Zgodnie z art. 142 par. 1 kodeksu wyborczego (k.w.) komitet wyborczy w terminie trzech miesięcy od dnia wyborów (od 15 października 2023 r.), przedkłada do Państwowej Komisji Wyborczej sprawozdanie w zakresie finansów (przychodach, wydatkach i zobowiązaniach) tegoż komitetu. Komisja ma zaś sześć miesięcy na podjęcie decyzji co do sprawozdania. Na mocy art. 144 par 1 k.w. może je: przyjąć bez zastrzeżeń, przyjąć ze wskazaniem na uchybienia lub też odrzucić.
Immanentną częścią procesu analizy sprawozdań finansowych komitetów wyborczych jest zaopatrzenie ich w opinię biegłego rewidenta, pozyskanego przez PKW zgodnie z przepisami k.w. w transparentnym i czytelnym procesie zamówieniowym przy udziale Krajową Radę Biegłych Rewidentów.
Dotacja (podmiotowa), o którą „walczą” komitety wyborcze jest swoistą nagrodą za wprowadzenie do parlamentu określonej liczby posłów i senatorów. Tym samym każda partia uzyskuje środki za każdy uzyskany mandat posła i senatora.
Wzory dokumentów w LEX:
- Sprawozdanie finansowe komitetu wyborczego >
- Sprawozdanie finansowe o przychodach, wydatkach i zobowiązaniach finansowych komitetu wyborczego >
Kluczowe przyjęcie i pozyskanie
Jak już wspomniano powyżej, PKW ma sześć miesięcy na analizę sprawozdania finansowego. W tym czasie ma sposobność dopytywać komitet wyborczy, wnioskować o wyjaśnienia i dokumenty. Działania te mają swoje osadzenie w k.w., który wskazuje, iż w razie zaistnienia wątpliwości co do prawidłowości sprawozdania finansowego Komisja wzywa komitet wyborczy do usunięcia wad sprawozdania lub udzielenia wyjaśnień w określonym terminie. Co więcej, PKW może zlecać w tym względzie ekspertyzy lub opinie. I szerzej, organy administracji publicznej udzielają Komisji na jej żądanie, pomocy niezbędnej w badaniu sprawozdania finansowego.
PKW jako organ administracji publicznej działa na podstawie i w granicach prawa. Krajowe Biuro Wyborcze (KBW) zapewnia obsługę Komisji Państwowej Komisji Wyborczej, komisarzy wyborczych, Korpusu Urzędników Wyborczych oraz innych organów wyborczych w zakresie określonym w KW i ustawach.
Dokonując analizy i opiniowania sprawozdań finansowych komitetów wyborczych, PKW nie ma uprawnienia podejmowania uchwał na podstawie przesłanek innych niż ustawowe. Kluczowymi stwierdzeniami w kontekście decyzji są: „przyjęcie” i „pozyskanie” środków finansowych. Czynności te – o ile dokonane przez komitet wyborczy – muszą być działaniem świadomym, wolitywnym, skutkującym wpływem danej sumy na fundusz wyborczy. Wszelkie z kolei działania innych podmiotów w tym organizacji pozarządowych czy osób indywidualnych bez zgody komitetu wyborczego nie mają przymiotu legalności, ale też nie wpływają na działalności funduszu wyborczego. Wielokrotnie zdarza się, że komitety inicjują postępowania karne przeciwko tym podmiotom wykazując, iż są pokrzywdzonymi bezprawnymi działaniami tychże.
Czytaj w LEX: Obowiązek sprawozdawczy komitetów wyborczych >
PKW nie ocenia prekampanii
Jak wskazał Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 25 listopada 2020 r., przepisy dotyczące odrzucenia sprawozdania finansowego muszą być wykładane ściśle (I NSW 5930/20 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z 5 maja 2015 r. III SW 7/15). Przepisy przewidują bezwzględny obowiązek odrzucenia sprawozdania w przypadku stwierdzenia przyjęcia przez komitet wyborczy partii politycznej albo środków finansowych pochodzących z innego źródła niż fundusz wyborczy. Słownik języka polskiego, definiując czasownik „przyjmować”, wskazuje, że należy przez to rozumieć: „stać się odbiorcą jakiejś rzeczy, informacji, wypowiedzi” czy „zgodzić się na coś, uznać coś za odpowiednie”, a także „wchłonąć, przyswoić, absorbować”. Taką też interpretację wypracowało KBW i PKW. Nie może więc być podstaw do odrzucenia sprawozdania finansowego komitetu wyborczego partii politycznej na zasadzie domniemania, toczącego się śledztwa czy wreszcie nawet najwyższej próby argumentów moralnych.
Komitet wyborczy partii politycznej startującej w wyborach jako wehikuł organizacyjno-finansowy jest instytucją ograniczoną czasowo. Działa na rzecz wyborów i zgodnie z art. 100 k.w. ulega rozwiązaniu w 60 dni od dnia przyjęcia sprawozdania albo bezskutecznego upływu terminu do wniesienia skargi SN, albo wydania orzeczenia SN, o uwzględniającego skargę. Zważywszy na powyższe, należy mocno podkreślić, że PKW nie ma możliwości sprawowania kontroli – w zakresie finansowania wyborów – nad innym organizacjami, nawet gdyby w taki czy inny sposób miały udział w procesie wyborczym (uprawniony lub nie). Stąd też w kognicji Komisji nie znajdą się ani prekampania, ani działania postkampanijne.
PKW nie ma uprawień prokuratorskich
Końcowa należy wskazać, że jakkolwiek opinia publiczne i pewne ośrodki władzy domagają się od PKW konkretnych działań śledczych wobec jednego z komitetów wyborczych, to kodeks wyborczy nie uzbroił Komisji w uprawnienia prokuratorskie czy operacyjne. Działania takie nie mają podstawy prawnej, a co za tym idzie są zakazane. Daleko idące sankcje dla partii politycznych związane z odrzuceniem sprawozdania finansowego tj. pozbawienie dotacji i subwencji, a także możliwe zarzuty karne dla osób funkcjonujących w podmiotach są swoistą ingerencją w proces wyborczy. Dlatego też muszą być dokonywane na podstawie i w granicach prawa, wykładane bardzo ściśle, przy rugowaniu domniemań i argumentów natury pozaprawnej.
Dariusz Lasocki jest radcą prawnym i byłym członkiem PKW w latach 2020-2024
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.