W listopadzie 2015 roku Rzecznik Praw Obywatelskich złożył do Trybunału Konstytucyjnego wniosek w sprawie zasad umieszczania osób ubezwłasnowolnionych w domach pomocy społecznej.
 
Rzecznik zwrócił uwagę, że osoba z niepełnosprawnością intelektualną lub psychiczną, w zastępstwie której działa jej opiekun prawny, nie ma możliwości kwestionowania orzeczenia sądu opiekuńczego wyrażającego zgodę na umieszczenie jej w domu pomocy społecznej. Ponadto w razie zmiany okoliczności faktycznych (poprawa stanu psychicznego, możliwość skorzystania z opieki innych osób) nie ma też możliwości wystąpienia do sądu o zmianę tego orzeczenia.
 
W toku toczącego się postępowania swoje stanowisko w sprawie przedstawiła Rada Ministrów, która podzieliła opinię Rzecznika. W ocenie rządu zaskarżone regulacje naruszają zarówno przepisy Konstytucji RP, jak i Europejskiej Konwencji Praw Człowieka oraz Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych.

Czytaj: Strasburg: brak okresowej weryfikacji przymusowego pobytu w domu opieki społecznej narusza Konwencję>>>

- Utożsamianie decyzji opiekuna o umieszczeniu osoby ubezwłasnowolnionej w domu pomocy społecznej z realizacją woli tej osoby stanowi przykład odpodmiotowienia i instrumentalizacji osób z niepełnosprawnościami, co narusza ich przyrodzoną i niezbywalną godność. Należy zaznaczyć, że rygor panujący w niektórych domach pomocy społecznej w istotny sposób ingeruje w wolność oraz autonomię decyzyjną umieszczonych tam osób. Mieszkańcy nie mają możliwości swobodnego opuszczenia zakładu, często nie dysponują własnymi dokumentami lub rzeczami osobistymi. Personel DPS ma możliwość stosowania kar porządkowych oraz decydowania o formach spędzania czasu wolnego, w tym regulowania zasad odwiedzin przez osoby bliskie. Z tych wszystkich powodów jedyną przesłanką uzasadniającą pominięcie woli osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej przy podejmowaniu decyzji o umieszczeniu w domu pomocy społecznej może być niezdolność do jej wyrażenia. Oficjalna opinia Rady Ministrów o niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów pozwala mieć nadzieję na szybką nowelizację ustawy o ochronie zdrowia psychicznego bez potrzeby oczekiwania na rozstrzygnięcie Trybunału - komentuje Anna Błaszczak – dyrektor Zespołu do spraw Równego Traktowania w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich.