Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego - Państwowy Zakład Higieny jest najstarszą instytucją zdrowia publicznego w naszym kraju. Wkrótce po ogłoszeniu niepodległości Polski, 21 listopada 1918 roku rząd Polski utworzył Centralny Zakład Epidemiologiczny - czytamy na stronie internetowej Zakładu.
Dyrektorem placówki, która w 1923 roku zmieniła nazwę na Państwowy Zakład Higieny został Ludwik Rajchman, polski bakteriolog żydowskiego pochodzenia, później jeden z założycieli UNICEF.
Z czasem w Państwowym Zakładzie Higieny utworzono Zakład Produkcji Surowic i Szczepionek. Wytwarzano w nim 32 rodzaje różnych szczepionek, jak np. szczepionkę przeciw cholerze, czerwonce, durowi brzusznemu, ospie i wściekliźnie oraz 10 różnych surowic odpornościowych - błoniczą, czerwonkową, tężcową i paciorkowcową.
Od 1924 roku Zakład Produkcji Surowic i Szczepionek PZH jako jedyny w Polsce wytwarzał insulinę. Szczepionki produkowane w PZH były szeroko znane za granicą, np. Liga Narodów organizując szczepienia ochronne ludności Grecji wykorzystała w tym celu szczepionki PZH. Duże ilości szczepionek przeciw cholerze, durowi i czerwonce wysyłane były do Rosji. Wszystkie produkty biologiczne wytwarzane w PZH, a także sprowadzane z zagranicy, podlegały obowiązkowym badaniom w Zakładzie Badania Surowic i Szczepionek.
Filie PZH powstały w Gdyni, Kielcach, Krakowie, Lublinie, Lwowie, Łucku, Łodzi, Poznaniu, Stanisławowie, Toruniu, Wilnie, Brześciu nad Bugiem i w Katowicach.
W 1939 roku filia w Gdyni została przekształcona w Instytut Medycyny Morskiej i Tropikalnej istniejący do chwili obecnej. Obok naukowo-badawczej i usługowej, Państwowy Zakład Higieny rozwijał działalność dydaktyczną. Rozporządzeniem Rady Ministrów z 19 marca 1922 roku została powołana na terenie Państwowego Zakładu Higieny, pierwsza w Europie Państwowa Szkoła Higieny.
W latach 1940-1944 niemieckie władze okupacyjne, w obawie przed chorobami zakaźnymi, pozwoliły na ograniczoną, ściśle kontrolowaną działalność przeciwepidemiczną i sanitarną. Pod jej osłoną rozwinęła się działalność konspiracyjna, w której największe znaczenie miały: tajna produkcja szczepionki przeciwko durowi wysypkowemu dla ludności polskiej, potajemne dostarczanie jej do więzień i obozów koncentracyjnych oraz tajne nauczanie studentów zamkniętego Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Warszawskiego.
PZH wznowił pełną działalność w marcu 1945 roku, początkowo mając siedzibę w Łodzi. W tym czasie trwał remont budynków w Warszawie, zdewastowanych i częściowo spalonych w wyniku działań wojennych. Przeniesienie do Warszawy nastąpiło w 1947 roku. Nowy statut PZH zatwierdzony uchwałą Rady Ministrów z 1952 roku nadał mu rangę instytutu naukowego. Z dotychczasowych filii wojewódzkich utworzono samodzielne jednostki organizacyjne - wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczne.
Kolejne lata przyniosły dalsze przeobrażenia struktury organizacyjnej Instytutu wynikłe z nowych potrzeb w zakresie zdrowia publicznego. W 2007 roku Instytut zmienił nazwę na Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego - Państwowy Zakład Higieny.
Wraz ze zmieniającą się sytuacją zdrowotną i polityczną kraju oraz rozwojem nauk medycznych zmieniały się funkcje Instytutu, zawsze jednak prowadzona była działalność w kilku podstawowych dziedzinach zdrowia publicznego. Była to działalność zarówno o charakterze praktycznym, interwencyjnym, jak o charakterze naukowym i szkoleniowym.
Obecnie Instytut zajmuje się zapobieganiem chorobom zakaźnym i ważnym społecznie chorobom niezakaźnym (na przykład nowotworom), monitoruje sytuację zdrowotną, dba o poprawę warunków sanitarnych i higienicznych oraz bezpieczeństwo środowiska naturalnego.
NIZP-PZH jest także ważnym ośrodkiem dbającym o bezpieczeństwo żywności i przedmiotów użytku. Promuje zdrowie, kształci specjalistów w zakresie zdrowia publicznego, którzy cenieni są i zatrudniani zarówno w instytutach naukowych na całym świecie jak i jako eksperci Światowej Organizacji Zdrowia (WHO). Pracownicy PZH jako specjaliści zatrudnieni przez WHO uczestniczyli w programie zwalczania ospy na świecie, organizacji światowego programu szczepień dzieci przeciw gruźlicy, tężcowi noworodków, błonicy, krztuścowi, odrze i poliomyelitis.