Najważniejszą rolę wśród nich niewątpliwie odgrywa ustawa o odpadach , która wprowadza rozwiązania wspólne dla całego systemu gospodarki odpadami oraz zawiera wiele rozwiązań szczegółowych związanych z wydawaniem decyzji stanowiących podstawę wytwarzania oraz zagospodarowania odpadów, a także sankcje za ewentualne naruszenia prawa w tym zakresie. Dlatego też z punktu widzenia podmiotów korzystających ze środowiska (a co za tym idzie również organów administracji odpowiedzialnych za egzekwowanie przepisów związanych z gospodarką odpadami) bardzo ważne jest precyzyjne ustalenie jakie decyzje administracyjne są do tego niezbędne oraz jakie ewentualnie następstwa prawne będą znajdowały zastosowanie w przypadku ich braku lub naruszenia wynikających z nich wymagań. W związku z tym, z tego punktu widzenia z bardzo dużą uwagą należy podejść do ostatniej istotnej zmiany w zakresie gospodarki odpadami dokonanej przez ustawę z dnia 22 stycznia 2010 r. o zmianie ustawy o odpadach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 28, poz. 145), która wprowadziła bardzo poważne zmiany w rozwiązaniach stanowiących podstawę wytwarzania odpadów oraz działalności związanej z ich zagospodarowanie.
Dlatego też w pierwszej kolejności uzasadnione wydaje się zwrócenie uwagi na to jaki wpływ nowelizacja ta wywrze na działalność podmiotów już korzystających ze środowiska, a w szczególności na decyzje stanowiące podstawę tego procesu oraz jakie ewentualnie sankcje prawne mogą znajdować zastosowanie w przypadku braku ich uwzględnienia w działalności podmiotu korzystającego ze środowiska, gdyż zmiany wprowadzone w tym zakresie mają bardzo istotny charakter (a jednocześnie w dużej mierze odnoszą się do jednostek samorządowych, które w zależności od sytuacji mogą być adresatami obowiązków lub wydawać decyzje).
Zgodnie bowiem z postanowieniami art. 8 ust. 1 ustawy o zmianie ustawy o odpadach oraz niektórych innych ustaw (dalej zwanej ustawą zmieniającą) posiadacz odpadów dotychczas prowadzący działalność w zakresie zbierania:
1) pozostałości z sortowania odpadów komunalnych,
2) komunalnych osadów ściekowych,
3) zakaźnych odpadów medycznych,
4) zakaźnych odpadów weterynaryjnych,
5) odpadów pochodzących z unieszkodliwiania zakaźnych odpadów medycznych lub zakaźnych odpadów weterynaryjnych innymi metodami niż termiczne przekształcanie
- może prowadzić swoją działalność w tym zakresie na podstawie zezwoleń, pozwoleń lub decyzji zatwierdzających program gospodarki odpadami niebezpiecznymi, nie dłużej jednak niż 3 miesiące od dnia wejścia w życie ustawy zmieniającej, o ile wcześniej nie straciły mocy.
Natomiast w myśl art. 8 ust. 2 ustawy o zmianie ustawy o odpadach , po upływie tego terminu wskazane wyżej decyzje wygasają w całości lub w części dotyczącej zbierania odpadów. Analogiczne rozwiązania znalazły się również w art. 9 ustawy o zmianie ustawy o odpadach , w którego ust. 1 przewidziano, że wytwórca odpadów prowadzący przed dniem wejścia w życie ustawy zmieniającej działalność polegającą na świadczeniu usług w zakresie budowy, rozbiórki, remontu obiektów, czyszczenia zbiorników lub urządzeń do sprzątania, konserwacji i napraw, może prowadzić tę działalność w dotychczasowym zakresie do dnia 31 grudnia 2010 r. ale jest obowiązany do uzyskania decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami. Natomiast zgodnie z postanowieniami ust. 2 tego przepisu wydane tym wytwórcom odpadów decyzje zatwierdzające program gospodarki odpadami niebezpiecznymi zachowują ważność na czas na jaki zostały wydane, jednak nie dłużej niż do 31 grudnia 2010 r. albo do dnia uzyskania nowej decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami niebezpiecznymi. Również w art. 10 ust. 1 ustawy o zmianie ustawy o odpadach wprowadzono rozwiązania obligujące posiadaczy odpadów, którzy przed dniem wejścia w życie tego aktu prawnego prowadzili działalność w zakresie unieszkodliwiania zakaźnych odpadów medycznych zakaźnych odpadów weterynaryjnych innymi metodami niż ich termiczne przekształcanie do dostosowania warunków technicznych prowadzenia działalności do standardów wynikających z ustawy o odpadach, przez uzyskanie niezbędnych decyzji w terminie 12 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy zmieniającej. Natomiast zgodnie z ust. 2 tego ostatniego przepisu zezwolenia, pozwolenia lub decyzje zatwierdzające programy gospodarki odpadami niebezpiecznymi w zakresie dotyczącym unieszkodliwiania odpadów medycznych zakaźnych odpadów weterynaryjnych innymi metodami niż termiczne ich przekształcanie zachowują moc na czas, na jaki zostały wydane, jednak nie dłużej niż 12 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy zmieniającej. Podobnie restrykcyjne rozwiązania znalazły się także w art. 12 ust. 1 ustawy o zmianie ustawy o odpadach , w którym zobowiązuje się zarządzających składowiskiem odpadów do dostosowania posiadanych zezwoleń, pozwoleń i decyzji zakresie gospodarki odpadami, w tym zezwoleń na odzysk na składowisku odpadów oraz decyzji zatwierdzających instrukcję eksploatacji składowiska w terminie 3 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy zmieniającej. Jeżeli jednak podmioty prowadzące określoną wyżej działalność nie dostosują swoich decyzji do nowych wymagań, to zgodnie z postanowieniami ust. 2 tego ostatniego przepisu stracą one swoją ważność po upływie 3 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy o zmianie ustawy o odpadach .
Z powyższego zestawienia rozwiązań przejściowych w zakresie obowiązywania decyzji stanowiących podstawę prowadzenia określonych w nich rodzajów działalności związanych z zagospodarowaniem odpadów wynika, że ustawodawca w bardzo szerokim zakresie ograniczył wynikającą z art. 16 Kodeksu postępowania administracyjnego zasadę trwałości decyzji ostatecznych oraz ochronę praw na ich podstawie nabytych. Teoretycznie nie ma w tym nic dziwnego, gdyż przepis ten pozwala na takie rozwiązania. Jednak w założeniu ustawodawcy mają one charakter wyjątkowy. Natomiast w ustawie o zmianie ustawy o odpadach z wyjątku uczyniono regułę, co już samo w sobie może budzić wiele negatywnych refleksji. Wątpliwości z tym związane pogłębia jednak również fakt, że postanowienia wynikające z ustawy zmieniającej mają jedynie charakter czasowy, gdyż do 12 grudnia b.r. Polska powinna reinkorporować do swojego systemu prawnego rozwiązania wynikające z dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów oraz uchylającej niektóre dyrektywy (Dz. U. z 22 listopada 2008 r. nr L 312/3), a zgodnie przyjętymi założeniami ma to nastąpić przez opracowanie i uchwalenie do tego czasu zupełnie nowej ustawy o odpadach. W praktyce oznacza to, że również nowe decyzje, które muszą posiadać podmioty wytwarzające odpady oraz zajmujące się ich zagospodarowaniem mogą być mocno ograniczone czasowo, gdyż nowa ustawa o odpadach będzie wprowadzała dalej idące zmiany mogące skutkować koniecznością uzyskania kolejnych orzeczeń administracyjnych. Dlatego też z tego punktu widzenia wprowadzenie rozwiązań powodujących wygaśnięcie wskazanych wyżej decyzji administracyjnych nie wydaje się do końca przemyślane a może wywołać dla podmiotów korzystających ze środowiska bardzo poważne następstwa finansowe. Ustawa zmieniająca dodała bowiem do ustawy o odpadach art. 79b przewidujący w ust. 1 pkt 1 odpowiedzialność administracyjną za wytwarzanie odpadów bez wymaganej decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami niebezpiecznymi lub zatwierdzającej program gospodarki odpadami lub z naruszeniem jej warunków oraz art. 79b ust. 2 pkt 2 sankcjonujący przekazanie odpadów podmiotowi, który nie uzyskał wymaganych zezwoleń na prowadzenie takiej działalności. W tym pierwszym przypadku wojewódzki inspektor ochrony środowiska będzie musiał orzec obligatoryjną karę pieniężną w zryczałtowanej wysokości 5.000 zł, natomiast w tym drugim 10.000 zł. Natomiast brak zatwierdzenia instrukcji eksploatacji składowiska skutkuje koniecznością ponoszenia na podstawie art. 293 ust. 1 Prawa ochrony środowiska opłat podwyższonych za każdy dzień braku tej decyzji. Biorąc pod uwagę fakt, że odpowiedzialność administracyjna ma charakter zobiektywizowany i oderwana jest od pojęcia winy określone wyżej sankcje będą musiały być zastosowane w każdym przypadku bez względu na przyczynę naruszenia prawa.
W związku z tym, że zgodnie z postanowieniami art. 19 ust. 2 pkt 2 ustawy o odpadach organami właściwymi w sprawie zatwierdzenia programu gospodarki odpadami niebezpiecznymi jest odpowiednio marszałek województwa w przypadku przedsięwzięć kwalifikowanych do grupy mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko, a starosta dla pozostałych przedsięwzięć, oraz że w myśl art. 26 ust. 3 ustawy o odpadach te same organy w odniesieniu do takich samych przedsięwzięć wydają zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie odzysku i unieszkodliwiania odpadów należy stwierdzić, że na organach tych będzie leżała olbrzymia odpowiedzialność społeczna w przypadku braku wydania we wskazanych wyżej terminach nowych decyzji stanowiących podstawę wytwarzania i zagospodarowania odpadów. Dlatego też biorąc pod uwagę fakt, że w większości przypadków terminy na uzyskanie nowych decyzji związanych z gospodarką odpadami są bardzo krótkie, a znajomość przepisów prawa w wielu przypadkach niewystarczająca wskazane byłoby poinformowanie podmiotów korzystających ze środowiska o zmianie stanu prawnego znajdującego do nich zastosowanie. Takie postępowanie organów samorządowych niewątpliwie będzie stanowiło przejaw realizacji w praktyce wynikającej z art. 8 Kodeksu postępowania administracyjnego zasady pogłębiania zaufania obywateli do organów państwa, umożliwiając jednocześnie podmiotom korzystającym ze środowiska złożenie wniosków o wydanie nowych decyzji z odpowiednim wyprzedzeniem umożliwiającym organom samorządowym ich rozpatrzenie przed upływem terminów dostosowawczych.
Biorąc jednak pod uwagę ograniczoną w praktyce moc obowiązywania rozwiązań wprowadzonych przez ustawę zmieniającą nie wydaje się aby tak duże zaangażowanie sił i środków ze strony podmiotów korzystających ze środowiska jak i organów administracji samorządowej rzeczywiście było uzasadnione.
Przydatne materiały:
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. z 2007 r. Nr 39, poz. 251 ze zm.)
Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.)
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2009 r. Nr 151, poz. 150 ze zm.)
Ustawa z dnia 22 stycznia 2010 r. o zmianie ustawy o odpadach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 28, poz. 145)