Nowe regulacje mają usunąć lukę prawną w zakresie funkcjonowania obrony cywilnej, którą spowodowało wejście w życie ustawy z 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny. Poprzedni rząd PiS opracował projekt megaustawy o ochronie ludności, w której chciał połączyć zarówno kwestie obrony cywilnej, zarządzania kryzysowego, a także skutków likwidacji zdarzeń kryzysowych. W projekcie pojawiło się jednak dużo rozwiązań kontrowersyjnych m.in. nowe stany nadzwyczajne. Ostatecznie nie trafił do Sejmu.

 

 

Siedem głównych założeń

Nowy projekt ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej opiera na siedmiu filarach:

⇒ System ostrzegania i alarmowania. Ustawa ma nakładać na organy ochrony ludności obowiązek dotyczący organizacji systemów monitorowania zagrożeń oraz powiadamiania, ostrzegania i alarmowania ludności w przypadku wystąpienia zagrożeń. Ma powstać krajowy system łączności i komunikacji na potrzeby ochrony ludności. Rząd chce rozwijać nowoczesne systemy ostrzegania i alarmowania np. EWS GALILEO.  

⇒ Ewakuacja i przyjęcie ludności. Ustawa stworzy system przygotowania i realizacji masowych ewakuacji ludności oraz wyznaczania i przygotowania miejsc doraźnej dyslokacji.

⇒ Schrony i ukrycie dla ludności. Ustawa ma stworzyć system ewidencji, utrzymania i budowania schronów i ukryć doraźnych na potrzeby ludności, a także zapewnić istotne wsparcie finansowe realizacji tych przedsięwzięć.  - Wprowadzimy jasne i bezpieczne kryteria prawa budowlanego, określające jak mają być budowane nowe obiekty oraz określone wymagania dla tymczasowych miejsc ochrony ludności - przekazało MSWiA.

⇒ Wzmacnianie społecznej odporności. Istotnym elementem regulacji jest przygotowanie społeczeństwa do właściwych zachowań w sytuacjach zagrożenia i umiejętności samoochrony. Ma to nastąpić poprzez zwiększenie świadomości ryzyka, organizowanie szkoleń i ćwiczeń oraz instruowanie obywateli o zasadach postępowania w sytuacjach kryzysowych. Rząd ma się bardziej zaangażować w społeczne kampanie informacyjne.

⇒ Budowanie zasobów i struktur ochrony ludności i obrony cywilnej. Ustawa zdefiniuje strukturę i rolę organów ochrony ludności na różnych szczeblach administracyjnych, takich jak gmina, powiat, województwo, kraj - określających zadania, kompetencje i współpracę. Zawierać będzie również regulacje dotyczące tworzenia i utrzymywania zasobów ochrony ludności.

⇒ Funkcjonowanie ochrony ludności w czasie wojny. Ustawa wskaże sposoby funkcjonowania systemu ochrony ludności w stanie wojennym, w czasie wojny formule obrony cywilnej.

⇒ Finansowanie ochrony ludności  i OC  - minimum 0,3 proc. PKB, część ma być finansowana z budżetu MSWiA, a część z budżetu wojewodów.

Przygotowywana przez MSWiA, przy współpracy MON, ustawa nie będzie odnosić się do kwestii zarządzania kryzysowego oraz stanów nadzwyczajnych (co było kością niezgody poprzedniego projektu). Ta materia jest uregulowana w obecnie obowiązujących ustawach.

Przeczytaj także: W przypadku zagrożenia, wójt ma zapewnić wodę i pokarm na co najmniej 7 dni

 

Ochroną ludności ma się zająć więcej podmiotów

Założenia projektu określają, że organami ochrony ludności mają być, poczynając od tych najbliżej obywateli:

  • wójt (burmistrz, prezydent miasta);
  • starosta;
  • marszałek województwa (to nowość, autorzy projektu uzasadniają, że samorząd województwa ma określone źródła finansowania, które mają być przeznaczone na wsparcie zadań realizowanych przez samorządy niższego szczebla);
  • wojewoda;
  • minister właściwy do spraw wewnętrznych;
  • inni ministrowie.

O ile w poprzednim projekcie przygotowanym przez rząd PiS, ochrona ludności spoczywała głównie na barkach państwowej i ochotniczej straży pożarnej, w tym projekcie podmioty ochrony ludności mają być definiowane szerzej. Będą nimi:

  • Rządowe Centrum Bezpieczeństwa;
  • jednostki organizacyjne Państwowej Straży Pożarnej;
  • ochotnicze straże pożarne;
  • służby, inspekcje i straże;
  • Rządowa Agencja Rezerw Strategicznych;
  • przedsiębiorstwa zapewniające podstawowe usługi (np. oczyszczanie miasta, dostarczenie wody);
  • społeczne organizacje ratownicze;
  • podmioty lecznicze;
  •  inne podmioty.

- Chcemy rozbudować Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy o komponent pomocy humanitarnej. Dużą rolę chcemy przywiązać do organizacji pozarządowych, wykorzystania ich zasobów i możliwości, zaangażowania w działania edukacyjne – ujawnił Wiesław Leśniakiewicz, wiceminister spraw wewnętrznych i administracji, odpowiedzialny za projekty. Chodzi m.in. o PCK, Caritas i inne organizacje, które mają na zasadzie dobrowolności uczestniczyć w systemie.

Czytaj też w LEX: Wykonywanie przez JST zadań w ramach obowiązku obrony >

A za ochronę ludności ma odpowiadać nie komendant Państwowej Straży Pożarnej - jak było dotychczas - a minister właściwy do spraw wewnętrznych. W razie ogłoszenia stanu wojny to on będzie szefem obrony cywilnej. Nowym podmiotem w systemie będzie Rządowy Zespół Ochrony Ludności. Ma to być organ opiniodawczo-doradczy administracji rządowej właściwy w sprawach ochrony ludności/OC. W jego skład wejdą - jako przewodniczący - minister właściwy do spraw wewnętrznych oraz jako członkowie - przedstawiciele ministra obrony narodowej oraz ministrowie kierujący administracją publiczną, aktywami państwowymi, informatyzację, łącznością i zdrowiem. W skład zespołu wejdą też wiceministrowie z resortów odpowiadających za: finanse, kulturę i dziedzictwo narodowe, infrastrukturę, oświatę i wychowanie, transport i rolnictwo. A także komendant główny Państwowej Straży Pożarnej, dyrektor Rządowego Centrum Bezpieczeństwa i prezes Rządowej Agenci Rezerw Strategicznych (proces utrzymywania zdolności do ochrony ludności i obrony cywilnej, w tym zabezpieczenie prowiantu i środków koniecznych do przeżycia).

Projektowana ustawa ma wzmocnić rolę Rządowego Centrum Bezpieczeństwa, które będzie wiodące na poziomie centralnym w zakresie informowania, ostrzegania i alarmowanie ludności przez zagrożeniami.
 

Czytaj też w LEX: Kozłowski Krzysztof, Obywatelski obowiązek "obrony Ojczyzny" w świetle postanowień Konstytucji RP z 1997 r. >

Powstanie korpus ochrony cywilnej

Zgodnie z założeniami ustawy organy i  podmioty zajmujące się ochroną ludności w czasie pokoju mają przekształcić się w organy i podmioty obrony cywilnej w sytuacji ogłoszenia stanu wojennego lub wojny.

Projektowane regulacje przewidują powstanie korpusu ochrony cywilnej. Nie będzie to nowa formacja. Skupiać ma podmioty, które już dziś zajmują się ogólnie ratownictwem. Korpus ochrony ludności ma być zespołem  konkretnych ludzi,  którzy będą odpowiadać za ochronę ludności w czasie pokoju i za konkretne działania w czasie wojny. Ewidencję tych osób ma prowadzić minister właściwy do spraw wewnętrznych, a na obszarze województwa – wojewoda przy współpracy starosty lub prezydenta miasta na prawach powiatu. Przepisy przewidują, że starosta będzie mógł sporządzenie ewidencji zlecić komendantowi powiatowemu PSP.

Sprawdź w LEX: Czy zarządzanie kryzysowe, obrona cywilna i obronność podlegają przepisom RODO? >

W skład korpusu ma wchodzić:

  1. personel obrony cywilnej,
  2. krajowa rezerwa obrony cywilnej.

W skład personelu obrony cywilnej mogą wejść:

  1. osoby, które otrzymały przydział mobilizacyjny obrony cywilnej,
  2. osoby powołane do służby w obronie cywilnej w drodze zaciągu ochotniczego,
  3. powołani do służby w obronie cywilnej członkowie krajowej rezerwy obrony cywilnej,
  4. osoby zaliczone do personelu obrony cywilnej decyzją ministra właściwego do spraw wewnętrznych.

Przynależność niektórych będzie obowiązkowa to np. pracownicy przedsiębiorstw odpowiadających za oczyszczanie miasta, elektrowni, wodociągów. Do korpusu będzie można też przystąpić dobrowolnie. Założenia projektu wskazują, że zaliczenie do personelu OC następuje w porozumieniu z właściwym szefem wojskowego centrum rekrutacji, chyba, że dotyczy to osób niepodlegających rekrutacji. W uzasadnionych przypadkach szef MSWiA będzie mógł powołać do obrony cywilnej inne, niezbędne osoby. Generalnie personel ma dzielić się na:

  • personel ratowniczy,
  • medyczny,
  • pomocy humanitarnej,
  • utrzymania infrastruktury ochrony ludności,
  • utrzymania ciągłości działania administracji i porządku publicznego.

Osoby tworzące personel obrony cywilnej będą zwolnione od mobilizacji do sił zbrojnych, nie będą podlegać przydziałom organizacyjno-mobilizacyjnym do jednostek zmilitaryzowanych i pracowniczym przydziałom mobilizacyjnym. Członkowie personelu OC otrzymają za to przydział do podmiotu obrony cywilnej, nadany przez organ ochrony ludności albo obrony cywilnej.

W skład krajowej rezerwy obrony cywilnej będą wchodzić funkcjonariusze i żołnierze Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, Policji, Straży Granicznej, Służby Ochrony Państwa, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Więziennej, Krajowej Administracji Skarbowej, Służby Celno-Skarbowej, Straży Ochrony Kolei, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Wywiadu Wojskowego, Służby Kontrwywiadu Wojskowego i Centralnego Biura Antykorupcyjnego - w stanie spoczynku.

Czytaj też w LEX: Kostur Krystian, Zarządzanie kryzysowe w gminie - wybrane zagadnienia >

    Samorządy będą musiały sporządzić precyzyjne plany

    Jednym z filarów nowego systemu mają być rozwiązania dotyczące ewakuacji i przyjęcia ludności.  Wójt (burmistrz, prezydent miasta), starosta, wojewoda i minister właściwy do spraw wewnętrznych będą opracowywali plany przemieszczenia (ewakuacji) ludności do miejsc bezpiecznych odpowiednio na obszarze gminy, powiatu, województwa i kraju, które będą stanowiły załącznik funkcjonalny do planów zarządzania kryzysowego sporządzanych przez te organy. Plany mają zawierać m.in:

    1. liczbę osób przewidzianych do ewakuacji na danym obszarze,
    2. wykaz dóbr kultury i dziedzictwa narodowego przewidzianych do ewakuacji na danym obszarze,
    3. wykaz dróg i linii kolejowych przewidzianych do wykorzystania podczas ewakuacji,
    4. wykaz miejsc zakwaterowania przygotowanych na potrzeby przyjęcia ludności ewakuowanej,
    5. wykaz niezbędnych sił i środków transportowych niezbędnych do przeprowadzenia ewakuacji na danym obszarze

    Zintegrowany system wykrywania zagrożeń

    Projekt zakłada też utworzenie systemu bezpiecznej łączności państwowej w celu zapewnienia ciągłości funkcjonowania administracji państwowej oraz ochrony ludności w czasie pokoju i w czasie wojny. Przeczytaj także: Syrena wyje o niebezpieczeństwie, ale kto ją rozumie. Z kolei zagrożenia dla ludności wykrywane mają być za pomocą systemu wykrywania zagrożeń integrującego m.in.:

    1.  system wykrywania skażeń Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej – nadzorowany przez Ministra Obrony Narodowej,
    2. sieci i systemy nadzoru epidemiologicznego i kontroli chorób zakaźnych,
    3. system stacji wczesnego wykrywania skażeń promieniotwórczych i placówek prowadzących pomiary skażeń promieniotwórczych,
    4.  system wykrywania i alarmowania o zagrożeniach uderzeniami z powietrza.
       

    W ustawie znajdą się też rozwiązania dotyczące obiektów zbiorowej ochrony, którymi są:

    • budowle ochronne - schrony i ukrycia,
    • miejsca doraźnego. schronienia.

    Centralną ewidencję obiektów zbiorowej ochrony ma prowadzić Komendant Główny Państwowej Straży Pożarnej. Znajdą się w niej też obiety niepublicze.

     

    Czytaj też w LEX: Zadania wojewody w zakresie obronności państwa > 

     

     

    -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

    Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.