Rządowy projekt, który został złożony w Sejmie 29 grudnia 2016 r., zakłada zmiany w istniejących instytucjach postępowania administracyjnego, jak i wprowadzenie zupełnie nowych, nieznanych do tej pory polskiemu prawu rozwiązań.
Zakres zmian w kpa obejmuje w szczególności:
- zasady ogólne postępowania - m. in. wprowadzenie zasady rozstrzygania wątpliwości na korzyść strony i zasady współdziałania organów; wzmocnione zostaną zasady pogłębiania zaufania obywateli oraz ugodowego załatwiania spraw; z kolei ograniczona zostanie zasada dwuinstancyjności postępowania; ponadto zostanie wprowadzona prawomocność decyzji ostatecznych;
- załatwianie spraw - te przepisy zostaną skorygowane, a najważniejszą zmianą będzie wprowadzenie (w miejsce zażalenia na niezałatwienie sprawy w terminie lub na przewlekłe prowadzenie postępowania) ponaglenie w sytuacji bezczynności organu bądź przewlekłości prowadzenia postępowania;
- doręczenia - doręczenia podmiotom publicznym będą odbywały się drogą elektroniczną; zwiększony zostanie zakres przypadków, w których możliwe będzie doręczenie w formie publicznego obwieszczenia;
- terminy - zostaną doprecyzowane;
- dowody - upoważnieni pracownicy będą mogli poświadczać zgodność odpisów dokumentów z oryginałem; zmienione zostaną obowiązki i uprawnienia zarówno organu, jak i stron w zakresie możliwości wypowiedzenia się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań;
- mediacja - do kpa zostanie wprowadzona zupełnie nowa instytucja mediacji, której celem będzie "wyjaśnienie i rozważenie okoliczności faktycznych i prawnych sprawy oraz przyjęcie ustaleń dotyczących jej załatwienia w granicach obowiązującego prawa, w tym przez wydanie decyzji lub zawarcie ugody";
- posiedzenie w trybie współdziałania - nowa regulacja umożliwiająca przyspieszenia zajęcia stanowiska, opinii lub zgody przez inny organ, dla której wzorem jest rozprawa administracyjna;
- elementy składowe decyzji - art. 107 § 1 kpa zostanie sformułowany na nowo, z użyciem punktów jako jednostek redakcyjnych, co zwiększy jego czytelność, a ponadto niektóre elementy decyzji będą formułowane bardziej szczegółowo;
- ugoda - rozszerzony zostanie zakres spraw, w których możliwe będzie zawarcie ugody oraz skorygowane zostaną forma i elementy ugody;
- milczące załatwienie sprawy - nowa instytucja prawna umożliwiająca w określonych przypadkach załatwić sprawę po myśli strony bez wydawania decyzji;
- odwołania - strona będzie miała możliwość zrzeczenia się prawa do wniesienia odwołania od decyzji (czego efektem będzie jej ostateczność, prawomocność i wykonalność); ograniczona zostanie możliwość przekazania przeprowadzenia uzupełniającego postępowania dowodowego organowi, który wydał decyzję; w decyzji kasacyjnej organu II instancji (uchylającej zaskarżoną decyzję w całości i przekazującej sprawę do ponownego rozpatrzenia) będą wymagane dodatkowe elementy;
- postępowanie uproszczone - kolejna nowa instytucja, która umożliwi szybsze załatwianie nieskomplikowanych spraw określonych kategorii, w których występuje tylko jedna strona;
- zasady nakładania lub wymierzania administracyjnej kary pieniężnej lub udzielania ulg w jej wykonaniu - nowy dział w kpa, który będzie miał zastosowanie w przypadkach nakładania lub wymierzania administracyjnych kar pieniężnych albo udzielenia ulg w ich wykonaniu;
- europejska współpraca administracyjna - kolejny nowy dział w kpa regulujący udzielanie niezbędnej pomocy organom innych państw członkowskich Unii Europejskiej oraz organom administracji UE;
- opłaty i koszty postępowania - zostaną uwzględnione koszty mediacji.
Warto również zwrócić uwagę na projektowane zmiany w ustawie - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. W tym zakresie zwłaszcza:
- strona, której przysługuje wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy, będzie mogła zrezygnować z prawa do jego złożenia i wnieść od razu skargę na decyzję do sądu administracyjnego;
- rygor wniesienia skargi po wyczerpaniu środków zaskarżenia oraz terminy do wniesienia skargi zostaną znacząco zliberalizowane na korzyść obywateli;
- sprzeciw od decyzji - nowa instytucja w postępowaniu sądowoadministracyjnym, która zastąpi skargę na decyzję kasacyjną organu II instancji; sądy administracyjne będą właściwe w sprawach sprzeciwów i w tych przypadkach będą oceniać jedynie istnienie przesłanek do wydania decyzji tego rodzaju; w przypadku uwzględnienia sprzeciwu przez wsa nie będzie możliwości wniesienia środka odwoławczego od takiego wyroku;
- postępowanie mediacyjne - mediacja będzie profesjonalna, gdyż będzie prowadzona przez mediatorów;
- uwzględniając skargę na akty lub czynności z zakresu administracji publicznej sąd będzie mógł uznać uprawnienie lub obowiązek także w przypadku indywidualnych interpretacji podatkowych oraz opinii zabezpieczających i odmowy ich wydania.
Ponadto drobne zmiany dotkną 11 innych ustaw, w tym ustrojowych ustaw samorządowych, ustawy o SKO czy Ordynacji podatkowej.
Już samo to powierzchowne zestawienie projektowanych zmian pokazuje, że postępowanie administracyjne czekają wręcz rewolucyjne przemiany. Warto jednak zwrócić uwagę, że na etapie prac rządowych były wysuwane jeszcze dalej idące postulaty (np. całkowitego zniesienia instytucji ponownego rozpatrzenia sprawy z art. 127 § 3 kpa). Póki co nie zostały one uwzględnione, jednak kroki w tym kierunku są czynione - pierwszym jest ograniczenie tej instytucji w omawianym projekcie. Drugi wynika z przepisów przejściowych projektowanej nowelizacji - w terminie 2 lat od dnia wejścia w życie ustawy ministrowie mają dokonać przeglądu postępowań w zakresie dwuinstancyjności i wyjątków od zasady, że od decyzji służy odwołanie. Na tej bazie mają wytypować przypadki, w których możliwa jest rezygnacja z dwuinstancyjności postępowania administracyjnego. Wówczas Rada Ministrów podejmie decyzję co do dalszych zmian w tej instytucji prawnej.
Projekt w ramach prac rządowych był prowadzony przez Ministerstwo Rozwoju (obecnie Ministerstwo Rozwoju i Finansów). Biorąc pod uwagę fakt, że minister kierujący tym ministerstwem jest jednocześnie Wicepremierem Rady Ministrów oznacza, że projekt ma silne polityczne oparcie. To może wróżyć szybkie tempo prac parlamentarnych nad nim. Otwartą kwestią pozostaje czy zostanie on uchwalony zgodnie z rządowym przedłożeniem, czy parlamentarzyści wprowadzą do niego poprawki.
Kodeks postępowania administracyjnego jest niezwykle istotnym aktem prawnym, a ilość i zakres projektowanych zmian jest znaczny. W tym kontekście przyjęty w projekcie termin wejścia w życie nowelizacji - 1 czerwca 2017 r. - wydaje się być dość krótki na dostosowanie się do nowych zasad.
Projekt dostępny jest na stronie Sejmu.
Bartosz Starczewski
Wydawca LEX Navigator Postępowanie Administracyjne
