Ustawa o restrykcjach za nielegalne przekraczanie granicy już obowiązuje

Od wtorku obowiązuje nowelizacja ustawy, zgodnie z którą cudzoziemiec zatrzymany niezwłocznie po nielegalnym przekroczeniu granicy, postanowieniem komendanta Straży Granicznej będzie musiał opuścić terytorium Polski. Nowela dodaje też przesłankę do pozostawienia wniosku uchodźczego złożonego przez taką osobę bez rozpoznania. Będą również kary za niszczenie infrastruktury granicznej.

Przygotowaną w MSWiA nowelizację ustawy o cudzoziemcach oraz niektórych innych ustaw opublikowano w poniedziałek 25 października w Dzienniku Ustaw. W związku z tym od wtorku zmieniiły się przepisy dotyczące m.in. cudzoziemców zatrzymanych niezwłocznie po nielegalnym przekroczeniu granicy zewnętrznej UE (z Rosją, Białorusią i Ukrainą).

Zgodnie z ustawą komendant placówki Straży Granicznej sporządzi protokół przekroczenia granicy i wyda postanowienie o opuszczeniu przez takiego cudzoziemca terytorium Polski. Cudzoziemiec, poza nakazem opuszczenia RP, zostanie też objęty czasowym zakazem wjazdu do Polski i państw Strefy Schengen.

Zakaz wjazdu w postanowieniu orzeczony zostanie na okres od 6 miesięcy do 3 lat. Na ten czas dane cudzoziemca zamieszczone zostaną w wykazie cudzoziemców, których pobyt w Polsce jest niepożądany, oraz w Systemie Informacyjnym Schengen do celów odmowy wjazdu. Na postanowienie komendanta placówki SG przysługiwać będzie zażalenie do Komendanta Głównego SG, ale nie wstrzyma ono wykonania postanowienia.

Nowela wprowadza ponadto przepis do ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony w Polsce. Zgodnie z nim Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców będzie mógł pozostawić bez rozpoznania wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej, jeśli został on złożony przez cudzoziemca zatrzymanego niezwłocznie po nielegalnym przekroczeniu granicy zewnętrznej UE, chyba że cudzoziemiec ten "przybył bezpośrednio z terytorium, na którym jego życiu lub wolności zagrażało niebezpieczeństwo prześladowania lub ryzyko wyrządzenia poważnej krzywdy, oraz przedstawił wiarygodne przyczyny nielegalnego wjazdu na terytorium RP i złożył wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej niezwłocznie po przekroczeniu granicy".

W uzasadnieniu do projektu tej ustawy podkreślono, że przepis nie będzie obligował Szefa Urzędu do pozostawienia takiego wniosku bez rozpoznania. Szef Urzędu w takiej sytuacji będzie działać według uznania administracyjnego i będzie miał prawo wyboru rozstrzygnięcia. Dotychczas wnioski o udzielenie ochrony międzynarodowej były pozostawiane bez rozpoznania, jeśli nie zawierały imienia i nazwiska wnioskodawcy lub określenia kraju pochodzenia.

Kary za niszczenie infrastruktury granicznej

Nowelizacja zmienia też ustawę o ochronie granicy państwowej, wprowadzając kary więzienia lub grzywny za niszczenie infrastruktury granicznej. W szczególności chodzi o ogrodzenia, zasieki, zapory lub rogatki. Osoba, która "zabiera, niszczy, uszkadza, usuwa, przesuwa lub czyni niezdatnymi do użytku elementy infrastruktury, znajdujące się w strefie nadgranicznej i przeznaczone do ochrony granicy państwowej, w szczególności ogrodzenia, zasieki, zapory lub rogatki", będzie podlegała karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 5. Natomiast w przypadku mniejszej wagi sprawca podlegać będzie karze grzywny.

Czytaj też: 
Stan wyjątkowy wątpliwy konstytucyjnie, za to dla przedsiębiorców prawo do odszkodowania>>
Przedsiębiorcy dotknięci stanem wyjątkowym dostaną rekompensaty>>

Poprawki Senatu odrzucone

Sejm ustawę ostatecznie uchwalił 14 października, przyjmując część wprowadzonych przez Senat poprawek do noweli. Dwie poprawki miały charakter techniczny i to one zostały przyjęte przez Sejm. Z kolei trzecia poprawka - którą Sejm odrzucił - zakładała, że "jeżeli postanowienie o opuszczeniu terytorium Rzeczypospolitej Polskiej dotyczy cudzoziemca, który przekroczył granicę wbrew przepisom prawa wraz z małoletnim dzieckiem, którego jest rodzicem, złożenie zażalenia wstrzymuje wykonanie tego postanowienia".

Zgodnie z nowelizacją cudzoziemiec, zatrzymany niezwłocznie po nielegalnym przekroczeniu granicy zewnętrznej UE, postanowieniem komendanta placówki Straży Granicznej będzie zobowiązany do opuszczenia terytorium RP i objęty czasowym zakazem wjazdu do Polski i państw Schengen.

Kontrowersyje regulacje

Podczas prac w senacie najwięcej kontrowersji wzbudziły takie rozwiązania ustawowe jak:

• brak możliwości wstrzymania wykonania postanowienia o opuszczeniu kraju, w sytuacji gdy cudzoziemcowi - na skutek jego wykonania - grozi poważne ryzyko, iż może być poddany karze śmierci, torturom lub innemu nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karani. Taka norma prawna, może być uznana za naruszenie Karty praw podstawowych Unii Europejskiej  Przepis art. 19 ust. 2 KPP stanowi, że „nikt nie może być usunięty z terytorium państwa, wydalony lub wydany w drodze ekstradycji do państwa, w którym istnieje poważne ryzyko, iż może być poddany karze śmierci, torturom lub innemu nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu.
• brak zawieszenia wykonania postanowienia o opuszczeniu kraju w sytuacji gdy cudzoziemiec złożył wniosek o ochronę międzynarodową, co budzi wątpliwości co do zgodności dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/32/UE z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie wspólnych procedur udzielania i cofania ochrony międzynarodowej. Ustawa nie przewiduje wstrzymania wykonania postanowienia o opuszczeniu terytorium RP nawet wówczas, gdy cudzoziemiec złożył skutecznie wniosek o ochronę międzynarodową tj. wniosek, który spełnia przesłanki do jego rozpatrzenia w świetle nowego art. 33 ust. 1a ustawy o udzielaniu ochrony.
• wprowadzenie regulacji pozwalającej na pozostawienie bez rozpoznania wniosku o ochronę międzynarodową, złożonego przez cudzoziemca zatrzymanego niezwłocznie po nielegalnym przekroczeniu granicy kraju. Dyrektywa 2013/32/UE nie przewiduje możliwości pozostawienia bez rozpoznania wniosku o ochronę międzynarodową złożonego przez cudzoziemca, który przekroczył granicę niezgodnie z przepisami prawa.
• wprowadzenie zmian inspirowanych powyższymi uwagami wymaga zmiany koncepcji, która legła u podstaw opiniowanej nowelizacji oraz wprowadzeniu szeregu poprawek.

Ponadto zdaniem komisji senackiej ustawa wprowadza nietypowe na gruncie prawa administracyjnego rozwiązanie, zgodnie z którym rozstrzygnięcie zobowiązujące cudzoziemca do opuszczenia terytorium RP oraz związany z tym czasowy zakaz wjazdu (rozstrzygnięcie co do istoty sprawy) nastąpi postanowieniem. - Rozwiązanie to stanowi wyłom od ogólnej reguły postępowania administracyjnego, stanowiącej, iż indywidualne sprawy rozstrzygane są w drodze decyzji administracyjnej - twierdzili eksperci komisji senackiej.

Rzecznik przeciwny ustawie

Z podobnymi uwagami spotykamy się w piśmie Rzecznika Praw Obywatelskich. Prof. Marcin Wiącek twierdził w piśmie do izby wyższej, że "uchwalenie przepisu, który umożliwi pozostawienia bez rozpoznania wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej, gdy wniosek taki zostanie złożony przez cudzoziemca zatrzymanego w pobliżu granicy zewnętrznej UE niezwłocznie po jej przekroczeniu wbrew przepisom prawa, nie znajduje oparcia w obowiązujących Polskę dyrektywach UE".

RPO odniósł się też do przepisu, który wprowadza instrument wydawanego przez komendanta placówki Straży Granicznej "postanowienia o opuszczeniu terytorium Rzeczypospolitej Polskiej". Zdaniem Rzecznika spowoduje on, że "cudzoziemcy zostaną pozbawieni skutecznej drogi odwoławczej od decyzji nakazującej im opuszczenie terytorium RP".

Jak wskazał Wiącek, w procedurze związanej z wydaniem takiej decyzji nie będzie również rozpatrywane, czy danej osobie należy zezwolić na pobyt na terytorium Polski ze względów humanitarnych.

- Wydaje się, że proponowana zmiana doprowadzi do naruszeń Konwencji Genewskiej, która wprowadza zasadę non-refoulment, czyli zakazu zawracania uchodźcy do kraju, w którym grozi mu niebezpieczeństwo. Stosowanie takiego przepisu spowoduje również ryzyko naruszenia postanowień Karty Praw Podstawowych i Europejskiej Konwencji Praw Człowieka - ocenił Rzecznik.