Ze względu na katastrofalny stan techniczny budynku pałacu (będącego własnością Skarbu Państwa) PINB nakazał zarządcy wyłączenie z użytkowania części mieszkalnej budynku (8 lokali mieszkalnych). Decyzji nakazu został nadany rygor natychmiastowej wykonalności. Organ nadzoru budowlanego przesłał powyższą decyzję gminie – organowi zobowiązanemu do zapewnienia lokali zamiennych dla lokatorów. Gmina nie respektuje tej decyzji i odmawia udzielenia lokali zamiennych.

Kto i w jakim trybie może gminę przymusić do wypełnienia obowiązku wynikającego z przepisów prawa?

Odpowiedź

W przypadku niewykonywania przez gminę obowiązku nakazanego prawem, należy w pierwszej kolejności wezwać organ gminy do usunięcia naruszenia prawa, a w przypadku niezastosowania się przez gminę do tego wezwania – wystąpić przeciw niej ze skargą do wojewódzkiego sądu administracyjnego. Jeżeli sąd ten orzeknie wobec gminy obowiązek zapewnienia lokali zamiennych, a gmina tego nie uczyni w wyznaczonym terminie, wówczas możliwe będzie zastosowanie środków egzekucyjnych, w tym także grzywny w celu przymuszenia.

Uzasadnienie

Przepisy ustawy o samorządzie gminnym , przewidują możliwość pociągnięcia gminy do odpowiedzialności za dopuszczanie się naruszeń prawa. Jak bowiem wynika z art. 101a ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym , w sytuacji, gdy organ gminy nie wykonuje czynności nakazanych prawem albo przez podejmowane czynności prawne lub faktyczne narusza prawa osób trzecich, stosuje się odpowiednio regulację art. 101 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym Przepis ten stanowi z kolei, że każdy, czyj interes prawny lub uprawnienie zostały naruszone uchwałą lub zarządzeniem podjętymi przez organ gminy w sprawie z zakresu administracji publicznej, może – po bezskutecznym wezwaniu do usunięcia naruszenia – zaskarżyć uchwałę do sądu administracyjnego. Tak więc stosując ten przepis odpowiednio w sytuacji niewykonywania przez gminę czynności nakazanych prawem, należy w pierwszej kolejności wezwać gminę do usunięcia naruszenia prawa – czyli wykonania danego obowiązku – a po bezskutecznym upływie terminu wyznaczonego na dokonanie tej czynności, przysługuje zainteresowanemu podmiotowi uprawnienie do złożenia na gminę skargi do wojewódzkiego sądu administracyjnego. Skargę taką można wnieść do sądu administracyjnego w imieniu własnym lub reprezentując grupę mieszkańców gminy, którzy na to wyrażą pisemną zgodę. Uprawnienie do wniesienia skargi nie przysługuje jednak, jeżeli w sprawie orzekał już sąd administracyjny i skargę oddalił. Ponadto, jak wynika z art. 101a ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym , sąd administracyjny może nakazać organowi nadzoru wykonanie niezbędnych czynności na rzecz skarżącego, na koszt i ryzyko gminy.

Jeżeli sąd orzeknie wobec gminy obowiązek określonego działania – w tym przypadku zapewnienia lokali zamiennych – a gmina wykonania tego obowiązku odmawia, to wówczas istnieje już możliwość nałożenie na gminę grzywny w trybie przepisów ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji . Jak bowiem wynika z art. 5 § 1 pkt 2 tej ustawy, w przypadku, gdy nie są wykonywanie obowiązki wynikające z orzeczeń sądów, organ lub instytucja bezpośrednio zainteresowana w wykonaniu przez zobowiązanego obowiązku albo powołana do czuwania nad wykonaniem obowiązku, a w przypadku braku takiej jednostki lub jej bezczynności - podmiot, na którego rzecz wydane zostało orzeczenie lub którego interesy prawne zostały naruszone w wyniku niewykonania obowiązku, uprawnione są do żądania wykonania w drodze egzekucji administracyjnej tego obowiązku. Jak więc wynika z powyższego przepisu, domagać się wykonania ciążącego na gminie z mocy wyroku sądu administracyjnego obowiązku może PINB jako podmiot bezpośrednio zainteresowany jego wykonaniem.

Obowiązek polegający na zapewnieniu lokali zamiennych należy do kategorii obowiązków niepieniężnych. A jak wynika z art. 1a pkt 12 lit. b. ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji , środkami egzekucyjnymi dotyczącymi obowiązków o charakterze niepieniężnym są: grzywna w celu przymuszenia, wykonanie zastępcze, odebranie rzeczy ruchomej, odebranie nieruchomości, opróżnienie lokali i innych pomieszczeń, a także przymus bezpośredni. Spośród wszystkich tych środków najbardziej adekwatnym do sytuacji, o której mowa w pytaniu, jest grzywna w celu przymuszenia.

Grzywnę w celu przymuszenia nakłada się, gdy egzekucja dotyczy spełnienia przez zobowiązanego obowiązku znoszenia lub zaniechania albo obowiązku wykonania czynności, a w szczególności czynności, której z powodu jej charakteru nie może spełnić inna osoba za zobowiązanego (art. 119 § 1 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji ). Ponadto, środek ten stosuje się w sytuacji, gdy nie jest celowe zastosowanie innego środka egzekucji obowiązków o charakterze niepieniężnym (art. 119 § 2 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji ). Omawiany środek egzekucyjny jest więc możliwy do zastosowania w sytuacji, której dotyczy pytanie. Tym bardziej, że jak wynika z art. 120 § 1 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji grzywna w celu przymuszenia może być nakładana zarówno na osoby fizyczne, jak i osoby prawne, a także na jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej. Gmina jako jednostka samorządu terytorialnego posiada osobowość prawna, wobec czego jest możliwe nałożenie na nią grzywny.

Uwagi

Zgodnie z brzmieniem art. 121 § 1 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji , grzywna w celu przymuszenia może być co do zasady nakładana kilkakrotnie w tej samej lub wyższej kwocie. Sytuacji, o której mowa w pytaniu, dotyczy jednak wyjątek wprowadzony art. 121 § 4 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji , w świetle którego jeżeli egzekucja dotyczy spełnienia przez zobowiązanego obowiązku wynikającego z przepisów prawa budowlanego, grzywna w celu przymuszenia jest jednorazowa.

Przydatne materiały:
Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.)
Ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz. U. 2005 r. Nr 229, poz. 1954 ze zm.)