Głównym celem przeprowadzonej przez NIK kontroli, która dotyczyła lat 2018-2021, było sprawdzenie, czy gminne przedsiębiorstwa energetyki cieplnej (PEC) działające w województwie lubelskim dotrzymywały obowiązujących standardów emisyjnych oraz zapewniły prawidłową eksploatację instalacji i urządzeń ograniczających nadmierną emisję pyłów i gazów. Badano również zawieranie i realizację umów na dostawy węgla, realizację przedsięwzięć inwestycyjnych, sytuację ekonomiczno-finansową w aspekcie możliwości realizacji statutowych zadań, a także przestrzeganie przepisów o zasadach wynagradzania członków zarządów i rad nadzorczych.  Inspektorzy ustalili, że wszystkie te przedsiębiorstwa przestrzegały obowiązujących standardów emisyjnych oraz zapewniły prawidłową eksploatację instalacji i urządzeń ograniczających emisję pyłów i gazów. Znaleźli jednak istotne nieprawidłowości w innych kontrolowanych obszarach.

 

Nieprawidłowości przy zawieraniu i realizacji umów

Wprawdzie gminne przedsiębiorstwa energetyki cieplnej utrzymywały wymagane zapasy węgla, zapewniając ciągłość dostaw ciepła, ale nadzór nad zawieraniem i realizacją umów na dostawy węgla był niedostateczny. NIK skontrolowała 18 takich umów. Przy zawieraniu i realizacji umów wystąpiły istotne nieprawidłowości: I tak m.in.; z naruszeniem wewnętrznych regulacji przeprowadzono postępowania na zakup węgla (MPGK Włodawa – pięć postępowań, PEC Radzyń Podlaski – trzy i PEC Biała Podlaska – trzy). To ostatnie bez przeprowadzenia rozeznania rynku i analiz opłacalności, zawarło umowę wieloletnią, która w dodatku nie zabezpieczała należycie interesów spółki. MPGK Włodawa naruszyło zasady uczciwej konkurencji i równego traktowania oferentów poprzez stworzenie jednemu z nich uprzywilejowanej pozycji, co  skutkowało to wyborem oferty, która nie była najkorzystniejsza.

Problemy dotyczyły też jakości węgla. PEC Lubartów dopuściło w umowach możliwość zakupu węgla o parametrach jakościowych niezgodnych z wartościami wskazanymi w dokumentacji technicznej kotłów lub w pozwoleniu starosty na wprowadzanie do powietrza gazów i pyłów z instalacji. PEC Biała Podlaska zamówiło węgiel, który nie spełniał parametrów jakościowych wynikających z pozwolenia zintegrowanego,  nie złożyło reklamacji węgla, który nie spełniał norm jakości określonej w umowach. Przedsiębiorstwa z Włodawy, Radzynia Podlaskiego i Białej Podlaskiej nie egzekwowały od dostawców certyfikatów jakości węgla.

MPGK Włodawa i PEC Radzyń Podlaski nie naliczyły (lub zaniżyły naliczanie) kar umownych dostawcom węgla. Przyjęty przez nie sposób rozliczenia roszczeń dostawców z tytułu kar umownych bez wystawiania not obciążeniowych (tj. obniżenie ceny netto dostarczonego miału węglowego poprzez jej pomniejszenie o wysokość należnych spółkom kar umownych w fakturach korygujących wystawionych przez dostawców węgla) skutkował tym, że dostawcy węgla zapłacili mniejszy VAT o łączną kwotę 84,5 tys. zł. Ten sposób rozliczenia mógł prowadzić do zmniejszenia wykazywanych przez dostawców przychodów podlegających opodatkowaniu. Wywarło to również skutki w rozliczeniach spółek MPGK Włodawa i PEC Radzyń Podlaski z tytułu: podatku dochodowego od osób prawnych poprzez zaniżenie przychodu spółek o kwoty stanowiące wartość kar umownych; podatku od towarów i usług poprzez niezasadne obniżenie podatku naliczonego w związku z przyjęciem nieprawidłowo wystawionych faktur korygujących.

 

Inwestycje też z nieprawidłowościami

Zbadano realizację 18 inwestycji. Największe uwagi dotyczyły budowy ciepłowni opalanej biomasą (PEC Biała Podlaska) o wartości blisko 27 mln zł i budowy elektrociepłowni gazowej (PEC Radzyń Podlaski) o wartości blisko 11 mln zł. NIK wytknął, że PEC Biała Podlaska:

  • nie naliczyło wykonawcy kar umownych w kwocie ponad 6,5 mln zł; wypłacono wykonawcy robót 23 mln zł pomimo nieprzedłożenia przez niego dowodów zapłaty wynagrodzenia podwykonawcy lub dalszym podwykonawcom,
  • zaakceptowało umowę o podwykonawstwo, w ramach której wykonawca zlecił realizację całości zamówienia podwykonawcy, co było niezgodne przepisami Pzp,
  • w kontrakcie na roboty budowlane nie zawarto  postanowień dotyczących kar umownych z tytułu: braku zapłaty wynagrodzenia podwykonawcom lub dalszym podwykonawcom, nieprzedłożenia do zaakceptowania projektu umowy o podwykonawstwo, której przedmiotem są roboty budowlane lub projektu jej zmiany, nieprzedłożenia poświadczonej za zgodność z oryginałem kopii umowy o podwykonawstwo lub jej zmiany, braku zmiany umowy o podwykonawstwo w zakresie terminu jej zapłaty.

W przypadku inwestycji w Radzyniu Podlaskim, kontrola wykazała, że zarząd PEC zaciągnął zobowiązanie o wartości przekraczającej limit zobowiązań, określony uchwałą wspólników spółki. Od wykonawcy nie wyegzekwowano złożenia zabezpieczenia należytego wykonania umowy odpowiadającego zmienionym terminom realizacji zadania, na etapie trwających prac budowlanych.

 

Zawyżone wynagrodzenia

We wszystkich skontrolowanych spółkach stwierdzono wypłacanie wynagrodzeń członkom zarządów lub rad nadzorczych w zawyżonej wysokości. W przedsiębiorstwach we Włodawie, Białej Podlaskiej i Lubartowie  wynagrodzenia członków zarządów i rad nadzorczych przez kilka lat nie były „zamrażane” na poziomie ustalonym dla roku 2017, do czego zobowiązywały przepisy ustaw o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustaw budżetowych. Spowodowało to wypłacenie wynagrodzeń zawyżonych łącznie o ponad 526 tys. zł. Organy tych spółek wyeliminowały nieprawidłowości określając wynagrodzenia zarządów i rad nadzorczych w prawidłowej wysokości przed lub w trakcie kontroli.

Dwa zawiadomienia do prokuratury

NIK skierowała zawiadomienie do Prezesa URE w związku z niewyodrębnieniem przez MPGK Włodawa ewidencji księgowej dla działalności przedsiębiorstwa energetycznego. Prezes NIK skierował do Ministra Finansów powiadomienie w związku z przyjętym przez MPGK Włodawa i PEC Radzyń Podlaski sposobem rozliczenia dostaw węgla. NIK skierowała do prokuratury dwa zawiadomienia o uzasadnionym podejrzeniu popełnienia przestępstwa wyrządzenia szkody w obrocie gospodarczym przez PEC Biała Podlaska i naruszenia ustawy o rachunkowości w MPGK Włodawa. W obu sprawach właściwe prokuratury wszczęły śledztwa.