1. Kto może uzyskać status osoby dobrowolnie ubezpieczonej?

Zgodnie z regułą wyrażoną przepisem art. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027 z późn. zm.) – dalej u.ś.o.z. – do korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych mają prawo w szczególności osoby objęte powszechnym, obowiązkowym i dobrowolnym ubezpieczeniem zdrowotnym. Ubezpieczeni ci – obok osób posiadających obywatelstwo polskie i posiadających miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, które spełniają kryterium dochodowe, o którym mowa w przepisach ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 182), osób posiadających obywatelstwo polskie, które nie ukończyły 18. roku życia oraz osób posiadających obywatelstwo polskie i miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, które są w okresie ciąży, porodu lub połogu – określani są w polskim systemie ubezpieczenia zdrowotnego mianem świadczeniobiorców.

Krąg osób uprawnionych do uzyskania statusu osoby dobrowolnie ubezpieczonej oznaczony został hipotezą art. 68 u.ś.o.z. I tak, osoby niepodlegające obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu, pracownicy przebywający na urlopie bezpłatnym, posłowie do Parlamentu Europejskiego wybrani w Rzeczypospolitej Polskiej oraz osoby inne niż ubezpieczone obowiązkowo, do których ma zastosowanie art. 13 ust. 2 lit. f rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie (Dz. Urz. WE L 149 z 05.07.1971, s. 2), mogą ubezpieczyć się dobrowolnie na podstawie pisemnego wniosku złożonego w Narodowym Funduszu Zdrowia. Co istotne, jedynym warunkiem koniecznym, który spełniać muszą osoby, o których mowa wyżej, jest zamieszkiwanie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, przy czym owo zamieszkiwanie utożsamiać należy z miejscem zamieszkania, o którym mowa w art. 25 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.).

Jednocześnie dodać należy, iż zakres podmiotowy dobrowolnego ubezpieczenia zdrowotnego poszerzony został poprzez wskazanie uczynione w art. 3 ust. 2 pkt 1–4 u.ś.o.z., zgodnie to z którym ubezpieczonymi dobrowolnie mogą stać się również, pod warunkiem zawarcia umowy dobrowolnego ubezpieczenia, studenci i uczestnicy studiów doktoranckich, którzy studiują w Rzeczypospolitej Polskiej, oraz absolwenci, którzy odbywają w Rzeczypospolitej Polskiej obowiązkowy staż, nieposiadający obywatelstwa państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) i niebędący osobami legalnie zamieszkującymi na terytorium innego niż Rzeczpospolita Polska państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA), członkowie zakonów oraz alumni wyższych seminariów duchownych i teologicznych, postulanci, nowicjusze i junioryści zakonów i ich odpowiednicy nieposiadający obywatelstwa państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym i niebędący osobami legalnie zamieszkującymi na terytorium innego niż Rzeczpospolita Polska państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA), a przebywający na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie wizy, zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony, zezwolenia na osiedlenie się, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich, zgody na pobyt tolerowany, lub osoby, które uzyskały w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą albo korzystają z ochrony czasowej na jej terytorium, osoby odbywające staż adaptacyjny oraz osoby odbywające kursy języka polskiego oraz kursy przygotowawcze do podjęcia nauki w języku polskim, o których mowa w przepisach o szkolnictwie wyższym, nieposiadające obywatelstwa państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) i niebędące osobami legalnie zamieszkującymi na terytorium innego niż Rzeczpospolita Polska państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA). W tym wypadku ustawodawca zwolnił wskazane wyżej osoby z obowiązku zamieszkiwania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Podkreślenia jednak wymaga, iż osoby wyróżnione w art. 3 ust. 2 u.ś.o.z. zawierają umowę dobrowolnego ubezpieczenia jedynie wówczas, gdy nie spełniają przesłanek do uzyskania statusu ubezpieczonego jako członkowie rodziny osoby ubezpieczonej bądź też gdy nie podlegają obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu z jakiegokolwiek innego tytułu. Rozważania w przedmiocie osób uprawnionych do korzystania ze statusu osoby dobrowolnie ubezpieczonej uzupełnić wreszcie należy o stwierdzenie, iż status taki przysługiwał będzie również wolontariuszom, pod warunkiem jednak, że nie są oni objęci ubezpieczeniem zdrowotnym z innego tytułu, a korzystający w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 234, poz. 1536 z późn. zm.) zgłosi ich do ubezpieczenia zdrowotnego.

Dokonując analizy przywołanych przepisów, przyjąć należy, iż status osoby dobrowolnie ubezpieczonej, i to na podstawie zawartej umowy dobrowolnego ubezpieczenia zdrowotnego, uzyskać może tylko i wyłącznie osoba niepodlegająca obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu. Brak jest natomiast przeciwwskazań do zawarcia umowy dobrowolnego ubezpieczenia zdrowotnego przez osobę, która pozostaje członkiem rodziny osoby objętej obowiązkowym lub dobrowolnym ubezpieczeniem zdrowotnym. Jak się jednak wydaje, w tym drugim przypadku Narodowy Fundusz Zdrowia, zawierając umowę dobrowolnego ubezpieczenia zdrowotnego, winien zachować daleko posuniętą staranność i poinformować wnioskodawcę o możliwości korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej z tytułu posiadania statusu członka rodziny osoby objętej ubezpieczeniem.

2. Co warto wiedzieć o umowie dobrowolnego ubezpieczenia zdrowotnego?

Zgodnie z przepisem art. 68 ust. 1 u.ś.o.z. osoba ubiegająca się o zawarcie umowy dobrowolnego ubezpieczenia zdrowotnego składa w oddziale wojewódzkim Narodowego Funduszu Zdrowia wniosek o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem zdrowotnym według wzoru stanowiącego załącznik nr 1 do zarządzenia nr 9/2007 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia z dnia 7 marca 2007 r. w sprawie przyjęcia do stosowania w Narodowym Funduszu Zdrowia wzoru wniosku o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem zdrowotnym, wzoru umowy dobrowolnego ubezpieczenia zdrowotnego, wzoru wniosku o objęcie wolontariusza dobrowolnym ubezpieczeniem zdrowotnym, wzoru umowy o objęcie wolontariusza dobrowolnym ubezpieczeniem zdrowotnym oraz instrukcji w sprawie trybu i zasad rozkładania na raty miesięczne lub zwalniania z opłaty przy zawieraniu umów objęcia dobrowolnym ubezpieczeniem zdrowotnym. Zgodnie z przyjętym wzorem osoba zamierzająca zawrzeć umowę dobrowolnego ubezpieczenia zdrowotnego wskazuje we wniosku w szczególności termin objęcia ubezpieczeniem dobrowolnym, przy czym termin ten nie może być rzecz jasna wcześniejszy aniżeli termin złożenia wniosku. Ponadto wnioskodawca oświadcza we wniosku, iż nie podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu, i deklaruje określony dochód miesięczny, który stanowić będzie podstawę wymiaru składki ubezpieczeniowej. Zwrócić również należy uwagę, iż wniosek o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem zdrowotnym zawiera również informację o zgłaszanych do ubezpieczenia członkach rodziny. Zgodnie bowiem z przepisem art. 68 ust. 3 u.ś.o.z. osoba ubezpieczona dobrowolnie ma prawo i obowiązek zgłoszenia do ubezpieczenia członków rodziny.

W konsekwencji złożonego wniosku o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem zdrowotnym dochodzi do zawarcia umowy dobrowolnego ubezpieczenia zdrowotnego. Jak już wyżej wskazano, objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem następuje z dniem wskazanym w umowie, z tym jednak założeniem, że nie może to być dzień wcześniejszy aniżeli dzień złożenia wniosku. Przyjęta konstrukcja dobrowolnego ubezpieczenia pozwala zatem osobie nieposiadającej żadnego tytułu do ubezpieczenia zawrzeć z Narodowym Funduszem Zdrowia umowę nawet wtedy, gdy świadczenia zdrowotne są już rzeczywiście udzielane na rzecz wnioskodawcy. Dodatkowo podkreślić należy, iż osoba niekorzystająca z jakiegokolwiek tytułu do ubezpieczenia zdrowotnego może złożyć wniosek o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem zdrowotnym, a następnie zawrzeć umowę dobrowolnego ubezpieczenia zdrowotnego, działając przez ustanowionego pełnomocnika, co dodatkowo tylko wzmaga zakres ochrony po stronie wnioskodawcy.
(...)

Fragment komentarza zamieszczonego w całości w publikacji Serwis Prawo i Zdrowie