Odpowiedź:
Wyłącznie lekarz podstawowej opieki zdrowotnej może odstąpić od sprawowania opieki nad pacjentem i to tylko w przypadku istnienia ważnych powodów. Odstąpić od leczenia nie może natomiast świadczeniodawca jako taki, gdyż uprawnień takich po stronie świadczeniodawcy nie formułuje żaden z przepisów ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 464) - dalej u.z.l.l.d., czy też żadne z postanowień umowy o udzielanie świadczeń gwarantowanych w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej. Jednoczesnego podkreślenia wymaga, iż każdorazowo decyzja lekarza o odstąpieniu od leczenia pacjenta winna być uzależniona od uprzedniego ustalenia istnienia bądź nieistnienia konkretnych i uzasadnionych powodów. Z pewnością jako ważnych powodów nie można traktować samego faktu formułowania przez świadczeniobiorcę skarg pod adresem lekarza czy świadczeniodawcy. Skargi te winny bowiem stanowić przedmiot postępowania wyjaśniającego i dopiero w przypadku uznania ich całkowitej bezzasadności rozważyć należałoby, czy ich formułowanie uniemożliwia bądź poważnie utrudnia lekarzowi kontynuowanie procesu leczenia pacjenta. Za oczywiste uznać należy, iż z uwagi na konstrukcję prawną deklaracji wyboru stanowiącej jednostronne oświadczenie woli pacjenta, brak jest jakiejkolwiek możliwości „wypowiedzenia” przez świadczeniodawcę „umowy” (deklaracji). Deklaracja, jako jednostronne oświadczenie woli, może zostać cofnięta wyłącznie przez samego świadczeniobiorcę.
Uzasadnienie:
Już na wstępie niniejszych rozważań zauważyć należy, iż zgodnie z przepisem art. 28 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027 z późn. zm.) - dalej u.ś.o.z., świadczeniobiorca ma prawo wyboru świadczeniodawcy udzielającego świadczeń z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej spośród tych świadczeniodawców, którzy zawarli umowy o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej. Dokonując wyboru świadczeniodawcy, świadczeniobiorca dokonuje jednocześnie wyboru lekarza, pielęgniarki lub położnej podstawowej opieki zdrowotnej. Sam wybór świadczeniodawcy udzielającego świadczeń z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej oraz lekarza, pielęgniarki i położnej podstawowej opieki zdrowotnej potwierdzany jest, jak stanowi art. 56 u.ś.o.z., przez świadczeniobiorcę pisemnym oświadczeniem woli - deklaracją wyboru. Przedmiotowa konstrukcja pozwala na przyjęcie założenia, iż deklaracja wyboru świadczeniodawcy udzielającego świadczeń z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej oraz lekarza, pielęgniarki lub położnej podstawowej opieki zdrowotnej jest jednostronnym pisemnym oświadczeniem woli świadczeniobiorcy o dokonaniu wyboru świadczeniodawcy, a nade wszystko oznaczonego z imienia i nazwiska, a wykonującego u świadczeniodawcy zawód medyczny, lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, pielęgniarki podstawowej opieki zdrowotnej lub położnej podstawowej opieki zdrowotnej.
Powyższe ustalenie, zgodnie z którym deklaracja wyboru składana przez świadczeniobiorcę stanowi jednostronne li tylko oświadczenie woli tego ostatniego wyklucza możliwość „wypowiedzenia” umowy/deklaracji. Deklaracja, jako jednostronne oświadczenie woli, może zostać cofnięta wyłącznie przez samego świadczeniobiorcę.
Jednocześnie wskazać należy, iż postanowienia zarówno umowy o udzielanie świadczeń gwarantowanych w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej jak i ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty dopuszczają możliwość odstąpienia przez lekarza od leczenia świadczeniobiorcy. Jak stanowi bowiem § 4 ust. 9 umowy o udzielanie świadczeń gwarantowanych w zakresie podstawowej opieki zdrowotnej, której wzór stanowi załącznik nr 2 do zarządzenia Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia z dnia 27 listopada 2013 r. w sprawie określenia warunków zawierania i realizacji umów o udzielanie świadczeń w rodzaju: podstawowa opieka zdrowotna Nr 69/2013/DSOZ, z ważnych przyczyn, na podstawie przepisów art. 38 u.z.l.l.d., lekarz POZ może odstąpić od leczenia świadczeniobiorcy, o ile nie zachodzi przypadek, gdy zwłoka w udzieleniu świadczenia mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia, oraz inny przypadek niecierpiący zwłoki. W sytuacji opisanej wyżej lekarz podstawowej opieki zdrowotnej zobowiązany jest do uprzedzenia dostatecznie wcześnie świadczeniobiorcy, jego przedstawiciela ustawowego bądź opiekuna faktycznego o podjętej decyzji i wskazania realnych możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub świadczeniodawcy POZ oraz do uzasadnienia, odnotowania faktu odstąpienia od leczenia w dokumentacji medycznej i na egzemplarzu złożonej do niego deklaracji wyboru oraz do zgłoszenia przypadku wraz z uzasadnieniem właściwemu ze względu na zawartą umowę oddziałowi wojewódzkiemu Narodowego Funduszu Zdrowia. Podobne wymogi do tych sformułowanych wyżej, wyartykułowane zostały przepisami art. 38 i 30 u.z.l.l.d. Zgodnie z art. 38 u.z.l.l.d., lekarz może nie podjąć lub odstąpić od leczenia pacjenta, z tym jednak zastrzeżeniem, że w przypadku odstąpienia od leczenia, lekarz ma obowiązek dostatecznie wcześnie uprzedzić o tym pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego bądź opiekuna faktycznego i wskazać realne możliwości uzyskania tego świadczenia u innego lekarza lub w podmiocie leczniczym, a także uzasadnić i odnotować ten fakt w dokumentacji medycznej. Co istotne, jeżeli lekarz wykonuje swój zawód na podstawie stosunku pracy lub w ramach służby, może nie podjąć lub odstąpić od leczenia, jeżeli istnieją poważne ku temu powody, po uzyskaniu zgody swojego przełożonego. Rzecz jasna niezależnie od brzmienia przywoływanych przepisów lekarz ma obowiązek udzielać pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia, oraz w innych przypadkach niecierpiących zwłoki.
Artur Paszkowski, autor współpracuje z Serwisem Prawo i Zdrowie
Odpowiedzi udzielono 8.04.2015 r.