Konsultacje z mieszkańcami gminy

W wypadkach przewidzianych ustawą oraz w innych sprawach ważnych dla gminy mogą być przeprowadzane na jej terytorium konsultacje z mieszkańcami gminy. Zasady i tryb przeprowadzania konsultacji z mieszkańcami gminy określa uchwała rady gminy.

Tak stanowi art. 5a ustawy o samorządzie gminnym . W samej ustawie gminnej jest kilka przepisów, które wymagają od gminy przeprowadzenia konsultacji, a są to:
- art. 4a ust. 1 oraz art. 4b ust. 1 pkt 1 i 2 w sytuacji, gdy Rada Ministrów ma wydać, z inicjatywy własnej lub na wniosek rady gminy, rozporządzenie w sprawie utworzenia, połączenia, podziału lub zniesienia gmin oraz ustalenia ich granic, albo nadania gminie lub miejscowości statusu miasta i ustalenia jego granic, albo ustalenia i zmiany nazw gmin i siedziby ich władz;
- art. 5 ust. 2 – przed podjęciem uchwały w sprawie utworzenia jednostki pomocniczej gminy nie z inicjatywy mieszkańców;
- art. 35 ust. 1 – przed podjęciem uchwały w sprawie nadania statutu jednostce pomocniczej gminy.

Wymóg przeprowadzenia konsultacji z mieszkańcami gminy został zawarty także w ustawach szczególnych. Należy tu wskazać:
- art. 5 ust. 2 ustawy o ustroju miasta stołecznego Warszawy
- art. 8 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 2003 r. o urzędowych nazwach miejscowości i obiektów fizjograficznych (Dz. U. Nr 166, poz. 1612, ze zm.),
- art. 12 ust. 7 pkt 1 i art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym (Dz. U. Nr 17, poz. 141, ze zm.),
- w odniesieniu do miast na prawach powiatu także art. 3a ust. 1 i art. 3b ust. 1 ustawy o samorządzie powiatowym .


Konsultacje wymagane ustawą są obligatoryjne. Wydaje się, że katalog obowiązkowych konsultacji może być poszerzony przez samą gminę, np. w drodze przyjęcia odpowiednich regulacji w statucie gminy.

Konsultacje mają charakter opiniodawczy, czyli mają na celu zbadanie poglądów pewnej grupy społecznej. Nawet, jeżeli są obowiązkowe, to ich wynik nie jest wiążący dla podjęcia decyzji, co odróżnia konsultacje od referendum.

Art. 5a ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym  nie określa, nawet przykładowo, czym są sprawy ważne dla gminy, w których można przeprowadzić konsultacje. Oczywiście, dla każdej gminy ważne mogą być zupełnie inne kwestie. Przepis powyższy stanowi również, że konsultacje mogą być przeprowadzone na terytorium gminy, ale wydaje się, że nie oznacza to bezwzględnego wymogu przeprowadzania konsultacji na całym obszarze gminy. Można je ograniczyć do części gminy, np. do terytorium jednej lub kilku jednostek pomocniczych lub danej miejscowości. Przemawia za tym także argument, że wspomniane wyżej przepisy ustawy o urzędowych nazwach miejscowości i obiektów fizjograficznych oraz ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym wymagają przeprowadzenia konsultacji jedynie z mieszkańcami danych miejscowości (zobacz jednak A. Szewc w komentarzu do art. 5 ustawy o samorządzie gminnym , A. Szewc, G. Jyż, Z. Pławecki, Samorząd Gminny. Komentarz, Dom Wydawniczy ABC 2005, wyd. II). Jako mieszkańców gminy, o których mowa w art. 5a ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym , należy rozumieć członków wspólnoty samorządowej określonych w art. 1 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym .

Zgodnie z treścią art. 5a ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym  zasady i tryb przeprowadzania konsultacji z mieszkańcami gminy określa uchwała rady gminy. Z przepisu tego wynika, iż jedynym organem władnym rozstrzygać w sprawie konsultacji jest organ uchwałodawczy – rada gminy. Ustawa nie precyzuje, czy rada powinna określać tryb i zasady przeprowadzania konsultacji w sposób generalny, czy ma w każdym przypadku podejmować odrębną uchwałę w tym przedmiocie. Przyjmuje się zatem, skoro ustawa tego nie zabrania, że dopuszczalne są różne możliwe rozwiązania:
- uchwalenie uchwały o charakterze ogólnym w sprawie trybu i zasad przeprowadzania konsultacji, zatem stosowanej w każdym przypadku konsultacji,
- uregulowanie materii w statucie gminy,
- podejmowanie odrębnych uchwał, określających zasady i tryb przeprowadzania konsultacji, każdorazowo przy konieczności ich przeprowadzenia,
- w przypadku istnienia ogólnej regulacji – przyjmowanie uchwał o przeprowadzeniu konsultacji wraz z ewentualną modyfikacją zasad ogólnych, np. jeżeli specyfika rozstrzyganej sprawy tego wymaga.

W celu zwiększenia gwarancji prawidłowego przeprowadzenia konsultacji i ustalenia jasnych, za każdym razem takich samych, reguł postępowania, należałoby postulować uchwalenie jednej uchwały w sprawie trybu i zasad przeprowadzania konsultacji w danej gminie. Taka uchwała dałaby większe przekonanie mieszkańcom, z którymi będą przeprowadzane konsultacje, że cała procedura została przeprowadzona poprawnie.

Uchwała w sprawie zasad i trybu przeprowadzania konsultacji jest aktem generalnym i abstrakcyjnym, obowiązującym powszechnie mieszkańców gminy, ma bowiem wpływ na ich sytuację prawną. W konsekwencji, podlega ona publikacji w wojewódzkim dzienniku urzędowym i wchodzi w życie po upływie 14 dni od publikacji w tym dzienniku (por. rozstrzygnięcie nadzorcze z dnia 18 stycznia 2008 r. Wojewody Podlaskiego Nr NK.II.AŁ.0911-21/08, LEX Nr 361791).

Przydatne materiały:

Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.)
Ustawa z dnia 15 marca 2002 r. o ustroju miasta stołecznego Warszawy (Dz. U. Nr 41, poz. 361 ze zm.)
Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym. (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 ze zm.)