Rada gminy odrzuciła wniosek mieszkańców o przeprowadzenie referendum gminnego w sprawie nadania miejscowości statusu miasta. W uzasadnieniu uchwały wskazano, iż nie budzi wątpliwości, iż to rada ministrów w drodze rozporządzenia nadaje miejscowości status miasta. Nie może tego uczynić rada gminy.

Powyższą uchwałę zaskarżyła grupa mieszkańców gminy. Skarżący zarzucili naruszenie art.2 ust.1 ustawy o referendum lokalnym, wskazując, że Sąd I instancji błędnie przyjął, iż przedmiotem referendum było nadanie statusu miasta miejscowości, będące kompetencją rady ministrów, podczas gdy inicjatywa zmierzała jedynie do przeprowadzenia referendum konsultacyjnego.

NSA rozpatrujący skargę przypomniał, iż stosownie do art. 2 ust. 1 ustawy o referendum lokalnym, w referendum lokalnym mieszkańcy jednostki samorządu terytorialnego wyrażają w drodze głosowania swoją wolę co do sposobu rozstrzygania sprawy dotyczącej tej wspólnoty, mieszczącej się w zakresie zadań i kompetencji organów danej jednostki lub w sprawie odwołania organu stanowiącego tej jednostki, a w przypadku gminy także wójta (burmistrza, prezydenta miasta). Właściwe pytanie referendalne, aby dobrze spełnić swoją rolę powinno spełnić kilka kryteriów. Po pierwsze – musi dotyczyć sprawy wspólnoty, po drugie, musi stanowić rozstrzygnięcie sprawy mieszczącej się w zakresie zadań i kompetencji gminy. Pytanie zatem powinno być sformułowane jasno, w sposób zrozumiały i nie wprowadzający w błąd co do charakteru tego rozstrzygnięcia.

NSA uznał, iż w sprawie Sąd I instancji prawidłowo przyjął, iż pytanie referendalne: "Czy jest Pan/Pani za nadaniem statusu miasta obszarowi obejmującemu miejscowości A i B?" wykraczało poza zakres ustawowych zadań i kompetencji rady gminy. NSA przypomniał, że sprawy nadania miejscowości statusu miasta nie należą do ustawowych zadań gminy, a tylko w zakresie takich zadań rada gminy może "decydować" o ważnych dla gminy sprawach. Skarżący wskazują, że wynik przeprowadzonego referendum byłby jedynie wyrazem stanowiska i poglądów mieszkańców co do występowania przez radę gminy z wnioskiem o nadanie miejscowości statusu miasta, jednakże taka intencja nie wynika ze sformułowania pytania referendalnego, które sugeruje, iż rozstrzygnięcie kwestii nadania statusu miasta przypisane jest radzie gminy. W tej sytuacji przyjąć należało, że wadliwe, niepełne sformułowanie pytania referendalnego może wprowadzać w błąd i dać podstawę do różnych interpretacji. Komisja powołana do oceny wniosku o przeprowadzenie referendum gminnego nie może domniemywać rzeczywistych intencji inicjatora referendum ani zmieniać, odpowiednio do tych intencji, sformułowania pytania referendalnego. Nie jest również rzeczą sądu wskazywanie właściwej i pożądanej w zaistniałej sytuacji treści pytania referendalnego – podkreślił NSA.

Wyrok NSA z 24 kwietnia 2012 r., sygn. akt II OSK 357/12, prawomocny