Na problem luk w systemie pomocy kilka tygodni temu zwrócił uwagę Wojciech Bakun, prezydent Przemyśla – przygranicznego miasta, przez które od momentu wybuch wojny przewinęło się ponad 1,5 miliona uchodźców. Prezydent uważa, że system pomocy obywatelom Ukrainy po 8 miesiącach funkcjonowania wymaga uszczelnienia, bo nasila się proceder wyłudzania świadczeń przez zorganizowane grupy obywateli Ukrainy. Wskazuje, że duża część osób dojeżdża autobusami tylko do miejscowości Szegiń po stronie ukraińskiej, przechodzi pieszo przez granicę, a do Przemyśla przyjeżdża już zorganizowanym transportem z granicy. Po otrzymaniu numeru PESEL, w bankach zakładają konta, w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej składają wnioski o świadczenie w wysokości 300 zł, a w ZUS - o świadczenia 500+ i świadczenia dla uchodźców.

Czytaj w LEX: Pomoc obywatelom Ukrainy ze strony JST na podstawie specustawy >>>

Czytaj w LEX: Jak przyznawać świadczenia pomocy społecznej dla obywateli Ukrainy „krok po kroku” >>>

- Kiedy to zrobią, wyjeżdżają z powrotem za granicę. Często zostawiają swoją kartę bankomatową osobie, która w jakimś cyklu świadczenia z tej karty wybiera. Dlatego obrazek, często młodego chłopaka albo dziewczyny, którzy stoją z 15 kartami przed bankomatem i ten bankomat "czyszczą", nie jest w tej chwili w Przemyślu niczym szczególnym. W bankomatach jest problem z dostępnością gotówki. Można zaklinać rzeczywistość, że tak nie jest, ale to jest problem, który widzą nie tylko urzędnicy czy straż miejska, ale przede wszystkim dotyka on mieszkańców - zwraca uwagę prezydent Bakun. Podkreśla, że jest za niesieniem pomocy uchodźcom uciekającym przed wojną, ale z drugiej strony, nie może być tak, że całe tamtejsze społeczności przerzuciło się na polski system opieki społecznej, wykorzystując jego niedopracowanie.

Problem, nie na taką skalę jak w Przemyślu, dostrzega też Bartosz Romanowicz, burmistrz Ustrzyk Dolnych.

- Znam przypadki, że pod nasze bankomaty w Ustrzykach Dolnych podjeżdżają samochodami obywatele Ukrainy. Mają ze sobą karty polskich banków i wypłacają świadczenie 500+ dla 10, 15 czy 20 osób i wracają na Ukrainę. Zdarzały się nawet dni, że w bankomatach brakowało pieniędzy – opowiada. Podkreśla, że należałoby dokładniej weryfikować na granicy osoby, które przyjeżdżają z Ukrainy i tam powracają.

 

 

ZUS wstrzymał świadczenia dla 80 tys. obywateli z Ukrainy

Weryfikowanie prawa do świadczenia uciekinierów wojennych Ukrainy prowadzi ZUS.

- W wyniku podjętych działań wstrzymaliśmy wypłatę świadczeń dla ponad 80 tys. obywateli Ukrainy, z uwagi na nie przebywanie w Polsce – informuje Paweł Żebrowski, rzecznik ZUS. I wyjaśnia dalej, że podstawą do prowadzenia postępowań wyjaśniających i wstrzymania wypłaty świadczeń przez ZUS dla obywatela Ukrainy są:

Przedstawiciele ZUS wskazują jednak, że potrzeba zmian w prawie, aby zakład mógł sprawniej weryfikować uprawienia do pobierania świadczeń.

Czytaj w LEX: Zasady podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej przez obywateli Ukrainy, przebywających legalnie na terytorium RP >>>

Czytaj w LEX: Regulacje dotyczące małoletnich dzieci z Ukrainy przybywających do Polski w związku z konfliktem zbrojnym >

Rząd dostrzega problem, będą zmiany w prawie

Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji przyznaje, że doświadczenia w pomocy uchodźcom wskazują na potrzebę kolejnej nowelizacji ustawy z 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy.

Jednym z rozwiązań projektu jest wprowadzenie podstawy prawnej do uzyskiwania z rejestru Straży Granicznej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz organy właściwe i wojewodów realizujących świadczenia rodzinne, także daty i historii przekraczania granicy przez obywatela Ukrainy. Czyli zarówno daty każdorazowego wjazdu, jak i wyjazdu z Polski w celu eliminacji przypadków nieuprawnionego pobierania świadczeń.

Czytaj w LEX: Regulacje specustawy i ochrony czasowej - aspekty praktyczne legalizacji pobytu osób uchodzących z Ukrainy >

Czytaj w LEX: Stypendia i zasiłki szkolne dla cudzoziemców >>>

MSWiA przyznaje, że w obecnym stanie prawnym Straż Graniczna udostępnia datę utraty prawa do legalnego pobytu w Polsce, ustalaną niejako z mocą wsteczną, tj. datę wyjazdu przekazywaną, gdy wyjazd ten okaże się finalnie wyjazdem na okres przekraczający miesiąc. Takie rozwiązanie skutkuje licznymi przypadkami powstania niemożliwych do wyegzekwowania nadpłat przyznanych świadczeń.

–  Organy wypłacające świadczenia, w szczególności ZUS, nie mając wiedzy o wyjeździe danego obywatela Ukrainy, wypłacają mu dane świadczenia, do których finalnie nie ma on prawa, a dopiero później otrzymują od Straży Granicznej informację o utracie przez daną osobę z mocą wsteczną prawa do legalnego pobytu – argumentuje ministerstwo.

Proponowane przepisy umożliwią bezzwłoczne otrzymywanie przez ZUS i gminne organy właściwe informacji o wyjazdach z Polski obywateli Ukrainy, dzięki czemu możliwe będzie wstrzymywanie w takich wypadkach wypłaty świadczeń.

Uchodźca dopłaci do zakwaterowania i wyżywienia

Projekt przewiduje też rozwiązania, które mają usankcjonować praktykę dopłacania przez obywateli Ukrainy do zamieszkania i wyżywienia oraz aktywizację obywateli Ukrainy przebywających w ośrodkach zbiorowego zakwaterowania. Zgodnie z propozycją:

  • od 1 lutego 2023 roku uchodźcy, którzy będą w Polsce ponad 120 dni, będą musieli pokryć 50 proc. kosztów takiej pomocy jednak nie więcej niż 40 zł za osobę dziennie.
  • od 1 maja 2023 roku uchodźcy, którzy będą w Polsce od 180 dni, pokryją 75 proc. kosztów, ale nie więcej niż 60 zł za osobę dziennie.

Obowiązek ten nie będzie dotyczył osób niepełnosprawnych, dzieci, osób w wieku emerytalnym, kobiet w ciąży, osób wychowujących dziecko do 12. miesiąca życia, opiekunów co najmniej trojga dzieci, ani też osób w trudnej sytuacji, uniemożliwiającej im udział w kosztach (sytuację oceni wojewoda lub podmiot zapewniający pomoc).

 

Inne propozycje nowelizacji

Projekt przewiduje też doprecyzowanie niektórych przepisów i uzupełnienie kwestii pominiętych w obowiązującej ustawie, m.in.

  • nałożenie na obywateli Ukrainy obowiązku uzyskania numeru PESEL;
  • dokument elektroniczny dostępny w aplikacji Diia.pl (odpowiednik mObywatela dla ukraińskich uchodźców) będzie dokumentem pobytowym.
  • wprowadzenie ułatwień dla obywateli Ukrainy, którzy z różnych względów utracili możliwość dostępu do profilu zaufanego;
  • wprowadzenie fotografii jako elementu obowiązkowego rejestru obywateli Ukrainy;
  • dofinansowanie zadań Polskiego Czerwonego Krzyża realizowanych na rzecz pomocy obywatelom Ukrainy, przez Krajowe Biuro Informacji i Poszukiwań;
  • zapewnienie wojewodom szerszego dostępu do danych z ewidencji małoletnich;
  • likwidację instytucji zezwolenia na pobyt czasowy wydawanego obywatelom Ukrainy w trybie uproszczonym;
  • rozszerzenie zakresu prac, które będą mogły być wykonywane w gospodarstwie rolnika przez obywatela Ukrainy legalnie przebywającego na terytorium RP;
  • umożliwienie organom Straży Granicznej i Szefowi Urzędu do Spraw Cudzoziemców niewszczynania postępowania w sprawie zobowiązania cudzoziemca do powrotu wobec obywatela Ukrainy w okresie do dnia 24 sierpnia 2023 r., albo umorzenia takiego postępowania;
  • możliwość wsparcia jednostek samorządu terytorialnego w realizacji dodatkowych zadań oświatowych związanych z kształceniem, wychowaniem i opieką nad dziećmi i uczniami będącymi obywatelami Ukrainy – również w 2023 r.;
  • uchylenie wyłączenia obowiązku stosowania ustawy Prawo zamówień publicznych w zakresie zamówień publicznych niezbędnych do zapewnienia pomocy żywnościowej przez Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa (KOWR) na potrzeby Programu Operacyjnego Pomoc Żywnościowa 2014–2020, realizowanego w ramach Europejskiego Funduszu Pomocy Najbardziej Potrzebującym;
  • umożliwienie gminom i powiatom uzyskiwania wsparcia z Funduszu Pomocy z powodu uznania pobytu dziecka lub ucznia, korzystających z edukacji w szkole w polskim systemie oświaty, za legalny na podstawie przepisów innych niż przepisy ustawy;
  • zapewnienie uczniom publicznych i niepublicznych szkół podstawowych i szkół artystycznych realizujących kształcenie ogólne w zakresie szkoły podstawowej, pokrycia kosztu zakupu podręczników, materiałów edukacyjnych i materiałów ćwiczeniowych dla uczniów z Ukrainy;
  • zmiany ułatwiające dyrektorom szkół i gminom kontrolowanie obowiązku szkolnego i obowiązku nauki;
  • nadanie ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych uprawnienia do wydawania paszportu tymczasowego w szczególnie uzasadnionych przypadkach.