Specjaliści podkreślają, iż jednym z czynników wpływających na rozwój edukacji, zarówno w Polsce jak i w Europie, jest zmiana liczby ludności i struktury wieku populacji. Europejska Sieć Ekspertów Ekonomii Edukacji w swoim raporcie The Future of European Education and Training Systems: Key Challenges and Their Implications wymieniła zmiany demograficzne jako pierwsze z czterech głównych wyzwań dla systemów edukacji. Zdaniem ekspertów będą one miały istotny wpływ na kształt systemów edukacji i szkoleń aż do roku 2020 i będą dotyczyły wszystkich poziomów kształcenia. Większość polskich placówek oświatowych już odczuło wyraźny niż demograficzny, który głównie spowodował zmniejszenie średniej liczby uczniów, w mniejszym stopniu wpłynął także na spadek liczby szkół. W ostatnich pięciu latach spadek liczby uczniów szkół podstawowych był czterokrotnie większy niż spadek liczby szkół.

W obecnym stanie prawnym uchwała organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego w sprawie likwidacji szkoły, w zakresie jej legalności, podlega kontroli wojewody. Zgodnie z przepisami ustrojowych ustaw samorządowych, wojewoda sprawuje nadzór nad działalnością komunalną na podstawie kryterium zgodności z prawem. O nieważności uchwały lub zarządzenia w całości lub w części orzeka organ nadzoru w terminie nie dłuższym niż 30 dni od dnia doręczenia uchwały lub zarządzenia.

MEN w swoim piśmie zwróciło uwagę, iż tworzenie, przekształcanie i likwidowanie placówek oświatowych jest jednym z elementów racjonalnej polityki lokalnej. Pozwala ona na dostosowanie sieci edukacyjnej do pojawiających się nowych wyzwań. Wydatki przeznaczone na edukację stanowią często najbardziej znaczącą pozycję w budżecie wielu samorządów. Wiele kosztów utrzymania szkół jest stałych (utrzymanie bieżące i remonty bazy szkolnej, wynagrodzenia pracowników administracyjno-obsługowych i pedagogicznych) i nie zależy od liczby uczniów w placówce. MEN podkreślił, iż zmniejszenie liczby uczniów w szkole oznacza większy koszt utrzymania szkoły w przeliczeniu na jednego ucznia.

MEN zaproponowało kilka systemowych rozwiązań, które powinny pomóc jednostkom samorządu terytorialnego w złagodzeniu skutków niżu demograficznego. Nowelizacja w roku 2009 ustawy o systemie oświaty stworzyła możliwość ochrony małych szkół przed likwidacją, proponując przekazywanie ich do prowadzenia innym podmiotom niż jednostki samorządu terytorialnego. Przekazane w ten sposób szkoły nadal mają charakter ogólnodostępnych i bezpłatnych dla uczniów szkół publicznych, w których zatrudnienie znajdują nauczyciele placówek pierwotnie przeznaczonych do likwidacji. W obecnie proponowanej przez MEN nowelizacji ustawy o systemie oświaty wprowadzono przepisy, na mocy których przekazywanie zadań oświatowych do prowadzenia będzie możliwe wyłącznie na podstawie precyzyjnie zdefiniowanych procedur konkursowych organizacjom działającym w sferze pożytku publicznego. Dzięki przygotowanej nowelizacji ustawy, zamiast likwidacji małych placówek i przenoszenia dzieci do większych szkół samorządy otrzymają możliwość nauczania dzieci w dotychczasowych budynkach szkół i przedszkoli, które - jako grupa – będą wspólnie zarządzane (będą miały wspólną kadrę pedagogiczną i wspólnych specjalistów, co ułatwi zorganizowanie uczniom pomocy psychologiczno-pedagogicznej, doradztwa zawodowego, a także zapewni pełne etaty nauczycielom).

Na podstawie: www.men.gov.pl