1. Wstęp
Obecne doniesienia prasowe prawie codziennie bombardują nas wiadomościami o ofiarach przemocy domowej. Polski system prawa, aby przeciwdziałać temu zjawisku stworzył system prawny mający za zadanie udzielać pomocy ofiarom przemocy domowej i jej zapobiegać. Do walki z tym zjawiskiem zostały niejako „zaangażowane” nowe grupy zawodowe, w tym m.in.: lekarze, pielęgniarki i ratownicy medyczni. Wskazać należy szereg przepisów prawnych, które regulują zagadnienie związane z przeciwdziałaniem przemocy domowej. Grupa wskazanych poniżej przepisów ma za zadanie zapobiegać przemocy w rodzinie, uświadamiać obywatelom, czym jest przemoc i jak należy na nią reagować, a w dalszej kolejności wskazywać sposoby pomocy rodzinie dotkniętej przemocą. Najważniejszym aktem prawnym jest oczywiście ustawa z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U Nr 180 poz. 1493 z późn. zm.) – dalej u.p.p.r. Na tej podstawie zostały wydane następujące akty wykonawcze uściślające materię ustawy: rozporządzenie z dnia 28 stycznia 2011 r. w sprawie zespołu monitorującego do spraw przeciwdziałania przemocy w rodzinie (Dz. U. Nr 28, poz. 146), rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 22 lutego 2011 r. w sprawie standardu podstawowych usług świadczonych przez specjalistyczne ośrodki wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie, kwalifikacji osób zatrudnionych w tych ośrodkach, szczegółowych kierunków prowadzenia oddziaływań korekcyjno – edukacyjnych wobec osób stosujących przemoc w rodzinie oraz kwalifikacji osób prowadzących oddziaływania korekcyjno – edukacyjne (Dz. U. Nr 50, poz. 259), rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 października 2010 r. w sprawie wzoru zaświadczenia lekarskiego o przyczynach i rodzaju uszkodzeń ciała związanych z użyciem przemocy w rodzinie (Dz. U. Nr 201, poz. 1334). Oprócz szczegółowych uregulowań, które zostały wskazane powyżej, należy również wymienić inne przepisy, które w sposób pośredni także mają wpływ na przeciwdziałanie przemocy w rodzinie, są to m.in.: ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59 z późn. zm.), ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) - dalej k.k. oraz ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 136, poz. 857 z późn. zm.) – dalej u.z.l.l.d.

2. Problemy związane ze stosowaniem nowych przepisów
Przepisy dotyczące przemocy w rodzinie są nową regulacją, nakładającą na wiele podmiotów społecznych nowe obowiązki. W tej grupie są również lekarze i pielęgniarki, którzy w związku z wejściem nowych przepisów, mają dodatkowe zadania nałożone im przez ustawę. Poniżej wskażemy kilka przykładowych problemów związanych ze stosowaniem nowych regulacji.

Przykład 1
Czy lekarz/pielęgniarka ma obowiązek denuncjacji przed organami ścigania o każdym przestępstwie czy tylko o wybranych?
Lekarz/pielęgniarka, tak jak każda osoba są zobowiązani poinformować organy ścigania o pewnej kategorii przestępstw.
1. Obowiązek ten został nałożony przez przepisy Kodeksu karnego – art. 240 k.k. (dotyczy to przestępstw uregulowanych w: art. 118 k.k. (ludobójstwo), art. 118a k.k. (masowy zamach), art. 120 k.k. (stosowanie środków masowej zagłady), art. 121 k.k. (wytwarzanie, gromadzenie lub obrót środkami masowej zagłady), art. 122 k.k. (stosowanie niedopuszczalnych sposobów lub środków walki), art. 123 k.k. (zamach na życie lub zdrowie jeńców wojennych lub ludności cywilnej), art. 124 k.k. (przestępne naruszenia prawa międzynarodowego), art. 127 k.k. (zamach stanu), art. 128 k.k. (zamach na konstytucyjny organ RP), art. 130 k.k. (szpiegostwo), art. 134 (zamach na życie Prezydenta RP), art. 140 k.k. (zamach na jednostkę sił zbrojnych RP), art. 148 k.k. (zabójstwo), art. 163 k.k. (spowodowanie zdarzenia powszechnie niebezpiecznego), art. 166 k.k. (zawładnięcie statkiem wodnym lub powietrznym), art. 189 k.k. (pozbawienie wolności), art. 189a k.k. (handel ludźmi), art. 252 k.k. (wzięcie zakładnika), jak również każdego przestępstwa o charakterze terrorystycznym. Jest to powszechny obowiązek denuncjacji dotyczący każdej osoby. Za jego nie wykonanie grozi sankcja karna.
2. Obowiązek nałożony art. 12 u.p.p.r., który nakazuje każdemu (w tym oczywiście lekarzowi i pielęgniarce) powiadomienia organów ścigania o każdym podejrzeniu popełnienia przestępstwa ściganego z urzędu z użyciem przemocy w rodzinie, jeżeli dowiedzieli się o tym w ramach wykonywania czynności zawodowych: takimi przestępstwami przykładowo są:
– art. 207 k.k. – przestępstwo znęcania nad osobami najbliższymi lub pozostającymi w stosunku zależności
– art. 210 k.k. – porzucenie osoby małoletniej bądź nieporadnej;
– art. 156 § 1 k.k. ciężki uszczerbek na zdrowiu człowieka;
– art. 157 § 1 k.k. i art. 157 § 4 k.k. – średni lub lekki uszczerbek na zdrowiu; Obowiązek denuncjacji powstaje w przypadku umyślnego uszkodzenia ciała, jeśli pokrzywdzonym jest osoba najbliższa (pojęcie osoby najbliższej zawarte jest art. 115 § 11 k.k.), która zamieszkuje wspólnie ze sprawcą.

Przykład 2
Czy lekarz lub pielęgniarka odpowiadają karnie, zawodowo za niezawiadomienie o popełnieniu przestępstwa w związku z przemocą w rodzinie?
Przepisy ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie nie przewidują sankcji karnych za niezawiadomienie o popełnieniu przestępstwa. W tym wypadku możliwa jest jedynie odpowiedzialność zawodowa.

Przykład 3
Czy każdy lekarz, pielęgniarka ma obowiązek zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa z użyciem przemocy na szkodę rodziny, bez względu na miejsce swojego zatrudnienia?
Obowiązek zawiadomienia o przemocy w rodzinie będzie ciążył na każdym lekarzu i pielęgniarce, ważne, aby to podejrzenie powstało w związku z wykonywaniem obowiązków służbowych bądź zawodowych. Obowiązek taki nie będzie dotyczył sytuacji, gdy lekarz bądź pielęgniarka, informację taką posiądą np.; w rozmowie towarzyskiej, z gazety, z forum internetowego. Obowiązek zawiadomienia dotyczy sytuacji, w których lekarz, bądź pielęgniarka uzyskują informację o przemocy w związku z prowadzonymi przez siebie czynnościami wynikającymi ze specyfiki czynności, które wykonują. Obowiązek denuncjacji ma charakter społeczny i jego wykonanie nie zostało zagwarantowane sankcją karną.

Przykład 4
W jakiej formie ma nastąpić powiadomienie o przemocy w rodzinie?
Ustawa nie przewiduje szczególnych form, związanych z powiadomieniem, ani dokumentów, jakie powinny być dołączone do powiadomienia. Kierując się zasadami jak najmniejszej uciążliwości dla osób pokrzywdzonych i w celu ich ochrony, powiadomienie organów ścigania może nastąpić:
– ustnie – poprzez zgłoszenie są do organów ścigania;
– pisemnie (można wtedy dołączyć kopie zaświadczenia, o którym poniżej)
– telefonicznie (ta forma powinna być stosowana w sytuacji, gdy znęcanie ma formę drastyczną dotyczy osób starszych, niepełnosprawnych, dzieci), konieczne jest natychmiastowe podjęcie działań ze strony innych organów.
– poprzez wysłanie zawiadomienia faxem.

Przykład 5
Czy do zespołu interdyscyplinarnego może być powołany każdy lekarz czy tylko lekarz o określonej specjalności?
Ustawa nie precyzuje w tym zakresie, jakie kwalifikacje powinien posiadać lekarz, aby zostać powołanym do zespołu interdyscyplinarnego. Należy, zatem interpretować to w sposób następujący, że może być to każdy lekarz (czynnie wykonujący swój zawód), nie ma znaczenia czy jest zatrudniony w publicznej bądź niepublicznej służbie zdrowia. Ze względów praktycznych, powinny być wybierane takie osoby, które posiadają praktykę w rozpoznawaniu przemocy w rodzinie, które potrafią diagnozować obrażenia, znać przyczynę i możliwy mechanizm ich powstania. Reprezentanci ochrony zdrowia powinni mieć doświadczenie z zakresu tematyki związanej z przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie. Należy pamiętać, iż osoby te będą miały za zadanie pracę z rodzinami dotkniętymi przemocą w rodzinie.

Przykład 6
Kto finansuje pomoc udzielaną ofiarom przemocy domowej?
Zgodnie z nowelizacją ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, na gminie ciąży obowiązek zapewnienia ofiarom przemocy w rodzinie bezpłatnej pomocy medycznej, dotyczy to nie tylko wizyty u lekarza, ale również wydania zaświadczenia.
(...)