1. Wprowadzenie
Udzielanie świadczeń zdrowotnych każdego rodzaju może odbywać się legalnie tylko pod warunkiem udzielania ich przez osoby mające odpowiednie, prawem określone kwalifikacje. Wykonywanie zawodu lekarza polega na udzielaniu przez osobę posiadającą wymagane kwalifikacje, potwierdzone odpowiednimi dokumentami, świadczeń zdrowotnych, w szczególności na badaniu stanu zdrowia, rozpoznawaniu chorób i zapobieganiu im, leczeniu i rehabilitacji chorych, udzielaniu porad lekarskich, a także wydawaniu opinii i orzeczeń lekarskich. Podstawową przesłanką formalną niezbędną lekarzowi do wykonywania zawodu jest posiadanie przez niego prawa wykonywania zawodu. Prawo to w praktyce umożliwia wykonywanie zawodu lekarza (legalne udzielanie świadczeń zdrowotnych) w jakiekolwiek formie (tj. umowy o pracę, umowy cywilnej czy prywatnego gabinetu) i jest przyznawane przez samorząd zawodowy. Zgodnie z art. 5 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 277, poz. 1634) – dalej u.z.l.l.d. – okręgowa rada lekarska przyznaje prawo wykonywania zawodu lekarza albo prawo wykonywania zawodu lekarza dentysty osobie, która:
1) jest obywatelem polskim lub obywatelem innego niż Rzeczpospolita Polska państwa członkowskiego Unii Europejskiej;
2) posiada:
a) dyplom lekarza lub lekarza dentysty wydany przez polską szkołę wyższą lub
b) dokument potwierdzający formalne kwalifikacje lekarza lub lekarza dentysty, spełniające minimalne wymogi kształcenia określone w przepisach prawa Unii Europejskiej, wydany przez inne niż Rzeczpospolita Polska państwo członkowskie Unii Europejskiej, wymieniony w wykazie, o którym mowa w art. 6b, i towarzyszące mu, odpowiednie świadectwo wymienione w wykazie, o którym mowa w art. 6b, lub
c) dyplom lekarza lub lekarza dentysty wydany przez inne państwo niż państwo członkowskie Unii Europejskiej, pod warunkiem że dyplom został uznany w Rzeczypospolitej Polskiej za równorzędny zgodnie z odrębnymi przepisami oraz że spełnia minimalne wymogi kształcenia określone w przepisach prawa Unii Europejskiej;
3) posiada pełną zdolność do czynności prawnych;
4) posiada stan zdrowia pozwalający na wykonywanie zawodu lekarza lub lekarza dentysty;
5) wykazuje nienaganną postawę etyczną.
W przypadku utraty obywatelstwa polskiego lub innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej oraz ubezwłasnowolnienia całkowitego lub częściowego lekarz traci prawo wykonywania zawodu z mocy prawa. Prawo wykonywania zawodu lekarza może doznać „uszczerbku" wskutek działań samorządu zawodowego (kara w postępowaniu w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej, uchwała komisji lekarskiej) oraz w postępowaniu karnym (środek zapobiegawczy, środek karny). Przedmiotem komentarza jest przybliżenie powyższych przypadków ingerencji uprawnionych organów w prawo wykonywania zawodu lekarza.

2. Działania samorządu zawodowego
Możliwość kreowania przez ustawodawcę różnych form samorządów dopuszczona została w ustawie z dnia 2 kwietnia 1997 r. – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn zm.). Artykuł 17 Konstytucji stanowi, że w drodze ustawy można tworzyć samorządy zawodowe reprezentujące osoby wykonujące zawody zaufania publicznego i sprawujące pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony. Samorządy te nie mogą naruszać wolności wykonywania zawodu ani ograniczać wolności podejmowania działalności gospodarczej. Z Konstytucji wynika, że samorząd zawodowy ma do spełnienia dwa podstawowe zadania:
1) reprezentowanie osób wykonujących zawód zaufania publicznego;
2) sprawowanie pieczy nad należytym wykonywaniem tego zawodu w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony1.
Zgodnie z założeniem ustawodawcy istotą samorządu jest sprawowanie przez wyodrębniony podmiot, którym jest dany rodzaj samorządu, w określonych przez prawo granicach władzy publicznej. Samorząd zawodowy jest w Polsce organizacją przymusową, tzn. warunkiem wykonywania danego zawodu jest przynależność do określonego samorządu. Lekarze należą do jednej z nielicznych grup zawodowych posiadających własny samorząd zawodowy. Zasady funkcjonowania samorządu zawodowego lekarzy i lekarzy dentystów reguluje obecnie ustawa z dnia 2 grudnia 2009 r. o izbach lekarskich (Dz. U. Nr 219, poz. 1708 z późn. zm.) – dalej u.i.l. Okręgową izbę lekarską i Wojskową Izbę Lekarską stanowią lekarze wpisani na odpowiednią listę członków. Naczelną Izbę Lekarską tworzą członkowie jej organów. Członkiem samorządu lekarskiego obligatoryjnie zostaje każdy lekarz i lekarz dentysta po uzyskaniu prawa wykonywania zawodu, które zresztą przyznaje samorząd lekarski. Lekarz zamierzający wykonywać zawód, któremu okręgowa rada lekarska przyznała prawo wykonywania zawodu, zostaje równocześnie wpisany na listę członków tej izby lekarskiej. Działania samorządu lekarskiego mają istotny wpływ na prawo wykonywania zawodu nie tylko w sferze jego przyznawania, ale też ograniczania w szerokim rozumieniu (tj. łącznie z pozbawieniem). Szczególnie działalność sądu lekarskiego związana z postępowaniem w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej może mieć fundamentalny wpływ na prawo wykonywania zawodu lekarza.

2.1. Komisja lekarska. Uchwała okręgowej rady lekarskiej
Wpływ na możliwość wykonywania zawodu przez lekarza może mieć też działalność komisji lekarskiej powołanej przez okręgową radę lekarską będącą organem samorządu zawodowego, a następnie samej okręgowej rady lekarskiej. Najsurowszą sankcją dla lekarza będzie w przedmiotowym wypadku zawieszenie prawa wykonywania zawodu. Zgodnie z art. 12 u.z.l.l.d. jeżeli okręgowa rada lekarska stwierdzi, że istnieje uzasadnione podejrzenie niezdolności lekarza do wykonywania zawodu lub ograniczenia w wykonywaniu ściśle określonych czynności medycznych ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający wykonywanie zawodu lekarza, powołuje komisję złożoną z lekarzy specjalistów z odpowiednich dziedzin medycyny. Komisja ta wydaje orzeczenie w przedmiocie niezdolności lekarza do wykonywania zawodu albo ograniczenia w wykonywaniu ściśle określonych czynności medycznych. Lekarz ma obowiązek stawienia się przed komisją i poddania się niezbędnym badaniom. Okręgowa rada lekarska na podstawie orzeczenia komisji może podjąć uchwałę o zawieszeniu prawa wykonywania zawodu na okres trwania niezdolności albo o ograniczeniu wykonywania określonych czynności medycznych na okres trwania niezdolności. Zainteresowany lekarz jest uprawniony do uczestnictwa w posiedzeniu okręgowej rady lekarskiej w czasie rozpatrywania jego sprawy. Jeżeli lekarz odmawia poddania się badaniu przez komisję lub gdy okręgowa rada lekarska na podstawie wyników postępowania wyjaśniającego uzna, że dalsze wykonywanie zawodu lub ściśle określonych czynności medycznych przez lekarza grozi niebezpieczeństwem dla osób przez niego leczonych, okręgowa rada lekarska podejmuje uchwałę o zawieszeniu lekarza w prawie wykonywania zawodu albo o ograniczeniu w wykonywaniu określonych czynności medycznych do czasu zakończenia postępowania. Lekarz, w stosunku do którego podjęto uchwałę o zawieszeniu prawa wykonywania zawodu lub o ograniczeniu wykonywania określonych czynności medycznych, może wystąpić do okręgowej rady lekarskiej o uchylenie uchwały, jeżeli ustaną przyczyny zawieszenia lub ograniczenia, nie wcześniej jednak niż po upływie sześciu miesięcy od podjęcia uchwały okręgowej rady lekarskiej.

2.2. Kara w postępowaniu w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej
Jednym z ważniejszych zadań samorządu zawodowego jest prowadzenie postępowania w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej lekarzy. W odróżnieniu od powszechnych form odpowiedzialności, takich jak karna czy cywilna, odpowiedzialność zawodowa nie dotyczy wszystkich, a jedynie określonych grup zawodowych, m.in. lekarzy. Odpowiedzialność zawodowa to odpowiedzialność za swoje postępowanie (czyny) związane z wykonywanym zawodem. Obecnie problematyka odpowiedzialności zawodowej lekarzy została uregulowana w odróżnieniu od stanu poprzedniego (ustawa i rozporządzenie wykonawcze) kompleksowo w jednym akcie normatywnym, tj. w rozdziale 5 u.i.l. Przesłanki ponoszenia powyższej odpowiedzialności są określone ustawowo. Zgodnie z art. 53 u.i.l. członkowie izb lekarskich podlegają odpowiedzialności zawodowej za naruszenie zasad etyki lekarskiej oraz przepisów związanych z wykonywaniem zawodu lekarza (zwane przewinieniem zawodowym). W odróżnieniu od odpowiedzialności karnej, której podstawą jest popełnienie czynu odpowiadającego opisowi zawartemu w ustawie, podstawa odpowiedzialności zawodowej została bardzo ogólnie określona, bez wskazywania konkretnych zachowań kwalifikowanych jako przewinienia zawodowe. Sprawy w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej lekarzy rozpoznają okręgowe sądy lekarskie i Naczelny Sąd Lekarski. Stronami postępowania w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej lekarzy są pokrzywdzony oraz lekarz, którego dotyczy postępowanie (lub obwiniony). Sąd lekarski orzeka na podstawie materiału dowodowego ujawnionego w toku rozprawy, co jest rezultatem obowiązującej w postępowaniu zasady bezpośredniości (art. 410 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.) – dalej k.p.k.). Jeżeli sąd lekarski nie umorzył postępowania, a także nie wydał orzeczenia uniewinniającego lekarza, wydaje orzeczenie, w którym wymierza karę. Sąd lekarski wymierza karę, biorąc pod uwagę stopień winy, naruszenie zasad etyki zawodowej, naruszenie przepisów o wykonywaniu zawodu lekarza, skutki czynu oraz zachowanie się obwinionego przed popełnieniem przewinienia zawodowego i po jego popełnieniu. W świetle art. 83 u.i.l. sąd lekarski może orzekać m.in. takie kary jak:
1) ograniczenie zakresu czynności w wykonywaniu zawodu lekarza na okres od sześciu miesięcy do dwóch lat;
2) zawieszenie prawa wykonywania zawodu na okres od roku do pięciu lat;
3) pozbawienie prawa wykonywania zawodu.

Powyższe kary mają istotny wpływ na możliwość wykonywania zawodu lekarza. W przypadku orzeczenia jednej z powyższych kar sąd lekarski może zarządzić opublikowanie orzeczenia w biuletynie okręgowej izby lekarskiej, której obwiniony jest członkiem. Orzekając karę ograniczenia zakresu czynności w wykonywaniu zawodu lekarza, sąd lekarski określa szczegółowo czynności, których lekarz nie może wykonywać. Lekarz zawieszony w czynnościach zawodowych nie może wykonywać praktyki lekarskiej w żadnej formie (ani stosunku pracy ani prywatnej praktyki zawodowej). Prawomocne orzeczenie powyższej kary stanowi podstawę do rozwiązania bez wypowiedzenia umowy o pracę albo umowy cywilnoprawnej, na podstawie której lekarz wykonuje zawód. Zawieszenie prawa wykonywania zawodu orzeka się w miesiącach i latach. Bieg kary rozpoczyna się z dniem uprawomocnienia się orzeczenia. Podkreślić należy, że kara zawieszenia prawa wykonywania zawodu ma charakter czasowy, a nie bezterminowy, co oznacza, że po upływie określonego czasu lekarz wraca do zawodu (odzyskuje prawo wykonywania zawodu). Pozbawienie prawa wykonywania zawodu stanowi najsurowszą z możliwych do orzeczenia kar w postępowaniu dyscyplinarnym i ma najdalej idące skutki zarówno w sferze społecznej, jak i dla ukaranego lekarza. Kara powyższa ma charakter bezterminowy i uniemożliwia lekarzowi wykonywanie zawodu we wszelkich możliwych formach i miejscach udzielania świadczeń zdrowotnych. Nie można zapomnieć, że poza orzeczeniem kary w związku z postępowaniem dyscyplinarnym mogą mieć miejsce jeszcze inne działania mające wpływ na prawo wykonywania zawodu. Bowiem w przypadku, gdy zebrane dowody wskazują z dużym prawdopodobieństwem, że lekarz, którego dotyczy postępowanie (lub obwiniony), popełnił ciężkie przewinienie zawodowe, a rodzaj tego przewinienia wskazuje, że wykonywanie przez obwinionego zawodu lekarza zagraża bezpieczeństwu pacjentów lub grozi popełnieniem kolejnego przewinienia zawodowego, sąd lekarski, na wniosek rzecznika odpowiedzialności zawodowej, wydaje postanowienie o tymczasowym zawieszeniu prawa wykonywania zawodu albo o ograniczeniu zakresu czynności w wykonywaniu zawodu lekarza przez obwinionego na okres do roku.

3. Postępowanie karne
Postępowanie karne to prawnie uregulowana działalność zmierzająca do realizacji prawa karnego materialnego. Celem postępowania karnego jest rozstrzygnięcie kwestii odpowiedzialności karnej osoby oskarżonej o popełnienie przestępstwa. Realizacja tego celu wymaga podjęcia wielu regularnie następujących po sobie działań, w szczególności zmierzających do ustalenia czynu przestępnego i ujawnienia jego sprawcy, ujęcia osoby podejrzanej o przestępstwo, zebrania i utrwalenia dowodów dla sądu, sporządzenia i wniesienia oskarżenia, przeprowadzenia dowodów na rozprawie i wydania wyroku. Podstawowym aktem prawnym dotyczącym postępowania karnego jest kodeks postępowania karnego. Przedmiotem procesu karnego jest kwestia odpowiedzialności karnej, a czasem i cywilnej, oskarżonego za zarzucany mu czyn zabroniony (np. nieumyślne spowodowanie śmierci pacjenta lub ciężkie uszkodzenia ciała). Postępowanie karne inicjowane jest poprzez złożenie zawiadomienia o zaistnieniu przestępstwa do prokuratury lub policji. Finalnym etapem procesu karnego jest zastosowanie przepisów prawa karnego materialnego do konkretnego wypadku, tj. orzeczenie o winie sprawcy przestępstwa oraz o wyciągnięciu wobec niego wszystkich konsekwencji prawnych (karnych, leczniczych itp.). Proces karny składa się z następujących stadiów:
a) postępowanie przygotowawcze;
b) postępowanie jurysdykcyjne, w tym główne i odwoławczo-apelacyjne;
c) postępowanie wykonawcze.
Postępowanie karne jurysdykcyjne poprzedzone jest postępowaniem przygotowawczym, od woli zaś organu prowadzącego to postępowanie zależy, czy zostanie sporządzony i przesłany do sądu akt oskarżenia i jakiej treści. W postępowaniu karnym może być orzeczony wobec lekarza zarówno środek zapobiegawczy, jak i środek karny mający wpływ na jego prawo wykonywania zawodu.
(...)