Podmioty prowadzące NZOZ-y mają obowiązek dostosować swoją działalność do przepisów ustawy o działalności leczniczej w ciągu 12 miesięcy, czyli w praktyce należy zakończyć ten proces najpóźniej do dnia 30 czerwca 2012 r. Przedmiotem analizy jest przybliżenie wymogów i zmian praktycznych wynikają.

1. Wprowadzenie

Niepubliczny zakład opieki zdrowotnej przez kilkanaście ostatnich lat stanowił podstawową kompleksową formę udzielania świadczeń zdrowotnych sektora prywatnego usług medycznych. Dominującym typem NZOZ-ów były przychodnie. Niepubliczny zakład opieki zdrowotnej to rodzaj zakładu opieki zdrowotnej (czyli wyodrębniony organizacyjnie zespół osób i środków majątkowych utworzony i utrzymywany w celu udzielania świadczeń zdrowotnych i promocji zdrowia), który mógł być założony i prowadzony tylko przez ustawowo określone podmioty. Katalog podmiotów tworzących NZOZ-y określała w art. 8 ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89 z późn. zm.) – dalej u.z.o.z., która też stanowiła fundamentalną podstawę prawną ich funkcjonowania. W odróżnieniu od stosunkowo wąskiego katalogu organów założycielskich publicznych zakładów opieki zdrowotnej katalog podmiotów uprawnionych do tworzenia NZOZ-ów był bardzo szeroki i obejmował zasadniczo każdy z trzech fundamentalnych podmiotów prawa polskiego, tj. osoby fizyczne, osoby prawne (np. fundacje, stowarzyszenia, spółki kapitałowe) i jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej (np. spółki osobowe prawa handlowego). Najczęściej NZOZ-y były zakładane przez osoby fizyczne lub spółki. Niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej nie były wyposażone w osobowość prawną i stanowiły jedynie formę organizacyjną prowadzenia działalności. Funkcjonowanie NZOZ-ów w praktyce powodowało wiele problemów związanych m.in. z brakiem osobowości prawnej i dualizmem zarządzania. Brak przejrzystych reguł funkcjonowania NZOZ-ów na rynku medycznym był jedną z podstawowych przyczyn odejścia ustawodawcy od konstrukcji NZOZ-u. Rok 2011 przyniósł istotne zmiany na rynku usług medycznych związane z wdrożeniem jego częściowej reformy. Zmiany dotyczą przede wszystkim świadczeniodawców medycznych, a szczególnie – dopuszczalnych form organizacyjno-prawnych udzielania świadczeń zdrowotnych. Narzędziem reformy stała się ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz. U. Nr 112, poz. 654 z późn zm.) – dalej u.dz.l., obowiązująca od dnia 1 lipca 2011 r. Nowa ustawa obowiązuje wszystkie podmioty (zarówno w sektorze publicznym, jak i prywatnym) wykonujące działalność leczniczą. Zgodnie z art. 3 u.dz.l. działalność lecznicza polega na udzielaniu świadczeń zdrowotnych. Zmiany legislacyjne w praktyce najbardziej dotyczą dotychczasowych NZOZ-ów. Przede wszystkim ustawodawca eliminuje z obrotu prawnego konstrukcję prawną NZOZ-u. Od czasu wejścia w życie ustawy o działalności leczniczej nie można już zakładać NZOZ-ów, a istniejące stały się przedsiębiorstwami podmiotów leczniczych. Podmioty prowadzące NZOZ-y mają obowiązek dostosować swoją działalność do przepisów ustawy o działalności leczniczej w ciągu 12 miesięcy od czasu wejścia w życie ustawy o działalności leczniczej, czyli w praktyce należy zakończyć ten proces najpóźniej do dnia 30 czerwca 2012 r.


2. Organizacja i zarządzanie podmiotem leczniczym

Z dniem wejścia w życie ustawy o działalności leczniczej NZOZ-y stały się przedsiębiorstwami podmiotów leczniczych. Podmiotem leczniczym dla dotychczasowego NZOZ-u, w zależności od formy prawnej jego organu założycielskiego, będzie osoba fizyczna, spółka osobowa, spółka kapitałowa, fundacja, stowarzyszenie, związek wyznaniowy. Aktualnie każdy udzielający świadczeń zdrowotnych podmiot leczniczy musi spełniać fundamentalne ogólne wymogi formalne zawarte w art. 17 u.dz.l. Zgodnie z powyższym przepisem podmiot leczniczy ma obowiązek:

  • 1) posiadać pomieszczenia lub urządzenia odpowiadające normatywnym wymaganiom;
  • 2) stosować wyroby odpowiadające wymaganiom ustawy z dnia 20 maja 2010 r. o wyrobach medycznych (Dz. U. Nr 107, poz. 679);
  • 3) zapewniać udzielanie świadczeń zdrowotnych wyłącznie przez osoby wykonujące zawód medyczny oraz spełniające wymagania zdrowotne określone w odrębnych przepisach;
  • 4) zawrzeć umowę ubezpieczenia:
    • a) odpowiedzialności cywilnej (OC),
    • b) na rzecz pacjentów z tytułu zdarzeń medycznych określonych w przepisach o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta – w przypadku podmiotu leczniczego prowadzącego szpital.

Dotychczas ustawa o zakładach opieki zdrowotnej stawiała podobne jak powyższe wymogi (pomieszczenia, personel itp.) dla zakładania i funkcjonowania każdego zakładu opieki zdrowotnej. Pomieszczenia i urządzenia podmiotu wykonującego działalność leczniczą powinny odpowiadać wymaganiom odpowiednim do rodzaju wykonywanej działalności leczniczej i podlegają kontroli Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Wymagania powyższe dotyczą w szczególności warunków ogólnoprzestrzennych, sanitarnych i instalacyjnych. Ustawa o działalności leczniczej zawiera upoważnienie dla Ministra Zdrowia do wydawania rozporządzeń w powyższym zakresie. Na razie w przedmiotowym zakresie obowiązuje jeszcze rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia zakładu opieki zdrowotnej (Dz. U. Nr 31, poz. 158).
Podmiot leczniczy wykonuje działalność leczniczą w przedsiębiorstwie w rozumieniu art. 551 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) – dalej k.c.: „Przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej", przy czym obejmuje ono w szczególności składniki wskazane przykładowo przez ustawodawcę. Podmiot leczniczy nie musi być wprawdzie koniecznie właścicielem tych składników, tym niemniej musi z nich korzystać na podstawie określonych prawnych tytułów. Pojęcie przedsiębiorstwa ma na gruncie ustawy o działalności leczniczej znaczenie przedmiotowe. W konsekwencji przedsiębiorstwem podmiotu leczniczego stają się w szczególności: nazwa przedsiębiorstwa, prawo własności ruchomości i nieruchomości, prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości (również prawa wynikające z innych stosunków prawnych), wierzytelności, prawa z papierów wartościowych, środki pieniężne, koncesje, licencje, zezwolenia, patenty, inne prawa własności przemysłowej, majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne. Podkreślić należy, że z dniem 1 lipca 2011 r. NZOZ nie staje się nowym podmiotem prawa, nie ma też potrzeby tworzenia jakiegoś nowego podmiotu, bowiem NZOZ staje się przedsiębiorstwem podmiotu, który go utworzył, jednakże należy przeprowadzić odpowiednie zmiany, szczególnie o charakterze organizacyjnym.
Pierwsza sfera funkcjonowania prywatnego świadczeniodawcy, na którą wpływa nowa ustawa, to zarządzanie. Dotychczas zarządzanie NZOZ-em było zasadniczo domeną jego kierownika lub/i organu założycielskiego. Kierownik każdego rodzaju zakładu opieki zdrowotnej musiał spełniać określone w rozporządzeniu wykonawczym do ustawy o zakładach opieki zdrowotnej wymogi formalne (wykształcenie, staż). Obecnie ustawowe wymogi kwalifikacyjne dotyczą tylko kierowników podmiotów leczniczych niebędących przedsiębiorcami (czyli samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej). Aktualnie konkretny organ (osoba) zarządzający podmiotem leczniczym zależy od formy organizacyjno-prawnej podmiotu leczniczego. Zgodnie z definicją określoną w art. 2 ust. 2 pkt 1 u.dz.l. kierownikiem podmiotu wykonującego działalność leczniczą jest zarząd spółki kapitałowej, a w przypadku innych podmiotów – osoby uprawnione do kierowania tymi podmiotami i ich reprezentowania na zewnątrz. Przykładowo zarządzanie podmiotem leczniczym może należeć w przypadku podmiotów prowadzonych przez spółki do:
1. wszystkich wspólników (w przypadku spółek osobowych);
2. jedno- lub wieloosobowego zarządu spółki (w przypadku spółek kapitałowych).
Natomiast zarządzanie podmiotem leczniczym prowadzonym przez fundację czy stowarzyszenie należy do ich statutowych organów kierowniczych (zarządczych). W przypadku fundacji będzie to jej zarząd, a w przypadku stowarzyszenia może to być m.in. zarząd. Teraz to zarząd, a nie kierownik np. przychodni, dokonuje wszystkich czynności rozporządzających i zobowiązujących za podmiot leczniczy. Przykładowo to zarząd zawiera umowy dzierżawy pomieszczeń i sprzętu medycznego, a przede wszystkim tzw. kontrakt z Narodowym Funduszem Zdrowia (NFZ). Zarząd spółki (fundacji, stowarzyszenia) dokonuje też czynności prawnych i faktycznych w sprawach pracowniczych, np. zawierając i rozwiązując umowy o pracę z personelem medycznym i niemedycznym. W rezultacie zmian każdy prywatny podmiot leczniczy powinien unormować – w zakresie nieuregulowanym w obowiązujących przepisach – wewnętrzną organizację swojego przedsiębiorstwa i sposób wykonywania w jego ramach działalności leczniczej. Zmiany legislacyjne mają na celu ułatwienie zarządzania podmiotem leczniczym, dotychczasowym NZOZ-em.
Pracownicy zatrudnieni w NZOZ-ach stają się pracownikami odpowiednich podmiotów leczniczych (np. spółki). W okresie od dnia 1 lipca 2011 r. do dnia 1 lipca 2014 r. czas pracy pracowników komórek organizacyjnych (zakładów, pracowni):

  1. radiologii, radioterapii, medycyny nuklearnej – stosujących w celach diagnostycznych lub leczniczych źródła promieniowania jonizującego;
  2. fizykoterapii, patomorfologii, histopatologii, cytopatologii, cytodiagnostyki, medycyny sądowej lub prosektoriów,

nie może przekraczać 5 godzin na dobę i przeciętnie 25 godzin na tydzień w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym. Natomiast potem będzie ich już obowiązywała tylko podstawowa, a nie skrócona norma dobowa czasu pracy w podmiotach leczniczych, czyli 7 godzin 35 minut.
Zgodnie z ustawą o działalności leczniczej w celu monitorowania przestrzegania przepisów prawa pracy kierownik (zarządzający podmiotem leczniczym) raz na kwartał ma obowiązek przekazać Państwowej Inspekcji Pracy oraz właściwym organom samorządu zawodów medycznych informację o liczbie osób, które wykonują zawód medyczny na podstawie umów cywilnoprawnych albo jako praktykę zawodową, z którą podmiot leczniczy zawarł umowę cywilnoprawną.

Fragment komentarza zamieszczonego w całości w publikacji Serwis Prawo i Zdrowie