Niedawno upadł plan powołania Parku Krajobrazowego Doliny Świsłoczy, który był projektowany po głośnym proteście kilka lat temu przeciwko budowie fermy kurzej w pobliżu Kruszynian, tatarskiej wsi żyjącej w dużej mierze z turystów. Tworzenie tej formy ochrony wartości przyrodniczych, historycznych i kulturowych oraz walorów krajobrazowych nie jest w praktyce łatwe. Decyzję podejmuje sejmik województwa, a mieszkańcy, często nieświadomi tego, z czym wiąże się park krajobrazy, obawiają się, że trafia do skansenu, w którym trudne będzie normalne życie i prowadzenie działalności gospodarczej.
Ostatni, sto dwudziesty piąty park krajobrazowy w Polsce (PK Góry Łosiowe) powstał w 2018 roku. Przedostatni park krajobrazowy - PK Łuk Mużakowa, utworzony w 2001 r, został utworzony jeszcze w czasach, gdy tę formę ochrony ustanawiał wojewoda. Pokazuje to, jak trudno obecnie przełamać impas w tworzeniu nowych miejsc podlegających ochronie.
Czytaj też w LEX: Ustanowienie parku krajobrazowego - przypadek Parku Krajobrazowego "Góry Łosiowe" >
Gmina ma możliwości zablokowania utworzenia parku krajobrazowego
Zgodnie z art. 16 ustawy o ochronie przyrody, park krajobrazowy obejmuje obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania, popularyzacji tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju.
W aktualnym stanie prawnym park krajobrazowy może utworzyć sejmik województwa po uzgodnieniu z radami gmin i RDOŚ. Utworzenie parku krajobrazowego lub powiększenie jego obszaru następuje w drodze uchwały sejmiku województwa lub w przypadku parku krajobrazowego położonego na terenie więcej niż jednego województwa, w drodze podjęcia jednobrzmiącej uchwały właściwych sejmików województw. Inicjatywa ta może pochodzić również z wniosku zainteresowanej rady gminy. Uchwałą określa się nazwę parku krajobrazowego, obszar, przebieg granicy i otulinę, jeżeli została wyznaczona, szczególne cele ochrony oraz zakazy właściwe dla danego parku krajobrazowego lub jego części, wynikające z potrzeb jego ochrony.
Zobacz procedurę: Utworzenie parku krajobrazowego >
Jak tłumaczy Robert Czekaj, wykładowca kierunku Prawo w biznesie Uniwersytetu WSB Merito, prezes Polskiego Instytutu Innowacji i Zrównoważonego Rozwoju, trudności procesu tworzenia parku biorą się zwykle z wymogu uzgodnienia projektu uchwały sejmiku województwa z właściwą miejscowo radą gminy oraz właściwym regionalnym dyrektorem ochrony środowiska. W szczególności z uwagi na różne interesy miejscowe (np. inwestycje publiczne, czy częściej prywatny sektor deweloperski), rada gminy może odmówić uzgodnienia projektu uchwały.
- Prawo “weta” gmin w przypadku powołania parku krajobrazowego jest słabsze niż w przypadku parku narodowego: gmina może odmówić uzgodnienia projektu uchwały sejmiku powołującej park tylko w przypadku, gdy „utworzenie parku prowadziłoby do ograniczenia możliwości rozwojowych gminy wynikających z ustaleń studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego lub miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w stopniu nieproporcjonalnym do wartości jakie park krajobrazowy ma chronić. Co więcej, gmina nie może odmówić uzgodnienia wbrew rekomendacji zawartej w audycie krajobrazowym województwa – tłumaczy Marta Klimkiewicz, doradczyni ds. nauki i polityki, Fundacja ClientEarth Prawnicy dla Ziemi.
Jednak, jak wskazuje dr Robert Ostafiński-Bodler, radca prawny i wykładowca Uniwersytet WSB Merito, dla obszaru województwa audyt ten sporządza się formalnie nie rzadziej niż raz na 20 lat, co wobec zastanego stanu formalnego oraz procedury uchwalania ustaleń planu ogólnego gminy lub miejscowego planu zagospodarowania, przy uwzględnieniu tendencji rozwojowych gminy związanych ze znacznym zwiększeniem populacji mieszkańców w lub przy dużych aglomeracjach miejskich, stanowi nierzadko główną przeszkodę w utworzeniu parku krajobrazowego.
- Zjawisko to związane jest z zakazami realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, w tym min. zakaz budowania nowych obiektów mieszkaniowych, usługowych, itd. - mówi Robert Ostafiński-Bodler.
Przeczytaj także: NSA: Plany ochrony parków krajobrazowych nie są wiążące dla pozwolenia na budowę
Gminy często sprzeciwiają się powstaniu parków krajobrazowych
W praktyce, podobnie jak w przypadku parków narodowych, obawy gmin przed rzeczywistymi lub wyolbrzymionymi ograniczeniami inwestycyjnymi kładą kres wielu tego typu inicjatywom.
Jak wskazuje Marta Klimkiewicz, wprawdzie zakazy, które sejmik może wprowadzić w parku krajobrazowym, nie stanowią przeszkody dla rozwoju gospodarczego tych obszarów, niemniej jednak ustawa o ochronie przyrody umożliwia wprowadzenie:
- zakazów lokalizowania nowych obiektów budowlanych i zalesiania (na terenach objętych miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego) lub lokalizowania nowych obiektów budowlanych,
- lokalizowania nowych obiektów budowlanych odbiegających od lokalnej formy architektonicznej, lokalizowania nowych obiektów budowlanych o wysokości przekraczającej 2 kondygnacje lub 7 m, zalesiania (tam, gdzie nie ma mpzp), w określonych w planie ochrony parku strefach ochrony krajobrazów stanowiących w szczególności przedpola ekspozycji, osie widokowe, punkty widokowe oraz obszary zabudowane wyróżniające się lokalną formą architektoniczną, wyznaczonych w obrębie krajobrazów priorytetowych, zidentyfikowanych w ramach audytu krajobrazowego.
Ponadto projekty dokumentów planistycznych gmin w części dotyczącej parku krajobrazowego i jego otuliny wymagają uzgodnienia z Regionalną Dyrekcją Ochrony Środowiska w zakresie ustaleń tych planów, mogących mieć negatywny wpływ na ochronę przyrody parku krajobrazowego.
- Dobrym przykładem alergicznej reakcji lokalnych włodarzy na inicjatywy powołania tej formy ochrony jest propozycja utworzenia Parku Krajobrazowego Pasma Policy oraz Torfowisk Orawskich, która spotkała się z tak zdecydowanym sprzeciwem społeczności lokalnych, że wójtowie tamtejszych gmin wspólnie podpisali formalną rezolucję, „kategorycznie sprzeciwiając się utworzeniu kolejnej formy ochrony przyrody, jaką są parki krajobrazowe” – mówi Marta Klimkiewicz.
Sprawdź w LEX: Czy organ gminy może żądać od organizatora zgody dyrektora parku krajobrazowego na przeprowadzenie imprezy masowej? >
Są też gminy, które mają zupełnie inne podejście i chcą zachować walory przyrodnicze oraz krajobrazowe terenów i z tym wiążą swój rozwój.
- Niektóre gminy dostrzegają w parkach krajobrazowych szansę na ograniczenie chaosu urbanistycznego i presji inwestycyjnej na tereny cenne z punktu widzenia walorów estetycznych gminy czy rekreacyjnego wykorzystania przez mieszkańców, czego dobrym przykładem jest aktualnie procedowana przez samorząd inicjatywa utworzenia Parku Krajobrazowego Doliny Utraty i Raszynki – podaje Marta Klimkiewicz.
Zobacz procedurę: Ustanawianie planów ochrony dla parków narodowych, rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych - postępowanie krok po kroku >>>
Samorząd nie sprawdza się jako decydent w sprawach przyrody
Przekazanie kompetencji w zakresie tworzenia parków krajobrazowych z administracji rządowej do samorządu wojewódzkiego nastąpiło w 2009 r. Już wówczas część specjalistów krytycznie podeszła do tego. Zdaniem Marty Klimkiewicz częściowo potwierdziły się obawy, że administracja samorządowa w Polsce nie będzie w stanie efektywnie realizować przypisanych jej zadań z zakresu ochrony przyrody i krajobrazu. Kontrola NIK przeprowadzona niedługo po zmianach wykazała, że urzędy marszałkowskie są podatne na presję ze strony samorządów gminnych, nalegających na łagodzenie zakazów obowiązujących na terenie parków.
Kontrola wykazała na przykład, że urząd dolnośląski złagodził zakaz poruszania się łodziami motorowymi w Parku Krajobrazowym Dolina Bobru, urząd podlaski pozwolił na wykonywanie prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu w Dolinie Narwi, a urząd małopolski pozwolił w Dolinkach Krakowskich pozyskiwać skały i minerały do celów gospodarczych.
Czytaj też w LEX: Administracyjnoprawne ograniczenia działalności gospodarczej na obszarach specjalnych o charakterze przyrodniczym. Wybrane zagadnienia >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
