1. Wstęp
 
Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 z późn. zm.) – dalej u.z.o.z. – w art. 59a gwarantowała „w przypadku wzrostu kwoty zobowiązania Narodowego Funduszu Zdrowia (...) wobec samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej w stosunku do kwoty wynikającej z poprzedniej umowy o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej dotyczącej tego samego rodzaju lub zakresu świadczeń" odpowiedni wzrost wynagrodzeń osób zatrudnionych w tym zakładzie. Ustawa ta od dnia 1 lipca 2011 r. przestała obowiązywać i została zastąpiona przez ustawę z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz. U. Nr 112, poz. 654 z późn. zm.), która nie przewiduje podobnych gwarancji.

Komentowany przepis art. 59a u.z.o.z. został uchylony jeszcze w czasie obowiązywania ustawy o zakładach opieki zdrowotnej, tj. w dniu 22 grudnia 2010 r. wraz z wejściem w życie ustawy z dnia 22 października 2010 r. o zmianie ustawy o zakładach opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 230, poz. 1507) – dalej u.z.z.o.z. Ustawa nowelizująca uchyliła m.in. art. 59a, art. 67b oraz art. 70j u.z.o.z. Jednocześnie jednak wprowadziła analogiczny zapis w swoim art. 2, funkcjonującym w systemie prawnym niezależnie od ustawy o zakładach opieki zdrowotnej i innych aktów. Artykuł ten stanowi, że „od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy do dnia 31 grudnia 2012 r. w przypadku wzrostu kwoty zobowiązania Narodowego Funduszu Zdrowia (...) wobec samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej, w stosunku do kwoty wynikającej z poprzedniej umowy o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej dotyczącej tego samego rodzaju lub zakresu świadczeń opieki zdrowotnej, kierownik samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej jest obowiązany do przeznaczenia nie mniej niż 40% kwoty, o którą wzrosło zobowiązanie, na wzrost wynagrodzeń osób zatrudnionych w tym zakładzie, przy czym ľ tych środków kierownik samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej przeznacza na wzrost wynagrodzeń osób wykonujących zawód pielęgniarki albo położnej w tym zakładzie". Wprowadzenie cytowanej normy w art. 2 u.z.z.o.z. oznacza, iż obowiązek przeznaczenia części kwoty, o którą wzrosło zobowiązanie Narodowego Funduszu Zdrowia, na wzrost wynagrodzeń osób zatrudnionych w samodzielnym publicznym zakładzie opieki zdrowotnej (SP ZOZ) funkcjonuje niezależnie od obowiązywania ustawy o zakładach opieki zdrowotnej aż do czasu, kiedy nie zostanie on w wyraźny sposób uchylony lub zmieniony przez inną ustawę. Ustawa o działalności leczniczej uchyliła całkowicie ustawę o zakładach opieki zdrowotnej, nie uchyliła natomiast ani nie znowelizowała ustawy z 2010 r. o zmianie ustawy o zakładach opieki zdrowotnej, wobec czego ta druga obowiązuje nadal w niezmienionym kształcie (jednakże tylko w zakresie, w jakim przewiduje samodzielne regulacje prawne).
Intencją ustawodawcy pozostaje jednak, aby w przyszłości zobowiązanie kierownika SP ZOZ-u do podwyższania wynagrodzeń ostatecznie wyeliminować. Ustawa przewiduje bowiem, iż kierownik SP ZOZ-u jest obowiązany do przeznaczenia nie mniej niż 40% kwoty, o którą wzrosło zobowiązanie, na wzrost wynagrodzeń osób zatrudnionych wyłącznie w przypadku, gdy wzrost kwoty zobowiązania Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ) nastąpił w okresie od dnia wejścia w życie ustawy do dnia 31 grudnia 2012 r.

2. Obowiązek przekazywania części kwoty zobowiązania NFZ-u na wzrost wynagrodzeń pracowników SP ZOZ-u
 
Artykuł 2 u.z.z.o.z. powiela dotychczasowy obowiązek i zasady przekazywania środków na wzrost wynagrodzeń osób zatrudnionych w SP ZOZ-ach, przewidując jednak dodatkowe gwarancje w zakresie minimalnego wzrostu płac pielęgniarek i położnych. Przepis ma zastosowanie tylko do SP ZOZ-ów. Ratio legis jego wprowadzenia było zapewnienie osobom zatrudnionym w tych podmiotach systematycznego wzrostu wynagrodzeń, uzależnionego od przychodów SP ZOZ-ów osiąganych z tytułu realizacji przez nie umów z NFZ-em.
Podobnie jak miało to miejsce na gruncie ustawy o zakładach opieki zdrowotnej, również i obecnie ustawodawca posługuje się niejasnym sformułowaniem, że środki winny być przeznaczone na wzrost wynagrodzeń „osób zatrudnionych". Taki zwrot nie rozwiązuje istniejących trudności interpretacyjnych – w dalszym ciągu nie jest bowiem doprecyzowane, czy roszczenie o wzrost wynagrodzenia zostało przyznane wyłącznie osobom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę, czy również innym osobom, pozostającym we współpracy z SP ZOZ-em na podstawie umów cywilnoprawnych. W dotychczasowej praktyce najczęściej wzrost wynagrodzeń dotyczył obu z powyższych grup zatrudnionych.
Obowiązek oraz odpowiedzialność za prawidłową realizację obowiązku przekazywania części kwot z NFZ-u na wzrost wynagrodzeń ciąży na kierowniku SP ZOZ-u.

3. Zasady przekazywania środków finansowych na wzrost wynagrodzeń
 
Ustawa o zmianie ustawy o zakładach opieki zdrowotnej stanowi, iż w przypadku wzrostu kwoty zobowiązania NFZ-u wobec SP ZOZ-u w stosunku do kwoty wynikającej z poprzedniej umowy o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej dotyczącej tego samego rodzaju lub zakresu świadczeń opieki zdrowotnej kierownik SP ZOZ-u jest obowiązany do przeznaczenia nie mniej niż 40% kwoty, o którą wzrosło zobowiązanie, na wzrost wynagrodzeń osób zatrudnionych w tym zakładzie. Dodatkowo – co jest novum w stosunku do dawnych uregulowań zawartych w ustawie o zakładach opieki zdrowotnej - ľ z tych środków kierownik SP ZOZ-u obowiązany jest przeznaczyć na wzrost wynagrodzeń osób wykonujących zawód pielęgniarki albo położnej w tym zakładzie (art. 2 ust. 1 u.z.z.o.z.). Zatem ustalenie, czy zachodzi obowiązek podwyższenia wynagrodzeń, następuje poprzez porównanie kwot zakontraktowanych przez NFZ na realizację danego rodzaju lub zakresu świadczeń przez konkretny SP ZOZ w danym roku i roku poprzedzającym. W przypadku gdy kwota zobowiązania NFZ-u z tytułu realizacji danego rodzaju lub zakresu świadczeń wzrosła, wspomniane 40% różnicy pomiędzy tymi kwotami należy przeznaczyć na podwyższenie wynagrodzeń osób zatrudnionych w podmiocie leczniczym. Co prawda ustawa, podobnie jak i poprzednia regulacja, nie nakazuje, aby wzrost wynagrodzeń był równomierny i proporcjonalny w przypadku każdej z zatrudnionych osób, jednakże wymóg ten wynika pośrednio z przepisów prawa pracy. Gwarantują one, iż każdemu pracownikowi należy się jednakowe wynagrodzenie za jednakową pracę (art. 183c ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.)).
Obowiązek przekazania części środków uzyskanych z NFZ-u na wzrost wynagrodzeń pracowników nie dotyczy sytuacji, w której wzrost kwoty zobowiązania NFZ-u wynika z umowy o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej, której przedmiotem jest wyłącznie stosowanie leków (art. 2 ust. 5 u.z.z.o.z.).
(...)

Marta Bogusiak, Katarzyna Fortak-Karasińska