Zintegrowane Inwestycje Terytorialne narzędziem implementacji polityki spójności terytorialnej

Zintegrowane podejście terytorialne ma wielowymiarowy charakter i musi być dostosowane do specyficznych cech przestrzennych, ekonomicznych i społecznych danego terytorium. Programy operacyjne finansowane z EFRR i EFS w latach 2014-2020 w ramach celu inwestycje na rzecz wzrostu i zatrudnienia, muszą mieć zasięg terytorialny odpowiadający co najmniej poziomowi NUTS 2, co w polskiej rzeczywistości oznacza poziom województwa samorządowego.

 

Rozporządzenie w sprawie wspólnych przepisów[1] wprowadza Zintegrowane Inwestycje Terytorialne (ZIT) jako podstawowe narzędzie implementacji spójności terytorialnej w regionach. Komisja Europejska ustanowiła ten elastyczny mechanizm formułowania zintegrowanych odpowiedzi na różne potrzeby terytorialne, bez utraty skoncentrowania na tematyce spójności wynikającej ze Strategii Europa 2020.

ZIT to narzędzie do wdrażania strategii terytorialnych w sposób zintegrowany. Nie jest to działanie ani subpriorytet żadnego programu operacyjnego. ZIT pozwala na implementację programów operacyjnych w sposób przekrojowy oraz uzyskiwanie finansowania z różnych osi priorytetowych jednego lub kilku programów operacyjnych, co zapewnia implementację zintegrowanej strategii dla określonego terytorium. ZIT zapewniają elastyczność w zakresie tworzenia programów operacyjnych i umożliwiają skuteczne wdrażanie zintegrowanych działań poprzez uproszczone finansowanie. Należy podkreślić, że ZIT mogą być skutecznie wykorzystywane wyłącznie jeśli dany obszar geograficzny posiada zintegrowaną, międzysektorową strategię terytorialną[2].


Schemat finansowania i wdrożenia ZIT ma charakter hybrydowy. ZIT może otrzymać połączone finansowanie z różnych osi priorytetowych w ramach jednego lub kilku programów. ZIT może wspierać dowolne działania odpowiadające priorytetom inwestowania powiązanych osi priorytetowych różnych programów operacyjnych, w szczególności regionalnych programów operacyjnych, sektorowych programów krajowych, w tym również programu rozwoju obszarów wiejskich, przy możliwym wsparciu instrumentu Europejskiej Współpracy Terytorialnej i Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa[3].


Zalecane jest, aby ZIT korzystały ze środków z różnych funduszy. Łączenie fizycznych inwestycji w infrastrukturę ze środków EFRR z inwestycjami w kapitał ludzki ze środków EFS jest szczególnie istotne w przypadku zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich. Z kolei połączone inwestycje z EFRR i EFRROW są szczególnie ważnym wsparciem partnerstwa obszarów wiejskich i miejskich.

Jako warunki konieczne dla zapewnienia realizacji ZIT należy wskazać trzy elementy:
1. wyznaczone terytorium (Zintegrowany Obszar Funkcjonalny - ZOF) wraz z międzysektorową zintegrowaną strategią rozwoju terytorialnego tego obszaru;
2. pakiet działań podlegający implementacji;
3. ustalenia dotyczące zarządzania ZIT.

Strategia ZOF powinna być opracowana w taki sposób, by działania mogły wykorzystywać efekt synergii wytworzony przez skoordynowaną implementację. ZIT może dotyczyć dowolnego obszaru geograficznego o określonych cechach terytorialnych - dzielnice miast, obszary miejskie, metropolitalne, miejsko-wiejskie, subregionalne, czy międzyregionalne. ZIT może także realizować zintegrowane działania w oddzielnych jednostkach terytorialnych o podobnych cechach (np. sieć małych lub średnich miast), a także w ramach Europejskiej Współpracy Terytorialnej na obszarach miast przygranicznych, gdzie instytucja pośrednicząca powołana do wdrożenia ZIT musi być stworzona przez władze publiczne przynajmniej dwóch uczestniczących krajów.

Pakiet działań podlegających implementacji pozwala wdrażać za pośrednictwem ZIT przyczyniające się do realizacji celów tematycznych, odpowiednich osi priorytetowych, a także do realizacji celów rozwojowych strategii terytorialnej. Zaleca się do tego, by ZIT stanowiły zawsze połączenie funduszy EFRR i EFS, bo zintegrowane podejście wymaga powiązania inwestycji miękkich z inwestycjami w infrastrukturę. Poza inwestycjami wspierającymi terytorialną strategię rozwoju w ramach ZIT, dodatkowe działania dotyczące tego samego obszaru mogą być finansowane w ramach osi priorytetowych programów operacyjnych nie uczestniczących w finansowaniu ZIT. Wiele z priorytetów inwestycyjnych zawartych w programach operacyjnych może się bezpośrednio przyczynić do rozwoju danego obszaru geograficznego, jednak nie ma obowiązku realizowania ich wszystkich za pomocą tego instrumentu. W ZIT nie określa się z góry sposobu podejmowania decyzji w sprawie samych inwestycji – ten proces może przebiegać odgórnie bądź oddolnie, może też być połączeniem obu tych podejść. Jednakże zaleca się, by inwestycje sektorowe w danym obszarze były osadzone i zharmonizowane ze zintegrowanymi strategiami terytorialnymi na rzecz rozwoju tych terytoriów.@page_break@


Odpowiedzialność za zarządzanie i wdrożenie działań w ramach ZITponosi Instytucja Zarządzająca programu operacyjnego. Jednakże może ona wyznaczyć instytucje pośredniczące, w tym władze samorządowe, regionalne organizacje ds. rozwoju lub organizacje pozarządowe do przeprowadzenia części lub całości zadań związanych z zarządzaniem i wdrożeniem. Forma i stopień delegacji zarządzania ZIT może się różnić w zależności od ustaleń administracyjnych.

W polskich warunkach prawnych realizacja ZIT wymaga formalnego współdziałania instytucjonalnego pomiędzy zainteresowanymi jednostkami samorządu terytorialnego (JST). Aktualnie wykorzystywanymi formami współdziałania tych jednostek są:
- związki JST - związki międzygminne lub powiatowe posiadające osobowość prawną, powoływane w drodze porozumień administracyjnych zatwierdzanych następnie uchwałami właściwych rad w celu wspólnego wykonywania zadań publicznych;
- stowarzyszenia JST – powoływane na podstawie prawa o stowarzyszeniach przez grupę JST mających wspólne cele lub zainteresowania wynikające np. z położenia geograficznego;
- porozumienia administracyjne – przedmiotem których są zobowiązania dotyczące realizacji zadań ze sfery administracji publicznej, przewidujące wspólne wykonanie zadań nałożonych na podmioty będące stronami porozumienia, bądź przeniesienie pewnych zadań z jednego podmiotu na drugi.

Struktura systemu zarządzania ZIT będzie więc miała charakter hybrydowy.
Specyfika tego zarządzania wymaga partnerskiego współistnienia sieci interesariuszy występujących w trzech sektorach: administracja - gospodarka - społeczeństwo. Aktualnie pojawiło się już wiele inicjatyw powołania w Polsce upodmiotowionych Zintegrowanych Obszarów Funkcjonalnych, gdzie rolę liderów projektów pełnią miasta o funkcjach meropolitalnych lub subregionalnych. Zintegrowane zarządzanie jednostkami terytorialnymiobejmuje zatem koordynację działań różnych instytucji i osób oraz kreowanie konkurencyjności ZOF względem otoczenia. Takie podejście wymaga umiejętności osiągania partnerskiego kompromisu pomiędzy często sprzecznymi interesami administracji publicznej (legalność i bezosobowość), a zindywidualizowanymi i również często sprzecznymi interesami poszczególnych mieszkańców, przedsiębiorców lub grup społecznych.

Przypisy:
[1] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1303/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiające wspólne przepisy dotyczące EFRR, EFS, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz ustanawiające przepisy ogólne tych funduszy, Dz. U. UE nr L 347 z dnia 20.12.2013 r.
[2] Planowanie perspektywy finansowej na lata 2014-2020. Zasady realizacji Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnym w Polsce, MRR, Warszawa, lipiec 2013.
[3]http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docgener/informat/2014/iti_pl.pdf.