ETPCz: przymusowe badanie psychiatryczne naruszyło prawa podstawowe

Europejski Trybunał Praw Człowieka uznał w wyroku z 2 maja br., że zatrzymanie przez policję i przewiezienie na przymusowe badanie psychiatryczne w sytuacji, w której pacjentka nie miała możliwości dobrowolnego dostosowania się do nakazu sądowego, naruszyło jej prawo do wolności.

Sprawa została wniesiona do Trybunału przez obywatelkę Rosji. Na kobietę wpłynęła do policji skarga sąsiedzka na zakłócanie przez nią porządku, głośne krzyki, przechadzanie się nago po ulicy i oskarżanie sąsiadów o różne przestępstwa. Po siedmiu miesiącach , w oparciu jedynie o dowody zebrane przez policję i opinię lekarza psychiatry (psychiatra nigdy osobiście nie widział skarżącej), sąd krajowy wydał nakaz przymusowego zbadania psychiatrycznego skarżącej. Ani skarżąca, ani jej przedstawiciel nie byli obecni na rozprawie w tej sprawie. O nakazie skarżąca dowiedziała się dopiero po kolejnych trzech miesiącach, w szpitalu psychiatrycznym, do którego została przetransportowana po zatrzymaniu przez policję i 4godzinnym pobycie na komisariacie. Podczas badania psychiatrycznego ustalono, że skarżąca cierpi na schizofrenię paranoidalną.

Trybunał uznał ten stan rzeczy za naruszenie prawa do wolności, chronionego w art. 5 Konwencji o prawach człowieka. Zgodnie z prawem rosyjskim przymusowe badanie psychiatryczne może zostać jedynie przeprowadzone po wyraźnym sprzeciwie zainteresowanego. Tymczasem sąd krajowy wydał taki nakaz przymusowego zbadania skarżącej nie posiadając aktualnych informacji na temat stanu jej zdrowia, w oparciu jedynie o oświadczenia funkcjonariuszy policji dotyczące zajść sprzed siedmiu miesięcy. Poza tym skarżąca dowiedziała się o zarządzeniu jej badania psychiatrycznego dopiero po przymusowym doprowadzeniu jej do szpitala – władze krajowe nie powiadomiły jej wcześniej, nie dając tym samym żadnej możliwości dobrowolnego zastosowania się do nakazu sądu. Przed przetransportowaniem do szpitala skarżąca spędziła 4 godziny na komisariacie policji, co już samo w sobie stanowiło bezprawne pozbawienie jej wolności i naruszenie art. 5 Konwencji – policjanci powinny byli odwieźć ją bezpośrednio do szpitala na badanie. Wszystkie te okoliczności sprawiły, iż Trybunał stwierdził naruszenie art. 5 ust. 1 lit. b) (niezgodne z prawem aresztowanie w celu wykonania orzeczenia sądu) i lit. e) (niezgodne z prawem aresztowanie osoby umysłowo chorej) Konwencji o prawach człowieka.

Trybunał zawsze bardzo drobiazgowo kontroluje zgodność z prawem, zasadność i proporcjonalność środków przymusu stosowanych względem osób z zaburzeniami psychicznymi. Ta kategoria skarżących w oczach Trybunału jest kategorią osób znajdujących się w szczególnie delikatnej sytuacji ze względu na swoją bezbronność i niezaradność wynikającą z choroby. Trzeba pamiętać, iż w przypadku osób umysłowo chorych szczególne znaczenie odgrywają gwarancje proceduralne przyjmowane dla ochrony ich praw. Gwarancje te zawsze muszą być rygorystycznie stosowane. Wszelkie niedociągnięcia systemowe mogą w takich przypadkach prowadzić do naruszeń Konwencji o prawach podstawowych.

Tak wynika z wyroku Trybunału z 2 maja 2013 r. w sprawie nr 28796/07, Petukhova przeciwko Rosji.