględnie zgody pisemnej, z uwagi na podwyższone ryzyko dla pacjenta, wymaga nakłucie lędźwiowe (pobranie do badań płynu mózgowo-rdzeniowego). Tak samo zresztą jak wymaga ono dokładnej informacji o możliwych powikłaniach (np. krwawienie itd.).

Komentarz pochodzi z serwisu Prawo i Zdrowie