1. Wstęp
Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz. U. Nr 112, poz. 654) – dalej u.dz.l. – wprowadza do porządku prawnego regulującego rynek usług zdrowotnych kategorię podmiotów leczniczych niebędących przedsiębiorcami, do której zalicza samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej oraz podmioty w formie jednostek budżetowych. Ustawa, jak zaznaczono w uzasadnieniu jej projektu, rozwiązania w zakresie funkcjonowania samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej wzoruje na tych obowiązujących do dnia 30 czerwca 2011 r., tj. ustawie z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 z późn. zm.). Status kierownika tegoż zakładu, choć wzorowany na ustawie o zakładach opieki zdrowotnej, podlega pewnym modyfikacjom, począwszy od trybu wyboru kierownika, poprzez jego zadania, uprawnienia i obowiązki, na karach pieniężnych kończąc. Należy zaznaczyć, że ustawa o działalności leczniczej nie wprowadza odmiennych regulacji w zakresie usytuowania samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej w podmiotach prawnych. Pozostają one, w przypadku zakładów tworzonych przez samorząd terytorialny, samorządowymi jednostkami organizacyjnymi, samorządowymi osobami prawnymi.

2. Kierownik – procedury konkursowe oraz wymagania
Ustawa o działalności leczniczej – odmiennie niż ustawa o zakładach opieki zdrowotnej – wskazuje, że na stanowisko kierownika podmiotu leczniczego niebędącego przedsiębiorcą przeprowadza się konkurs. Konkurs ma ogłaszać podmiot tworzący.
Jeżeli do konkursu nie zgłosiło się co najmniej dwóch kandydatów lub w wyniku konkursu nie wybrano kandydata albo z kandydatem wybranym w postępowaniu konkursowym nie nawiązano stosunku pracy albo nie zawarto umowy cywilnoprawnej, podmiot tworzący ogłasza nowy konkurs w okresie 30 dni od dnia zakończenia postępowania w poprzednim konkursie. Jeżeli w wyniku postępowania w dwóch kolejnych konkursach kandydat nie został wybrany, podmiot tworzący nawiązuje stosunek pracy z osobą przez siebie wskazaną po zasięgnięciu opinii komisji konkursowej. Stosunek pracy nawiązuje się na sześć lat. Okres ten może być przedłużony do ośmiu lat, jeżeli do osiągnięcia wieku emerytalnego pracownikowi brakuje nie więcej niż dwa lata. Jest to zasadnicza różnica pomiędzy ustawą o działalności leczniczej a poprzednią ustawą, regulacjami, które „kadencyjności” na stanowisku kierownika zakładu nie przewidywały.
Z dniem 1 lipca 2011 r., tj. z dniem wejścia w życie ustawy o działalności leczniczej, wymagania dla kierowników samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej określać będzie ustawa, a nie jak dotychczas rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 17 maja 2000 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać osoby na stanowiskach kierowniczych w zakładach opieki zdrowotnej określonego rodzaju (Dz. U. Nr 44, poz. 520 z późn. zm.). Zgodnie z art. 46 ust. 2 u.dz.l. kierownikiem podmiotu niebędącego przedsiębiorcą może być osoba, która:
· posiada wykształcenie wyższe;
· posiada wiedzę i doświadczenie dające rękojmię prawidłowego wykonywania obowiązków kierownika;
· posiada co najmniej pięcioletni staż pracy na stanowisku kierowniczym albo ukończone studia podyplomowe na kierunku zarządzanie i co najmniej trzyletni staż pracy;
· nie została prawomocnie skazana za przestępstwo popełnione umyślnie.

Należy zaznaczyć, że zgodnie z przepisami przejściowymi tejże ustawy (art. 204 u.dz.l.) kierownicy publicznych zakładów opieki zdrowotnej z dniem wejścia w życie ustawy, tj. z dniem 1 lipca 2011 r., stają się kierownikami podmiotów leczniczych niebędących przedsiębiorcami.
Analogicznie jak ustawa o zakładach opieki zdrowotnej, również ustawa o działalności leczniczej wskazuje, że kierownik podmiotu leczniczego niebędącego przedsiębiorcą, z którym podmiot tworzący nawiązał stosunek pracy na podstawie powołania, umowy o pracę albo zawarł umowę cywilnoprawną, wykonujący zawód medyczny może udzielać świadczeń zdrowotnych, jeżeli zawarta z nim umowa przewiduje taką możliwość. W takim przypadku zgodnie z art. 47 u.dz.l. umowa określa również warunki udzielania świadczeń zdrowotnych, w tym wymiar czasu pracy.

2.1. Dodatkowe zatrudnienie kierownika
Ustawa o działalności leczniczej w art. 47 ust. 3 statuuje zakaz podejmowania przez kierownika podmiotu leczniczego niebędącego przedsiębiorcą dodatkowego zatrudnienia bez wyrażonej w formie pisemnej zgody podmiotu tworzącego.
W tym miejscu należy wskazać, że wobec zaznaczonego powyżej statusu samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej jako samorządowych jednostek organizacyjnych czy samorządowych osób prawnych ich kierownicy podlegają przepisom ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 216, poz. 1584) – dalej u.o.d.g. Samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej utworzone przez jednostki samorządu terytorialnego są samorządowymi osobami prawnymi – odpowiednio gminnymi, powiatowymi, wojewódzkimi, o których mowa w art. 2 pkt 6–6b u.o.d.g. Organem zarządzającym i osobą kierującą takim zakładem jest jedna osoba – jego kierownik (dyrektor).

2.2. Działalność medyczna a działalność gospodarcza
Od dnia 1 maja 2004 r., tj. od dnia przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, obowiązuje nas, oprócz prawa krajowego, także prawo wspólnotowe. Przy zastosowaniu prawa wspólnotowego duże znaczenie odgrywa Europejski Trybunał Sprawiedliwości. Orzekł on w wyroku w sprawie C-368/98 Abdon Vanbraekel i inni v. Alliance nationale des mutualités chrétiennes (ANMC), Zb. Orz. 2001, s. I-5363, że usługi medyczne są działalnością gospodarczą niezależnie od tego, czy koszty świadczonych usług są pokrywane bezpośrednio przez pacjenta czy fundusze zdrowia (bądź władze publiczne). Z orzeczeń Trybunału jednoznacznie wynika, że na gruncie prawa wspólnotowego działalność medyczna szpitali (zakładów opieki zdrowotnej) jest działalnością gospodarczą.

2.2.1. Dyrektor SPZOZ-u a inne podmioty wykonujące działalność leczniczą
Zgodnie z art. 4 pkt 6 u.o.d.g. dyrektor samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej nie może prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek lub wspólnie z innymi, a także zarządzać taką działalnością lub być przedstawicielem lub pełnomocnikiem w prowadzeniu takiej działalności. Powyższy zakaz nie dotyczy działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, w formie i zakresie gospodarstwa rodzinnego. Analiza przepisu prowadzi do wniosku, że dyrektor samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej nie może pełnić równocześnie funkcji np. kierownika innego podmiotu leczniczego. Nie może także sam prowadzić działalności gospodarczej (np. indywidualnej praktyki lekarskiej). Pojawia się pytanie, czy dyrektor może pełnić funkcję dyrektora drugiego samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej. Jeśli uwzględni się powyżej przywołane orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, odpowiedź jest negatywna. Dyrektor nie powinien pełnić funkcji dyrektora dwóch czy więcej samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej. W praktyce niejednokrotnie jedna osoba pełni funkcje dyrektora dwóch zakładów, które np. są w trakcie łączenia. Osoba ta powoływana jest na stanowisko dyrektora w wymiarze np. 1/2 etatu w każdym z tych zakładów. Rodzi się jednak zagadnienie innej natury: czy dyrektor SPZOZ-u może pełnić swoje zadania tylko na pół etatu? A co z pozostałym czasem? Kto uprawniony jest wówczas do podejmowania decyzji i kto ponosi za nie odpowiedzialność?

2.3. Dyrektor SPZOZ-u a spółki
Zgodnie z art. 4 u.o.d.g. dyrektor samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej nie może:
· być członkiem zarządu, rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej spółek prawa handlowego;
· być zatrudniony lub wykonywać innych zajęć w spółkach prawa handlowego, które mogłyby wywołać podejrzenia o jego stronniczość lub interesowność;
· posiadać w spółkach prawa handlowego więcej niż 10% akcji lub udziały przedstawiające więcej niż 10% kapitału zakładowego (każdej z tych spółek).
Zgodnie z art. 5 ust. 2 u.o.d.g. naruszenie powyższych zakazów stanowi podstawę do odwołania ze stanowiska. Zgodnie z przepisem właściwy organ odwołuje dyrektora albo rozwiązuje z nim umowę o pracę najpóźniej po upływie miesiąca od dnia, w którym uzyskał informację o przyczynie odwołania albo rozwiązania umowy o pracę.
Zgodnie z art. 5 ust. 6 u.o.d.g. odwołanie i rozwiązanie umowy o pracę w powyższym trybie jest równoznaczne z rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.), tj. rozwiązaniem umowy bez wypowiedzenia z winy pracownika.
Nadto należy zwrócić również uwagę na art. 9 u.o.d.g., zgodnie z którym wybór lub powołanie do władz spółki z naruszeniem powyższych zakazów są z mocy prawa nieważne i nie podlegają wpisaniu do właściwego rejestru.
Zgodnie z art. 7 ust. 1 u.o.d.g. dyrektor SPZOZ-u nie może także przed upływem roku od zaprzestania zajmowania stanowiska zostać zatrudniony lub wykonywać innych zajęć u przedsiębiorcy, jeżeli brał udział w wydawaniu rozstrzygnięcia w sprawach indywidualnych dotyczących tego przedsiębiorcy.
Zgodnie z art. 6 ust. 1 u.o.d.g. powyższe zakazy nie obejmują sytuacji, w której dyrektora zakładu zgłaszają (do objęcia funkcji w spółkach prawa handlowego):
· jednostki samorządu terytorialnego, ich związki lub inne osoby prawne jednostek samorządu terytorialnego;
· Skarb Państwa;
· inne państwowe osoby prawne, w których udział Skarbu Państwa przekracza 50% kapitału zakładowego lub 50% liczby akcji.
(...)