W ostatnich latach następował coroczny wzrost budżetu IPN na jego funkcjonowanie – z 396 mln zł w 2020 r. do 434 mln zł w 2022 r. Jednakże w 2023 roku budżet zwiększony został znacząco, osiągając poziom 539 mln zł i w porównaniu do roku poprzedniego urósł aż o 105 mln zł (mówimy o wydatkach zrealizowanych).
Wydatki bieżące zwiększyły się w 2023 r. o 62,7 mln zł i w porównaniu do roku 2022 były wyższe o 16 proc.. W szczególności znaczące środki przeznaczono na zakup usług remontowych i pozostałych oraz na wynagrodzenia osobowe pracowników i prokuratorów. W IPN w 2023 r. zatrudnionych było ponad 2400 osób a na ich wynagrodzenia przeznaczono blisko 248 mln zł (z tego w Centrali IPN – 94 mln zł). W porównaniu do roku poprzedniego wzrosły one o 15,7 mln zł (tj. o 6,8 proc.) wskutek podwyższeniem wynagrodzeń w IPN oraz wypłaty wyrównań wynagrodzeń prokuratorów za 2023 r. w związku z nowelizacją ustawy okołobudżetowej. Z kolei wydatki na wynagrodzenia bezosobowe w 2023 r. przeznaczono ponad 5,6 mln zł tj. o 40 proc. więcej niż w 2022 r.
W 2023 r. w górę poszły również o 34,2 mln zł wydatki majątkowe. Wzrost ten wynikał, nie tylko z realizacji dwóch inwestycji budowlanych i nabycia nieruchomości na działalność jednego z oddziałów IPN lecz również z realizacji szeregu nowych projektów edukacyjnych z zastosowaniem nowych technologii (tj. etiudy filmowej, gry komputerowej lub zakupu licencji do gry).
NIK skontrolowała wydatki Centrali IPN na łączną kwotę 50,6 mln zł, co stanowiło 17,3 proc. ogółu jej wydatków. Zbadane wydatki zostały poniesione na zakup dostaw, usług i robót budowlanych. Spośród z nich 12,5 mln zł (tj. 25 proc. ogółu zbadanych) wydatkowano z naruszeniem zasad gospodarowania środkami publicznymi.
Więcej pieniędzy na edukację i kulturę
IPN realizując szereg zadań ustawowych coraz większą uwagę koncentrował na działalności edukacyjnej czy kulturalnej. W tym celu utworzono w ostatnich trzech latach nowe biura IPN zajmujące się tą właśnie działalnością. W konsekwencji coraz szerszy strumień środków publicznych będących w dyspozycji IPN popłynął na finansowanie różnorodnych przedsięwzięć edukacyjno-kulturalnych takich jak: projekty gamingowe, organizowanie koncertów i warsztatów, tworzenie gier planszowych, czy organizowanie konkursów i obozów edukacyjnych. W 2023 r. ponad połowa środków będących w dyspozycji biur merytorycznych w Centrali IPN została przeznaczona na działalność edukacyjno-kulturalną. NIK wskazuje jednak, że wydatkowanie środków na realizację tych zadań nie zwalniało Instytutu Pamięci Narodowej z obowiązku gospodarowania środkami publicznymi w sposób oszczędny, z zachowaniem racjonalnego i efektywnego ich rozporządzania wynikającego z ustawy o finansach publicznych.
Czytaj też w LEX: Gabrel Dariusz - Rola i znaczenie Instytutu Pamięci Narodowej >>>
Niegospodarny najem powierzchni biurowych
Otwarty uroczyście w maju 2024 r. nowy Centralny Przystanek Historia usytuowany w nowoczesnym biurowcu na powierzchni blisko 1200 m2 ma zajmować się popularyzacją historii poprzez nowoczesną technologię i atrakcyjne wydarzenia. Jednakże jego utworzenie przypłacone zostało niegospodarnym wydatkowaniem publicznych środków. Pomimo przekazania w maju 2023 r. lokalu do użytkowania Instytutowi to faktyczne otwarcie CPH nastąpiło dopiero po upływie roku od odbioru wynajmowanych pomieszczeń. Przez cały ten okres nie były one wykorzystywane do bieżącej działalności, co było następstwem nierzetelnego zaplanowania i zrealizowania kompletnego wyposażenie wynajętego obiektu. Nie zwalniało to jednak Instytutu od zapłacenia ponad 10 mln zł tytułem opłat czynszowych w tym okresie. Tak wynegocjowano warunki płatności czynszu, że najwyższy czynsz (łącznie ponad 35 proc. całej należnej kwoty za dziesięcioletni okres najmu) trzeba było uregulować w okresie dwóch pierwszych lat najmu. Przyjęty kaskadowy model płatności czynszu tłumaczono w IPN koniecznością zabezpieczenia jego spłaty w pozostałym okresie obowiązywania umowy najmu, na wypadek gdyby w kolejnych latach ograniczono budżet Instytutu. W efekcie takich uzgodnień łączne wydatki na opłaty czynszowe w Centrali IPN w 2023 r. wzrosły piętnastokrotnie – do prawie 8 mln zł. Dla porównania w 2022 r. nie przekraczały 510 tys. zł.
Cena promocyjna: 59.25 zł
|Cena regularna: 79 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 71.11 zł
Nieprawidłowości w odbiorze wyposażenia dla Centralnego Przystanku Historia
Niezbędne dla uruchomienia Centralnego Przystanku Historia dwa przedsięwzięcia inwestycyjne – wykonanie studia multimedialnego oraz dostawa kompletnego wyposażenia i sprzętu elektronicznego – zrealizowano z opóźnieniem a przy ich realizacji niewłaściwie rozporządzano środkami publicznymi. IPN zapłacił w grudniu 2023 r. blisko 2 mln zł za dostawę sprzętu elektronicznego i mebli do nowego CPH. Okazało się, jednak, że część tego sprzętu i wyposażenia w wysokość ponad 1 mln zł nie została dostarczona albo zamontowana do końca roku. Nie stanowiło to jednak przeszkody w dokonaniu ich odbioru – pracownik IPN potwierdził w protokole odbioru ich montaż, instalację lub uruchomienie. Co więcej pracownik IPN potwierdził bezusterkowy odbiór kapsuł multimedialnych za kwotę ponad 370 tys. zł (na tej podstawie wypłacono dostawcy wynagrodzenie), gdy – jak ustalili kontrolerzy NIK – sprzęt ten dopiero płynął do Polski i w połowie marcu 2024 r. znajdował się w okolicach Madagaskaru na Oceanie Indyjskim. Został on bowiem faktycznie załadowany na pokład statku w głównym porcie handlowym na Tajwanie na początku lutego 2024 r.
Czytaj też w LEX: Instytut Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu a prokuratura. Refleksje po ponad 20 latach funkcjonowania Instytutu >
Kontrolerom NIK przedłożono sfałszowany przez pracownika IPN i dostawcę sprzętu multimedialnego dokument przekazania sprzętu do serwisu, sugerujący ich zwrot jeszcze w grudniu do serwisu. To zresztą niejedyne przypadki potwierdzania realizacji zamówienia niezgodnie ze stanem faktycznym. Nieprawdę w dokumentach poświadczono również w przypadku odbioru dostawy wyposażenia i sprzętu wraz z montażem lub podłączeniem, co wiązało się z wypłatą dostawcy ponad 640 tys. zł. Montaż i podłączenie faktycznie wykonano dopiero w kolejnych miesiącach.
Co ciekawe w grudniu 2023 r. IPN wypłacił także wykonawcy pełne wynagrodzenie za sprawowanie nadzoru autorskiego nad realizacją ww. przedsięwzięć – łącznie ponad 11 tys. zł, pomimo, że przedsięwzięcia te nie zostało zrealizowane, w szczególności nie wykonano montażu mebli i nie rozpakowano części dostaw sprzętu.
Chaotycznego odbioru dostaw sprzętu i wyposażenia dokonywali również inni pracownicy IPN. Dokonana w styczniu 2024 r. weryfikacja wyposażenia, za które w grudniu zapłacona te 2 mln zł, wykazała braki części przedmiotów odebranych w grudniu a za zdatne do użytku uznano sprzęt i wyposażenie o wartości niespełna 350 tys. zł.
Czytaj też: Ochrona danych nie dotyczy IPN, chociaż sądy to kwestionują >
Kosztowne gry komputerowe
W ramach nowo utworzonego biura Nowych Technologii w IPN realizowanych jest szereg projektów edukacyjnych, bazujących na najnowszych technologiach informatycznych. Jednym z takich projektów było nabycie 10-letniej licencji gry komputerowej o Powstaniu Warszawskim (jedynie w wersji na PC). IPN nabył licencję za kwotę 4,3 mln zł, płacąc za istniejący od 2019 r. na rynku gier produkt gamingowy, zmodyfikowany na potrzeby IPN co do treści i jego charakteru, przy czym właściciel gry dokonywał modyfikacji jeszcze przed złożeniem przez IPN konkretnej oferty nabycia praw do tej licencji.
NIK podkreśla, że przy tej transakcji nie przeprowadzono rzetelnego rozeznania rynku co do realnej wartości rynkowej nabywanej licencji, nie wzięto pod uwagę przeciętnego okresu żywotności gier (czyli zainteresowania graczy grą), ani stopnia jej zaawansowania technologicznego. W efekcie po nabyciu licencji do gry i po jej modyfikacji wprowadzono grę na platformę Steam, na której gra wykazywała się niskim zainteresowaniem graczy (średnio dziennie grało w nią kilku użytkowników platformy, pomimo, że grę pobrało ponad 108 000 użytkowników).
IPN nie szczędził także publicznego grosza na zorganizowanie tygodniowej prapremiery gry „Lotnicy – wojna w przestworzach” na warszawskim lotnisku – wydano na ten cel blisko ćwierć miliona złotych, co stanowiło 8 proc. kosztów gry (3 mln zł). Wynajęto połowę hangaru samolotowego na lotnisku, armatę przeciwlotniczą, czy też zapłacono za przeprowadzenie rekonstrukcji historycznej i zorganizowanie koncertu orkiestry symfonicznej.
Przykłady niefrasobliwego wydatkowania środków na działalność IPN
Analizując wykonanie budżetu przez IPN, NIK doszedł do wniosku, że przy realizacji niektórych projektów kompletnie nie liczono się z oszczędnym wydatkowaniem środków. Oto niektóre przykłady:
- za 120 tys. zł zlecono grafikowi z Wielkiej Brytanii wykonanie dedykowanego dla Instytutu kroju pisma, które miało przyczynić się do „skutecznej identyfikacji wizualnej IPN”;
- za ponad 34 tys. zł zakupiono na 10 lat prawa do nadania nowej odmianie róży imienia „Victoria 1920 r.” (w ramach projektu edukacyjnego upamiętniającego wyzwolenie ziem polskich spod najazdu bolszewickiego w 1920 r.). Przy czym nie przeprowadzono jakichkolwiek analiz skuteczności takiej formy promowania wydarzeń historycznych, zważywszy na funkcjonowanie w przestrzeni publicznej szeregu kwiatów, którym nadano imię i nazwisko słynnych osób, a które nie zyskały popularności i rozgłosu;
- za 50 tys. zł zlecono produkcję instrukcji filmowych (tutoriali) do gier planszowych, choć były one dostępne w wersji papierowej oraz w aplikacjach internetowych lub posiadały już instrukcje filmowe dostępne w przestrzeni internetowej;
- za ponad 147 tys. zł zorganizowano dla młodzieży imprezę sportową w ramach Kongresu Pamięci Narodowej, która nie wpisywała się w profil działalności IPN, gdyż nie wiązała się bezpośrednio z przekazem historycznym do młodych osób i ich rodzin;
- za 32 tys. zł zlecono realizację kilku odcinków programu specjalnego w stacji telewizyjnej o niskiej oglądalności (nieprzekraczającej 0,5 proc. udziału w rynku). Wątpliwości wzbudza efektywność doboru narzędzi w realizowaniu misji edukacyjnej i faktycznego przekazu tych odcinków.
Pełny raport NIK dostępny jest tutaj >
Będą zawiadomienia do Prokuratury
W związku z ujawnionymi nieprawidłowościami, NIK przygotowuje zawiadomienia do Prokuratury, w szczególności dotyczące niedopełnienia obowiązku działając na szkodę interesu publicznego oraz podrabiania dokumentów i poświadczania nieprawdy.
Przygotowano również powiadomienie do organu nadzoru budowlanego w związku z naruszeniem Prawa budowlanego – wykonywanie robót budowlanych bez wymaganego pozwolenia na budowę.
Zobacz też nagranie szkolenia w LEX: Kontrole NIK w obszarze ochrony danych osobowych w JST >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
