1. Wprowadzenie
W przepisach dotyczących wykonywania zawodu lekarza złożenie egzaminu jako jeden z warunków przyznania prawa wykonywania zawodu pojawiło się po raz pierwszy w ustawie z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza (Dz. U. z 1997 r. Nr 28, poz. 152). Ustawa ta weszła w życie z dniem 27 września 1997 r. i nadal obowiązuje, a jej obecny tytuł funkcjonuje od dnia 1 maja 2004 r., tj. przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Pierwotnie była to ustawa o zawodzie lekarza. Egzamin, który początkowo przewidywała ta ustawa, był egzaminem państwowym kończącym staż podyplomowy lekarza. Pierwszy termin, w jakim miał się on odbyć, został wyznaczony na dzień 1 października 1999 r. Jednakże z uwagi na to, że program studiów medycznych nie był wówczas jednolity na wszystkich polskich uczelniach medycznych, oraz z uwagi na fakt, iż pierwszy egzamin musieliby zdawać studenci, którzy w momencie rozpoczynania studiów nie mieli świadomości, że taki egzamin zostanie wprowadzony jako warunek uzyskania prawa wykonywania zawodu, ostatecznie przesunięto termin wejścia w życie obowiązku złożenia tego egzaminu. Ustalono, że egzaminu nie muszą zdawać osoby, które ukończyły staż podyplomowy przed dniem 1 października 2004 r. (art. 63a ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty; tekst jedn. Dz. U. z 2008 r. Nr 136, poz. 857 z późn. zm.) - dalej u.z.l.l.d. Od dnia 10 października 2007 r. egzamin ten nazywany jest lekarskim egzaminem państwowym.
Od czasu wprowadzenia lekarski egzamin państwowy podlegał różnym modyfikacjom, m.in. początkowo był zdawany wyłącznie po zakończeniu stażu podyplomowego lekarza, a obecnie może być zdawany także przed ukończeniem stażu, początkowo można go było zdawać jedynie w języku polskim, a obecnie zarówno w języku polskim, jak i w innym języku, w którym lekarz ukończył studia na polskiej uczelni medycznej (aktualnie jest to jedynie język angielski).

Natomiast lekarski egzamin końcowy został wprowadzony ustawą z dnia 28 kwietnia 2011 r. o zmianie ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. Nr 113, poz. 658) – dalej u.z.u.z.l.
Wiele spraw dotyczących lekarskiego egzaminu końcowego uregulowano w ustawie o zawodach lekarza i lekarza dentysty w sposób analogiczny do regulacji dotyczących lekarskiego egzaminu państwowego zawartych w tejże ustawie oraz w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 24 marca 2004 r. w sprawie stażu podyplomowego lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. Nr 57, poz. 553 z późn. zm.) – dalej r.s.p.l. Szczegółowe sprawy dotyczące lekarskiego egzaminu końcowego zostaną uregulowane przez Ministra Zdrowia w rozporządzeniu, które zostanie wydane na podstawie art. 14e u.z.l.l.d.
Powyższe uwagi, jak i niniejszy komentarz, dotyczą w znacznej mierze także lekarza dentysty. Ustawa zmieniająca znosi bowiem lekarsko-dentystyczny egzamin państwowy, a wprowadza lekarsko-dentystyczny egzamin końcowy, który będzie odbywał się na analogicznych zasadach jak lekarski egzamin końcowy. Różnice pomiędzy tymi dwoma egzaminami związane są przede wszystkim z odmienną długością kształcenia oraz innymi standardami kształcenia na poszczególnych kierunkach, co wynika z faktu, że są to dwa odrębne zawody.

2. Zmiany w kształceniu przeddyplomowym wprowadzone wraz z lekarskim egzaminem końcowym
W uzasadnieniu do projektu ustawy zmieniającej wskazano, że głównym motywem wprowadzanych zmian w systemie kształcenia lekarzy jest konieczność wyeliminowania narastających w ostatnim czasie problemów dotyczących kadry medycznej. Za najważniejsze problemy uznano długotrwały proces kształcenia podyplomowego od momentu uzyskania dyplomu szkoły wyższej do chwili uzyskania dyplomu specjalisty, brak pełnej samodzielności zawodowej lekarzy stażystów i lekarzy rezydentów przez co najmniej kilka lat od zakończenia studiów, deficyt kadry lekarskiej oraz migrację lekarzy.
Rozwiązaniem powyższych problemów ma być zmiana w systemie kształcenia przeddyplomowego i podyplomowego lekarzy. W systemie kształcenia przeddyplomowego:
1) dokonano zmiany w zakresie studiów na kierunku lekarskim, wprowadzając na szóstym roku praktykę zawodową. Najważniejsze egzaminy końcowe będą się odbywać na piątym roku studiów, a szósty rok będzie przeznaczony na naukę przedmiotów klinicznych, w ramach których przyszły lekarz będzie nabywał umiejętności praktycznych do wykonywania zawodu. Nauczanie lekarzy w tym systemie ma rozpocząć się od roku akademickiego 2012/2013 i dotyczyć osób, które rozpoczną studia po dniu 1 października 2012 r. Osoby, które rozpoczęły studia wcześniej, będą je odbywać na dotychczasowych zasadach;
2) zniesiono staż podyplomowy – ostatni staż podyplomowy ma rozpocząć się z dniem 1 października 2017 r. (osoby rozpoczynające studia w roku akademickim 2011/2012 będą więc ostatnim rocznikiem odbywającym staż). Ponadto lekarze, którzy nie rozpoczną stażu podyplomowego najpóźniej z tym dniem, są zwolnieni z obowiązku odbycia stażu. Pomimo że mogą oni świadomie odkładać rozpoczęcie stażu w celu uniknięcia tego obowiązku, ustawodawca przyjął, że mogą otrzymać prawo wykonywania zawodu lekarza bez jego spełnienia (art. 4 u.z.u.z.l.);
3) zlikwidowano lekarski egzamin państwowy – egzamin ten ma być przeprowadzony na dotychczasowych zasadach jeszcze w 2011 r. i 2012 r. (art. 5 ust. 2 u.z.u.z.l.);
4) wprowadzono lekarski egzamin końcowy – pierwszy lekarski egzamin końcowy zostanie przeprowadzony w 2013 r. (art. 5 ust. 1 u.z.u.z.l.).

3. Lekarski egzamin końcowy
3.1. Kogo obowiązuje lekarski egzamin końcowy?
Lekarski egzamin końcowy będą zdawać:
1) studenci szóstego roku studiów na kierunku lekarskim, ale jedynie ci, którzy rozpoczną studia nie wcześniej niż dnia 1 października 2012 r. Z tym dniem przewidziano bowiem rozpoczęcie kształcenia lekarzy według nowego programu studiów, które mają być co najmniej sześcioletnie, obejmować co najmniej 5500 godzin dydaktycznych zajęć teoretycznych i praktycznych, w tym dwusemestralne praktyczne nauczanie w dziedzinach klinicznych na szóstym roku studiów (w tym celu muszą zostać jeszcze zmienione standardy nauczania, które określa załącznik nr 54 do rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 12 lipca 2007 r. w sprawie standardów kształcenia dla poszczególnych kierunków oraz poziomów kształcenia, a także trybu tworzenia i warunków, jakie musi spełniać uczelnia, by prowadzić studia międzykierunkowe oraz makrokierunki; Dz. U. Nr 164, poz. 1166 z późn. zm.). To nauczanie praktyczne ma niejako zastąpić staż podyplomowy, tak więc osoby, które odbędą takie studia, nie będą odbywać stażu podyplomowego. Studenci szóstego roku na kierunku lekarskim, kształcący się według dotychczasowych standardów nauczania, nie będą mieć takiej możliwości;
2) lekarze, czyli osoby, które ukończyły studia na kierunku lekarskim i posiadają dyplom ukończenia tych studiów albo przynajmniej zaświadczenie potwierdzające ukończenie studiów. Będą to więc zarówno lekarze, którzy ukończą studia według dotychczasowych standardów nauczania (tj. bez nauczania praktycznego na szóstym roku), jak i ci, którzy ukończą studia, o których mowa w powyżej w punkcie 1. Lekarze, którzy ukończą studia według nowych zasad, mają więc wybór dotyczący momentu zdawania lekarskiego egzaminu końcowego: mogą go zdawać po ukończeniu studiów albo jako studenci szóstego roku. Natomiast lekarze, którzy ukończą studia według dotychczasowych standardów (tj. ci, którzy rozpoczęli lub rozpoczną studia przed dniem 1 października 2012 r.), mogą zdawać lekarski egzamin końcowy dopiero po ukończeniu studiów. Lekarze ci mają także obowiązek odbycia stażu podyplomowego jako warunku uzyskania prawa wykonywania zawodu lekarza (chyba że zostaną zwolnieni z tego obowiązku – o czym była mowa wyżej). Jednakże, tak jak ma to miejsce w przypadku lekarskiego egzaminu państwowego, będą mogli zdawać lekarski egzamin końcowy po ukończeniu studiów w czasie odbywania stażu podyplomowego lub po ukończeniu stażu (dotyczy to także lekarzy posiadających prawo wykonywania zawodu w celu zakwalifikowania się na rezydenturę – o tym poniżej w punkcie 4.3).
Jest to istotna różnica w odniesieniu do lekarskiego egzaminu państwowego, który można składać dopiero po ukończeniu studiów i uzyskaniu ograniczonego prawa wykonywania zawodu lekarza.

3.2. Kto przeprowadza lekarski egzamin końcowy?
Tak jak obecnie lekarski egzamin państwowy, również lekarski egzamin końcowy będzie egzaminem państwowym organizowanym i przeprowadzanym przez Centrum Egzaminów Medycznych (CEM). Centrum Egzaminów Medycznych jest państwową jednostką budżetową podlegającą Ministrowi Zdrowia i mającą istotne znaczenie w procesie kształcenia lekarzy. Poza lekarskim egzaminem państwowym, i w przyszłości lekarskim egzaminem końcowym, CEM przeprowadza także inne egzaminy, np. państwowy egzamin specjalizacyjny. Dyrektor CEM powołuje i odwołuje członków komisji egzaminacyjnej, przed którą składa się lekarski egzamin końcowy, wyznacza przewodniczącego komisji oraz wyznacza spośród członków komisji zespoły egzaminacyjne do przeprowadzenia lekarskiego egzaminu końcowego w określonym terminie i miejscu. Wydaje on także regulamin porządkowy lekarskiego egzaminu końcowego, który zatwierdza Minister Zdrowia (art. 14a ust. 1, art. 14b ust. 1–5, art. 14e ust. 2 u.z.l.l.d.). Ponadto CEM prowadzi bank pytań testowych i sporządza test egzaminacyjny dla każdej sesji egzaminacyjnej, dokonuje oceny testów i ustala wyniki egzaminu, wydaje świadectwa złożenia egzaminu i prowadzi rejestr wydanych świadectw (§ 1 pkt 3 regulaminu organizacyjnego CEM stanowiącego załącznik nr 2 do zarządzenia Ministra Zdrowia z dnia 22 czerwca 2010 r. w sprawie Centrum Egzaminów Medycznych; Dz. Urz. MZ Nr 9, poz. 55).

3.3. Terminy zgłaszania wniosków o dopuszczenie do lekarskiego egzaminu końcowego oraz jego składania
Lekarski egzamin końcowy będzie odbywał się dwa razy w roku w terminach określonych przez dyrektora CEM zgodnie z ustalonym przez niego regulaminem porządkowym (art. 14a ust. 2 i 5 u.z.l.l.d.). Okres, w którym powinny być wyznaczone terminy lekarskiego egzaminu końcowego, określi Minister Zdrowia w drodze rozporządzenia. Lekarski egzamin państwowy również odbywa się dwa razy w roku jednocześnie (tego samego dnia, o tej samej godzinie) w całym kraju – we wrześniu (między 15 a 30 września) i w lutym (między 15 a 28 lutego). Wspomniany regulamin nie został jeszcze ustalony.
Osoba przystępująca do lekarskiego egzaminu końcowego będzie musiała złożyć do dyrektora CMK wniosek o dopuszczenie do lekarskiego egzaminu końcowego (art. 14a ust. 5 u.z.l.l.d.). Szczegółowy sposób i tryb zgłaszania do lekarskiego egzaminu końcowego zostanie określony w rozporządzeniu Ministra Zdrowia.
W przypadku LEP wniosek taki składa się do okręgowej rady lekarskiej w formie elektronicznej oraz dodatkowo w formie pisemnej w terminie do dnia 30 czerwca w odniesieniu do egzaminu, który odbywa się we wrześniu, oraz do dnia 30 grudnia – do egzaminu, który odbywa się w lutym. Odmienne terminy składania wniosków są ustalone dla osób, które chcą zdawać lekarski egzamin państwowy w języku angielskim: wniosek składa się w terminie odpowiednio do dnia 31 maja albo do dnia 31 października (§ 16 ust. 3, § 16a ust. 1, § 16b ust. 2 r.s.p.l.). Po upływie tych terminów CEM przekazuje do właściwych okręgowych rad lekarskich dane lekarzy ubiegających się o dopuszczenie do lekarskiego egzaminu państwowego w celu otrzymania informacji o statusie zawodowym tych lekarzy (np. czy posiadają ograniczone prawo wykonywania zawodu lekarza lub w przypadku lekarzy, którzy chcą zostać zakwalifikowani do odbywania specjalizacji w trybie rezydentury, prawo wykonywania zawodu lekarza).
W przypadku lekarskiego egzaminu końcowego nie ma jednak obowiązku posiadania ograniczonego prawa wykonywania zawodu lekarza jako wymogu przystąpienia do egzaminu, stąd nie wiadomo, czy wymóg zasięgania informacji w okręgowej izbie zostanie utrzymany w odniesieniu do lekarzy.

3.4. Miejsce składania lekarskiego egzaminu końcowego
Lekarski egzamin końcowy składa się w miejscach wskazanych przez dyrektora CEM zgodnie z regulaminem porządkowym lekarskiego egzaminu końcowego.
Dla przykładu można wskazać, że lekarski egzamin państwowy we wrześniu 2011 r. ma odbyć się w Bydgoszczy, Krakowie, Łodzi, Poznaniu i Warszawie, a osoby zgłaszające się do egzaminu zostaną przypisane do poszczególnych miejsc według przynależności do okręgowych izb lekarskich. Lekarz, składając wniosek o przystąpienie do lekarskiego egzaminu końcowego, może wskazać również inną lokalizację niż przypisana mu ze względu na członkostwo w izbie. Ponadto CEM wskazało, że możliwa jest zmiana miejsc odbywania egzaminu z uwagi na ograniczoną liczbę miejsc w poszczególnych ośrodkach.
Oczywiście studenci nie są członkami okręgowych izb lekarskich, stąd kryterium przynależności do izby nie będzie mogło mieć zastosowania w przypadku lekarskiego egzaminu końcowego. Na razie jednak nie wiadomo, jakie miejsca zostaną wskazane dla składania lekarskiego egzaminu końcowego i ze względu na jakie kryteria osoby przystępujące do lekarskiego egzaminu końcowego będą do nich przypisywane (brak bowiem regulaminu porządkowego lekarskiego egzaminu końcowego).

3.5. Język
Lekarski egzamin końcowy składa się w języku polskim. Osoba, która ukończyła lub która odbywa studia na kierunku lekarskim w polskiej szkole wyższej w innym języku niż język polski (obecnie jest to wyłącznie język angielski), może zdawać lekarski egzamin końcowy również w tym innym języku (art. 5 ust. 4 u.z.l.l.d.). Osoby, które studiowały lub studiują w języku polskim, nie będą miały takiego wyboru i będą zdawać lekarski egzamin końcowy w języku polskim.
Zdawanie egzaminu w języku polskim jest bezpłatne (o wyjątkach niżej). Natomiast w przypadku złożenia wniosku o przystąpienie do lekarskiego egzaminu końcowego w języku innym niż język polski należy uiścić opłatę egzaminacyjną, a dowód wniesienia tej opłaty dołączyć do wniosku. Wysokość opłaty nie może przekroczyć 10% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłaty nagród z zysku za ubiegły rok, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Monitorze Polskim w drodze obwieszczenia. Zgodnie z obwieszczeniem Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 19 stycznia 2011 r. w sprawie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w 2010 r. (M.P. Nr 8, poz. 78) w maju 2011 r. kwota bazowa wynosiła 3471,78 zł, czyli opłata egzaminacyjna w tym okresie nie mogła być wyższa niż 347,18 zł. Wysokość opłaty egzaminacyjnej (do wyżej wskazanej wysokości) oraz sposób jej uiszczania określi w drodze rozporządzenia Minister Zdrowia. Opłata ta stanowi dochód budżetu państwa (art. 14c ust. 6 i 7 u.z.l.l.d.).

3.6. Przebieg lekarskiego egzaminu końcowego
Lekarskie egzaminy końcowe będą przeprowadzały w określonym miejscu i czasie zespoły egzaminacyjne powoływane przez dyrektora CEM spośród członków komisji egzaminacyjnej. Członkiem zespołu egzaminacyjnego nie może być osoba, która pozostaje w danym terminie ze zdającym w stosunku małżeństwa (także jeżeli małżeństwo ustało), pokrewieństwa albo powinowactwa do drugiego stopnia (także jeżeli stosunek powinowactwa ustał), przysposobienia, we wspólnym pożyciu lub w stosunku zależności służbowej (np. przełożony-pracownik).
Przystępując do lekarskiego egzaminu końcowego, należy przedstawić dokument potwierdzający tożsamość oraz zaświadczenie o stanie studiów – w przypadku studenta szóstego roku studiów na kierunku lekarskim, albo dyplom lekarza lub zaświadczenie potwierdzające ukończenie studiów na kierunku lekarskim – w przypadku lekarza (art. 14a ust. 3 u.z.l.l.d.).
Podczas zdawania egzaminu nie można korzystać z żadnych pomocy naukowych i dydaktycznych ani posiadać przy sobie urządzeń służących do kopiowania oraz przekazywania i odbioru informacji. W razie naruszenia tych zakazów zdający zostaje zdyskwalifikowany (nie pozbawia go to jednak możliwości zdawania lekarskiego egzaminu końcowego w następnym terminie), co jest równoznaczne z otrzymaniem oceny negatywnej (art. 14a ust. 9 u.z.l.l.d.).

Lekarski egzamin końcowy składa się w formie pisemnego tekstu obejmującego 200 pytań (zadań), z których każde ma pięć odpowiedzi, ale tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa.
Szczegółowe zasady zdawania lekarskiego egzaminu końcowego zostaną określone w regulaminie porządkowym lekarskiego egzaminu końcowego, który ma wydać dyrektor CEM, a zatwierdzić Minister Zdrowia. W przypadku lekarskiego egzaminu państwowego w analogicznym regulaminie były określone m.in. zasady potwierdzania tożsamości i przedstawiania wymaganych dokumentów, wymogi co do sali egzaminacyjnej i ustawienia stolików, zachowania się podczas egzaminu (np. wchodzenia i wychodzenia z sali podczas egzaminu, konieczność zdeponowania we wskazanym miejscu wszystkich zeszytów, notatek, toreb, nakaz wyłączenia telefonów komórkowych), czas trwania egzaminu (4 godziny), sposób wypełniania testów (ołówkiem, w razie wypełniania długopisem brak możliwości dokonania korekty odpowiedzi).
(...)