18 procent środków na rehabilitację otrzymanych z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych samorządy przeznaczyły na zakup sprzętu rehabilitacyjnego. W ocenie NIK finansowanie rehabilitacji leczniczej jest domeną innych instytucji, takich jak NFZ, i nie powinno być finansowane przez PFRON.
W ramach zakupu sprzętu samorządy dofinansowywały wózki inwalidzkie i sprzęt ortopedyczny o podwyższonym standardzie. NIK podkreśla, że formalnie takie działania są zgodne z prawem, jednak nie to powinno być głównym celem samorządów. Również w opinii organizacji pozarządowych reprezentujących interesy osób niepełnosprawnych, obciążanie PFRON wydatkami na rehabilitację leczniczą zmniejsza pulę środków na rehabilitację zawodową i społeczną. Środki te mogłyby być wykorzystane na inne priorytetowe cele, takie jak na przykład usuwanie barier architektonicznych, czy pomoc na rzecz zatrudniania tych osób.
Najwyższa Izba Kontroli sprawdziła, jak samorządy powiatowe wykorzystały w latach 2011-2013 środki otrzymanie na rehabilitację osób niepełnosprawnych. Była to kwota około 2,5 mld zł. Okazuje się, że z tej kwoty samorządy przeznaczyły zaledwie 10-13 proc. środków na tworzenie miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych.
Prawie połowę środków PFRON i aż 94 procent środków własnych samorządy wykorzystały na warsztaty terapii zajęciowej, których podstawowym celem jest rehabilitacja społeczna i zawodowa uczestników. Kontrola NIK wykazała jednak, że warsztaty nie spełniały swojej roli. W latach 2011-2013 w powiatach objętych kontrolą tylko 1-2 procent osób biorących udział w warsztatach podjęło pracę. Jednocześnie z 23 procent do 33 procent wzrósł udział osób uczestniczących w zajęciach dłużej niż 9 lat. NIK podkreśla, że częstą przyczyną długotrwałego uczestnictwa niepełnosprawnych w warsztatach terapii zajęciowej jest brak miejsc w zakładach pracy chronionej dla osób, które nie rokują postępów w rehabilitacji.
W badanym okresie zarząd PFRON nie prowadził tzw. ewaluacji, czyli oceny efektywności i skuteczności wykorzystania środków przekazanych według algorytmu, mimo iż w objętych kontrolą powiatach stanowiły one prawie 85 procent kwoty przeznaczonej na rehabilitację. Prowadzone przez Fundusz badania ewaluacyjne i audytowe dotyczyły wyłącznie programów uchwalonych przez Radę Nadzorczą. Także Biuro Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych nie prowadziło analiz skuteczności i efektywności finansowania poszczególnych form rehabilitacji realizowanych przez samorządy. Według Pełnomocnika to samorządy są odpowiedzialne za prowadzenie takiej analizy i ewaluacji. NIK nie podziela tego poglądu, nie widzi przeszkód w wykonywaniu takich analiz na szczeblu krajowym przez Biuro Pełnomocnika.
Według NIK, system finansowania potrzeb osób niepełnosprawnych ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON) pomaga identyfikować te potrzeby, lecz ich nie zaspokaja. Samorządy mają swobodę w dysponowaniu otrzymanymi z Funduszu środkami na rehabilitację zawodową i społeczną, ale ani PFRON, ani Pełnomocnik ds. Osób Niepełnosprawnych nie prowadzą ewaluacji dotyczącej skuteczności i efektywności wykorzystania tych pieniędzy.
Opracowanie: Magdalena Okoniewska
Źródło: www.nik.gov.pl, stan z dnia 19 maja 2015 r.