Poza zakazami prowadzenia szeroko rozumianej działalności gospodarczej przez radnych organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego (mieszczącej w sobie również zatrudnienie na podstawie umowy o pracę) ustawodawca wprowadził obowiązek składania oświadczeń o stanie majątkowym (nazywanych również, zarówno w ustawach samorządowych, jak i potocznie oświadczeniami majątkowymi).

Celem tego obowiązku jest nie tyle ochrona mienia publicznego (ponieważ oświadczenie składa się z natury rzeczy post fatum), co troska o utrzymanie zaufania wyborców do osób pełniących mandat, zarządzających mieniem komunalnym bądź biorących udział w wydawaniu decyzji administracyjnych.


W tym aspekcie obowiązek składania oświadczeń majątkowych wpisuje się w konstytucyjną zasadę ochrony obywateli do państwa i jego organów, wynikającą z art. 2 Konstytucji z 1997 roku. Znaczące jest zamieszczenie przepisów regulujących obowiązek składania oświadczeń majątkowych bezpośrednio po przepisach, regulujących zakazy prowadzenia działalności gospodarczej, co wskazuje na to, że przepisy te pozostają ze sobą w ścisłym związku, niejako się uzupełniając.

We wszystkich trzech ustawach samorządowych, a więc w ustawie z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2013 r., poz. 594, z późn. zm. - zwanej w dalszej części artykułu ustawą o samorządzie gminnym), ustawie z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 2013 r., poz. 595, z późn. zm.) oraz o ustawie z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie województwa (Dz. U. z 2013 r., poz. 596, z późn. zm) obowiązek składania oświadczeń majątkowych, procedura ich składania i weryfikacji, jak również konsekwencje naruszenia tego obowiązku uregulowane są w identyczny sposób.

Hanna Szlachetko przedstawiła obowiązek składania oświadczeń majątkowych na przykładzie ustawy o samorządzie gminnym, a rozważania te pozostaną aktualne również na gruncie pozostałych ustaw samorządowych, z odpowiednimi zmianami, dotyczącymi jednak wyłącznie dostosowania nomenklatury. Wyjątek dotyczy wicestarostów, członków zarządu powiatu, wicemarszałków oraz członków zarządu województwa, które to podmioty nie mają swoich odpowiedników w samorządzie gminnym.

Obowiązek złożenia oświadczenia majątkowego obejmuje, zgodnie z art. 24h. ustawy o samorządzie gminnym, radnych, wójta (odpowiednio: burmistrza i prezydenta miasta), sekretarza i skarbnika gminy, kierownika gminnej jednostki administracyjnej oraz osoby zarządzające gminnymi osobami prawnymi. Dotyczy on również osób, które w imieniu wójta wydają decyzje administracyjne. Katalog tych osób będzie zależny od indywidualnych miejscowych warunków – mogą to być przykładowo dyrektorzy generalni urzędów gminy.

Informacje zawarte w oświadczeniach majątkowych są jawne, za wyjątkiem informacji o adresie zamieszkania składającego oświadczenie oraz o miejscu położenia nieruchomości i podlegają udostępnieniu w Biuletynie Informacji Publicznej.

Oświadczenie majątkowe obejmuje majątek odrębny, w przypadku osób pozostających w związku małżeńskim – również majątek objęty małżeńską wspólnością majątkową.

Rozwiązanie to należy uznać za niewystarczające, w świetle tego, że zgodnie z normą, wyrażoną w art. 47 ustawy z dnia 25 lutego 1964 roku – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2012 r., poz. 788, z późn. zm.), małżonkowie mogą w każdym czasie wspólność majątkową ograniczyć, rozszerzyć bądź wyłączyć. Trudno zatem oczekiwać w świetle tych unormowań utrzymania zaufania wyborców do osób składających oświadczenia, w szczególności, gdy zawarli oni zawartą umowę wyłączającą bądź ograniczającą wspólność majątkową małżeńską.

Wobec powyższego sformułować należy wniosek de lege ferenda o zmianę powyższego przepisu w taki sposób, aby objął on majątek małżonków, niezależnie od ustroju małżeńskiego, jak również majątek osób, pozostających w faktycznym pożyciu z osobą objętą obowiązkiem złożenia oświadczenia majątkowego. Tak daleko idący postulat należy uzasadnić wagą społecznego interesu, który znajduje swoją realizację w obowiązku składania oświadczeń majątkowych.@page_break@

Oświadczenie majątkowe składa się według wzoru, określonego w drodze rozporządzenia przez Prezesa Rady Ministrów. Obecnie obowiązują trzy odrębne rozporządzenia, odrębnie dla każdej z ustaw samorządowych. Oświadczenie majątkowe zawiera informacje dotyczące:
1) środków pieniężnych, nieruchomości, ruchomości o wartości większej, niż 10 000 zł, udziałów i akcji w spółkach handlowych;
2) nabycia od Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków, państwowej lub komunalnej osoby prawnej, mienia, które podlegało zbyciu w drodze przetargu;
3) prowadzenia działalności gospodarczej oraz zajmowania stanowisk w spółkach handlowych;
4) dochodów osiąganych z tytułu zatrudnienia lub z innych tytułów, z wyszczególnieniem kwot uzyskiwanych z każdego z tych tytułów;
5) zobowiązań pieniężnych o wartości większej, niż 10 000 zł, przy czym w zakresie zobowiązań, wynikających z zawartych umów kredytów oraz pożyczek należy wskazać również warunki, na jakich te umowy zostały zawarte.

W przypadku osób pozostających w związku małżeńskim, powyższe informacje przedstawia się z oznaczeniem, które składniki majątkowe wchodzą do majątku odrębnego, a które do majątku wspólnego małżonków. Do oświadczenia należy dołączyć kopię zeznania (oraz ewentualnych korekt) o wysokości osiągniętego dochodu lub poniesionej straty w roku podatkowym, złożonego do urzędu skarbowego w związku z rozliczaniem podatku od osób fizycznych.

Oświadczenie składa się do odpowiedniego organu. Radni składają oświadczenie odpowiednio: przewodniczącemu rady gminy, przewodniczącemu rady powiatu i przewodniczącemu sejmiku województwa, wójt, starosta, marszałek województwa, przewodniczący rady gminy, rady powiatu oraz sejmiku województwa składają oświadczenie wojewodzie.

Pozostałe zobowiązane osoby składają oświadczenie odpowiednio wójtowi, staroście lub marszałkowi województwa. Jeśli oświadczenie składa się do podmiotu innego, niż wójt, starosta bądź marszałek województwa, podmioty, którym je złożono, zobowiązane są do przekazania kopii oświadczenia do odpowiedniego z tych organów.

Oświadczenie majątkowe należy złożyć w terminie 30 dni od złożenia ślubowania (dotyczy radnych i wójta), powołania bądź zatrudnienia (dotyczy pozostałych osób, objętych obowiązkiem złożenia oświadczenia). Do pierwszego oświadczenia należy ponadto dołączyć informację o sposobie i terminie prowadzonej działalności gospodarczej, objętej zakazami, opisanymi przeze mnie w odrębnym artykule. Wójt w swoim pierwszym oświadczeniu składa natomiast informację o zaprzestaniu prowadzenia działalności gospodarczej, objętej zakazami.
Następne oświadczenia majątkowe złożyć należy do dnia 30 kwietnia każdego roku, według stanu na dzień 31 grudnia roku poprzedniego oraz na dwa miesiące przed upływem kadencji, natomiast w przypadku osób innych, niż radni i wójt - również w dniu odwołania ze stanowiska lub rozwiązania umowy o pracę.

W przypadku niedotrzymania opisanych wyżej terminów, podmiot, któremu należało złożyć oświadczenie, w terminie 14 dni wzywa osobę, która nie złożyła oświadczenia, do niezwłocznego jego złożenia w dodatkowym, czternastodniowym terminie.

Oświadczenie majątkowe przechowuje się przez 6 lat. Osoby, którym składa się oświadczenie majątkowe, przekazują jeden egzemplarz urzędowi skarbowemu, właściwemu ze względu na miejsce zamieszkania osoby składającej oraz dokonują jego analizy. Osobnej analizy oświadczenia dokonuje urząd skarbowy, uwzględniając również zeznanie o wysokości dochodu, złożone przez małżonka osoby, składającej oświadczenie.

Analiza oświadczenia majątkowego polega na porównaniu jego treści oraz treści kopii zeznania o wysokości osiągniętego dochodu z treścią uprzednio złożonych oświadczeń oraz kopii zeznań. Do dnia 30 października każdego roku podmiot dokonujący analizy przedstawia odpowiednio: radzie gminy, radzie powiatu bądź sejmikowi województwa informację o osobach, które nie złożyły oświadczenia majątkowe bądź złożyły je po terminie, o stwierdzonych w zeznaniach nieprawidłowościach (wraz z ich opisem oraz wskazaniem osób, które złożyły nieprawidłowe oświadczenia), jak również o działaniach, podjętych w związku ze stwierdzonymi nieprawidłowościami.

Osoba dokonująca analizy, jeśli podejrzewa, że osoba składająca oświadczenie podała w nim nieprawdę lub zataiła prawdę, występuje do właściwego miejscowo dyrektora urzędu kontroli skarbowej z wnioskiem o kontrolę złożonego oświadczenia majątkowego. Dyrektor urzędu kontroli skarbowej przeprowadza kontrolę w oparciu o przepisy o kontroli skarbowej, dotyczące kontroli oświadczeń osób zatrudnionych lub pełniących służbę w jednostkach organizacyjnych podległych ministrowi właściwemu do spraw finansów publicznych.
 

Na koniec wskazać należy, że podanie nieprawdy bądź zatajenie prawdy w złożonym oświadczeniu o stanie majątkowym może doprowadzić do poniesienia przez składającego odpowiedzialności karnej, na podstawie art. 233 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 roku – Kodeks karny (Dz. U. z 1997 r., Nr 88, poz. 553, z późn. zm.), do którego wprost odsyła ustawodawca, przykładowo w art. 24l ustawy o samorządzie gminnym. Redakcja tego przepisu budzi pewne wątpliwości. Użyte sformułowanie „Podanie nieprawdy lub zatajenie prawdy w oświadczeniu majątkowym, powoduje odpowiedzialność na podstawie art. 233 § 1 Kodeksu karnego” powodować może przeświadczenie, że jedynym warunkiem poniesienia odpowiedzialności jest podanie nieprawdy lub zatajenie prawdy, gdy tymczasem, zgodnie z Kodeksem karnym, warunkiem poniesienia odpowiedzialności jest spełnienie szeregu przesłanek podmiotowych oraz przedmiotowych, w szczególności w zakresie winy.