Najwyższa Izba Kontroli sprawdziła, jak podlaskie gminy wywiązują się z zapewnienia miejsc w przedszkolach dzieciom w wieku przedszkolnym, w tym od 1 września 2015 r. wszystkim czterolatkom, a docelowo od 1 września 2017 r. wszystkim dzieciom w wieku od 3 do 6 lat. Zbadano również transparentność procedur naboru do przedszkoli publicznych w latach szkolnych 2014/2015 i 2015/2016. NIK skontrolowała 10 podlaskich gmin i 20 przedszkoli publicznych funkcjonujących na ich terenie.
Z ustaleń kontroli wynika, że istnieje zagrożenie, że podlaskie samorządy będą miały problem z zapewnieniem miejsc w przedszkolach i w innych formach wychowania przedszkolnego wszystkim dzieciom objętym nowymi przepisami (od 1 września 2017 r. wszystkie zameldowane dzieci w wieku od 3 do 6 lat). Dlatego NIK wskazuje na potrzebę zmian i zwiększenia dostępnej bazy przedszkolnej. Dotychczasowe kłopoty z liczbą miejsc w przedszkolach dodatkowo zwiększyło przywrócenie obowiązku szkolnego od 7. roku życia, bowiem w systemie edukacji przedszkolnej równocześnie już pojawią się trzylatki, a jeszcze pozostaną sześciolatki. Same bowiem tylko sześciolatki to w objętych kontrolą gminach dodatkowo 6 tys. dzieci, a w całym województwie podlaskim - blisko 12 tys. Z rachunków wynika więc, że jeśli sześciolatki zostaną w przedszkolach, to na Podlasiu może zabraknąć miejsc dla ponad 10 tys., a w skontrolowanych gminach dla ponad 5 tys. trzylatków. Wyniki kontroli jasno też wskazują, że w oparciu o obecną bazę: przedszkola, oddziały i punkty przedszkolne w ośmiu z dziesięciu skontrolowanych gmin od 1 września 2017 r. można będzie przyjąć od 69 proc. do góra 92 proc. uprawnionych dzieci w wieku od 3 do 5 lat (jeszcze bez uwzględnienia sześciolatków).
Wyniki kontroli NIK wskazują, że nabór do części podlaskich przedszkoli samorządowych na lata 2014/2015 i 2015/2016 odbywał się z istotnym naruszeniem prawa. NIK ujawniła liczne nieprawidłowości w 16 z 20 skontrolowanych przedszkoli publicznych, z czego negatywnie oceniono aż 11 placówek. Bez zastrzeżeń oceniono sposób przeprowadzenia rekrutacji w zaledwie trzech przedszkolach publicznych. Stwierdzone nieprawidłowości, które miały wpływ na końcowy wynik rekrutacji, związane były przede wszystkim z ustalaniem przez organy nieuprawnione dodatkowych kryteriów wyboru kandydatów i nieprawidłowym ocenianiem wniosków o przyjęcie.
W świetle ustaleń kontroli NIK zobowiązała burmistrzów i prezydentów miast oraz wójtów gmin przede wszystkim do przygotowania (lub zaktualizowania, uwzględniając zmiany wprowadzone ustawą nowelizującą z 29 grudnia 2015 roku) i przedstawienia radom gmin projektów uchwał w sprawie sieci gminnych przedszkoli publicznych i oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych oraz do określenia kryteriów rekrutacji do przedszkoli publicznych. NIK wskazuje także, że konieczne jest zintensyfikowanie działań na rzecz zapewnienia - od 1 września 2017 r. - opieki przedszkolnej wszystkim dzieciom w wieku od 3 do 6 lat.
Dyrektorzy przedszkoli publicznych powinni przede wszystkim przykładać większą wagę do prawidłowego przeprowadzania procesu rekrutacji, a także zapewnić taką organizację oddziałów przedszkolnych, aby ich liczebność nie przekraczała 25 dzieci.
Najwyższa Izba Kontroli wiele uwagi poświęca sprawom dotyczącym rodzin, w tym także najmłodszych Polaków. W 2016 roku została już rozpoczęta kolejna kontrola dot. zapewnienia przez gminy opieki przedszkolnej oraz opieki nad dziećmi do lat trzech - tym razem NIK sprawdzi, jak z problemem radzą sobie gminy województwa świętokrzyskiego.