1. Wstęp
Patrząc na strukturę polskiego systemu ochrony zdrowia, należy stwierdzić, że szpitale kliniczne zajmują w nim bardzo szczególne miejsce. Wynika to z faktu, iż są one w sposób bezpośredni, zarówno pod względem funkcjonalnym, jak i organizacyjnym, powiązane z uczelniami medycznymi. Twórcom tego rozwiązania przyświecał jeden cel – szpitale kliniczne miały wyróżniać się najwyższą jakością świadczonych usług medycznych, realizowanych w oparciu o wiedzę i doświadczenie kadry naukowej uczelni medycznych.
Dla uzyskania pełnego obrazu obecnego statusu szpitali klinicznych trzeba poświęcić nieco uwagi historii tych podmiotów. Za datę początkową tworzenia podmiotów leczniczych przez uczelnie medyczne należy przyjąć rok 1948, kiedy to uchwalona została ustawa o zakładach społecznych służby zdrowia i planowej gospodarce w służbie zdrowia, w której to po raz pierwszy unormowano sytuację prawną i organizacyjną szpitali klinicznych. Regulacje tej ustawy przewidywały daleko idące podporządkowanie jednostek klinicznych uczelniom medycznym. Taki stan prawny utrzymał się aż do roku 1991, kiedy weszła w życie ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 z późn. zm.). Ustawa ta prezentowała całkowicie inną koncepcję szpitali klinicznych, tzn. doszło do ich daleko idącego wyodrębnienia, zarówno funkcjonalnego, jak i prawnego, ze struktur uczelni medycznych. Pod rządami tej ustawy szpitale kliniczne uzyskały status publicznych zakładów opieki zdrowotnej i podporządkowane zostały bezpośrednio ministrowi właściwemu ds. zdrowia. Rozwiązanie to jednak całkowicie się nie sprawdziło i już w siedem lat później, tj. w 1998 r., w wyniku nowelizacji wspomnianej ustawy szpitale kliniczne zostały ponownie włączone w struktury uczelni medycznych, początkowo jako ich jednostki organizacyjne, bez osobowości prawnej. W tym samym jednak roku, w związku z kolejną nowelizacją (z dnia 30 grudnia 1998 r.), szpitale kliniczne uzyskały status osób prawnych. Ostatni etap zmian organizacyjno-prawnych szpitali klinicznych miał miejsce w 2001 r., kiedy to w wyniku następnej nowelizacji szpitale kliniczne podporządkowane zostały ponownie uczelniom medycznym, jako podmiotom je tworzącym, tym samym wyłączając w tym zakresie ministra właściwego ds. zdrowia. Takie rozwiązanie przetrwało już do końca obowiązywania ustawy o zakładach opieki zdrowotnej, czyli do dnia 30 czerwca 2011 r., kiedy to weszła w życie nowa ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz. U. Nr 112, poz. 654) – dalej u.dz.l. Powstaje zatem pytanie: jak wygląda status szpitali klinicznych obecnie?

Zasadniczo należy stwierdzić, że w zakresie szpitali klinicznych rozwiązania przyjęte w ustawie o działalności leczniczej są tożsame z tymi, które obowiązywały w ustawie o zakładach opieki zdrowotnej. Szpitale kliniczne są podmiotami leczniczymi, które posiadają osobowość prawną i których podmiotami tworzącymi są uczelnie medyczne i którym to uczelniom szpitale są podporządkowane. Ustawa o działalności leczniczej nie wymienia wprost uczelni medycznej w katalogu podmiotów leczniczych (art. 4 ust. 1 u.dz.l.). Nowe prawo o działalności leczniczej lokuje szpitale kliniczne w grupie podmiotów leczniczych określonych zbiorczym pojęciem samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej.
Należy zauważyć, że obecna kondycja finansowa szpitali klinicznych jest bardzo zróżnicowana. Według powszechnie dostępnych danych wiele spośród ponad 40 podmiotów tego rodzaju jest zadłużonych. Na tym tle zasadniczego znaczenia dla uczelni medycznych nabiera zagadnienie odpowiedzialności majątkowej za długi szpitali klinicznych oraz możliwych scenariuszy postępowania z takim zadłużeniem. Poniższy komentarz ma służyć prezentacji kierunków, jakie może obrać uczelnia medyczna, i konsekwencji, jakie się z tym wiążą.

2. Konsekwencje ujemnego wyniku sprawozdania finansowego szpitala klinicznego
W pierwszej kolejności należy pamiętać, że zgodnie z regulacjami nowej ustawy o działalności leczniczej samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej, jakim jest szpital kliniczny, w pierwszej kolejności pokrywa we własnym zakresie stratę wykazaną w wyniku finansowym. Środki finansowe na ten cel szpital powinien pozyskać samodzielnie (art. 59 ust. 1 w związku z art. 55 ust. 1 pkt 6 u.dz.l.). Praktyka pokazuje, że jednym ze sposobów ich pozyskania jest zaciągnięcie kredytu bankowego. W sytuacji jednak kiedy szpital nie jest w stanie sam spłacić swoich długów, zobowiązanym do pokrycia straty wykazanej w jego sprawozdaniu finansowym jest podmiot tworzący, a zatem uczelnia medyczna.

Uczelnia powinna podjąć uchwałę w tej sprawie w ciągu trzech miesięcy od upływu terminu do zatwierdzenia sprawozdania finansowego szpitala (art. 59 ust. 2 u.dz.l.). Zatem w przypadku wykazania straty przez szpital kliniczny za rok obrotowy 2011, senat uczelni powinien podjąć uchwałę o sposobie pokrycia straty najpóźniej do końca września 2012 r. Należy tu podkreślić, że wskazany przepis ustawy zawiera sformułowanie: „podmiot tworzący (...) może (...) pokryć ujemny wynik finansowy", a zatem intencją ustawodawcy było wprowadzenie fakultatywnej możliwości pokrycia przez uczelnię medyczną długów szpitala klinicznego. Oznacza to, że uczelnia może, ale nie ma obowiązku, pokryć ujemny wynik szpitala w trybie art. 59 ust. 2 u.dz.l. Jeśli jednak uczelnia nie pokryje długów szpitala w trybie wskazanym powyżej, będzie musiała zdecydować się na obranie jednej z dróg, jakie wskazał ustawodawca, a senat uczelni będzie zobowiązany do podjęcia uchwały w sprawie (art. 59 ust. 4 u.dz.l.):
a) likwidacji szpitala klinicznego;
b) albo zmiany jego formy organizacyjno-prawnej, czyli przekształcenia w spółkę kapitałową.
Zwracam szczególną uwagę czytelników, że senat uczelni musi podjąć jedną z powyższych uchwał najpóźniej do końca września 2013 r., jeśli w roku 2012 szpital kliniczny wykaże ujemny wynik finansowy.
(...)

Maciej Łokaj, Mirosław Narolski