Należy podkreślić, że zgodnie z art. 3 ust. 4 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym , kształtowanie i prowadzenie polityki przestrzennej państwa, wyrażonej w koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, należy do zadań Rady Ministrów, a zakres przedmiotowy koncepcji określa art. 47 ust. 2 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym . Do momentu przyjęcia przez Rząd KPZK 2030, obowiązującym dokumentem jest Koncepcja Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju przyjęta przez Radę Ministrów w dniu 5 października 1999 r. wraz z aktualizacją z 2005 r.

Prekursorski charakter KPZK 2030 – jak podkreślono w jej projekcie (str. 5) – polega, między innymi, na zmianie podejścia do wizji zagospodarowania przestrzennego kraju. Oznacza to odejście od idei rozwoju w pasmach, opartej na tezie zwornikowego położenia Polski w Europie, na rzecz wizji rozwoju sieci powiązań funkcjonalnych krajowych ośrodków wzrostu. Ośrodki te tworzą policentryczną metropolię sieciową, której głównym rdzeniem są najważniejsze polskie miasta wraz z dowiązanymi do nich subregionalnymi ośrodkami wzrostu oraz ośrodkami regionów peryferyjnych, otwartą na oddziaływania sieci europejskich ośrodków metropolitalnych.

Model rozwoju przestrzennego KPZK 2030 jest osadzony w policentrycznej strukturze systemu osadniczego Polski. Sieć dobrze powiązanych, współpracujących miast ma tworzyć warunki dla dynamizowania rozwoju kraju poprzez umożliwienie pełniejszego wykorzystania potencjałów rozwojowych rozmieszczonych w różnych częściach kraju, co ma z kolei sprzyjać spójności terytorialnej. Ponadto, KPZK 2030 włącza w główny nurt planowania rozwoju strefę morską. Dokument ten, po jego przyjęciu przez Radę Ministrów nadawać będzie postać operacyjną nowym kategoriom, takim jak obszary funkcjonalne, obszary koncentracji problemów o charakterze społeczno-gospodarczym, obszary peryferyjne.

Takie podejście będzie mieć istotny wpływ na zmianę koncepcji planowania rozwoju lokalnego i regionalnego na wszystkich szczeblach samorządów terytorialnych.

W sferze wdrożeniowej KPZK 2030 łączy różne szczeble planowania w hierarchiczny układ ukierunkowany na realizację zadań celu publicznego, wskazuje priorytety inwestycyjne i podmioty odpowiedzialne za ich realizację, nadaje polityce przestrzennej europejski charakter polityki służącej koordynacji polityk sektorowych.

Ukształtowany historycznie policentryczny charakter struktury osadniczej kraju zostanie utrzymany i wzmocniony. W projekcie KPZK 2030 stwierdza się, że już obecnie w granicach administracyjnych miast oraz w strefach położonych wokół dużych ośrodków mieszka 75-80% ludności Polski, i że proces urbanizacji będzie postępował. Zakłada się, że koncentracja ludności będzie następować przede wszystkim w dużych ośrodkach miejskich jak i w ich obszarach funkcjonalnych, a najwyższe tempo przyrostu wystąpi na obszarach metropolitalnych. Do dużych ośrodków miejskich napłynie ludność z obszarów peryferyjnych kraju, która osiedli się przede wszystkim w ich obszarach funkcjonalnych, rzadziej w centrach. Prawie cały przyrost ludności miejskiej będzie miał miejsce w ośrodkach metropolitarnych i regionalnych – najbardziej widoczny będzie w miastach Polski wschodniej (Białystok, Lublin, Rzeszów).

Współzależny, otwarty układ sieciowy obszarów metropolitalnych najważniejszych polskich miast, ma zostać zintegrowany w przestrzeni krajowej i międzynarodowej za pomocą wielokierunkowych, silnych powiązań funkcjonalnych w zakresie funkcji gospodarczych, społecznych, edukacyjnych, kulturalnych oraz badawczo-rozwojowych.

Wszystkie ośrodki miejskie stanowić będą węzły metropolii sieciowej, połączone efektywną siecią transportową i teleinformatyczną. W skład metropolii sieciowej wejść mają:
- główne węzły systemu osadniczego: Warszawa (miasto „lokomotywa Europy”) oraz największe obszary metropolitalne: konurbacji górnośląskiej (Katowice wraz z 13 miastami wchodzącymi w skład Górnośląskiego Obszaru Metropolitalnego), Krakowa, Łodzi, Trójmiasta (Gdańsk – Sopot – Gdynia), Poznania, Wrocławia, Bydgoszczy i Torunia, Szczecina, Lublina, Białegostoku oraz Rzeszowa;
- dowiązane do nich obecne ośrodki regionalne, czyli pozostałe miasta wojewódzkie: Kielce, Olsztyn, Opole, Zielona Góra, Gorzów Wielkopolski oraz następujące ośrodki miejskie (wraz
z obszarami funkcjonalnymi): Koszalin, Słupsk, Bielsko-Biała, Częstochowa, Radom oraz Rybnik.

Wymienioną powyżej listę ośrodków miejskich uzupełnia sieć ośrodków subregionalnych i lokalnych. Dowiązanie funkcjonalne tych ośrodków do rdzenia metropolii sieciowej wzmacniać będzie potencjał samej metropolii sieciowej, a także będzie dawać impuls rozwojowy obszarom słabszym ekonomicznie i społecznie, położonym peryferyjnie w stosunku do głównych ośrodków życia społeczno-gospodarczego kraju (Polska Wschodnia, Północno-Wschodnia, Zachodnia, Pomorze Środkowe).

Założenia KPZK 2030 są zgodne z obecnymi światowymi tendencjami gospodarczego rozwoju regionów, gdzie za naturalne uznaje się, iż rynki faworyzują jedne miejsca względem innych, a próba powstrzymania koncentra­cji aktywności gospodarczej jest równoznaczna z hamowaniem dobrobytu. Wła­dze powinny więc ułatwiać geograficzną koncentrację produkcji, a z drugiej strony, muszą zapewnić infrastrukturę komunikacyjną (kolejową, drogową, teletechniczną) w celu swobodniejszego przemieszczania się pracowników i efektów ich pracy. Wymaga to jednak uruchomienia potencjału tkwiącego w siłach rynkowych, wykorzystania „efektu aglomeracji”.

Obecnie nieprawdziwa jest już teza, że, aby korzyści z rozwoju gospodarczego do­tarły do najbiedniejszych regionów, konieczne jest mniej lub bar­dziej równomierne geograficznie rozprzestrzenienie działalności gospodarczej. Próba nadmiernej dekoncentracji działalności gospo­darczej może stanowić przeszkodę dla wzrostu gospodarczego i okazać się nie­skuteczną metodą walki z ubóstwem. Władze publiczne powinny zatem promować integrację gospodarczą, której podstawę stanowiłaby mobilność ludzi, produk­tów i idei[1].

W powołanym wyżej raporcie Banku Światowego 2009 zidentyfikowano trzy wymiary rozwoju społeczno-gospodarczego jednostek terytorialnych:
- nierówność terytorialną – stanowiącą pierwszy aspekt rozwoju, która sprawia, że władze nie mogą równocześnie wspierać aktywności gospodarczej i powodować, by była ona równomiernie rozlokowana na terytorium danego kraju;
- sprzężenie zwrotne – opisujące sytuację, w której rosnąca koncentracja produkcji jest kompatybilna z poprawą standardów życia; siły rynkowe, takie jak: efekt aglomeracji, migracje i specjalizacja, prowadzą w połączeniu z aktywną polityką władz, zarówno do koncentracji działalności gospodarczej, jak i konwergencji w zakresie poziomu życia;
- efekt sąsiedztwa – objawiający się tym, że bogate miasta rzadko pozwalają, by sąsiadujące z nimi obszary po­zostawały pogrążone w ubóstwie, a prędzej czy później dzielą się swym dobrobytem z sąsiednimi regionami.

Mając powyższe na względzie, na potrzeby KPZK 2030 dokonano wyróżnienia planowania wielkoprzestrzennego (na poziomie kraju i województw), planowania lokalnego oraz planowania funkcjonalnego – dla zidentyfikowanych obszarów funkcjonalnych, m. in. dla obszarów metropolitalnych, obszarów morskich, strefy brzegowej (łącznie ląd i morze).

Taka koncepcja wymagać będzie koordynacji (współpracy) poziomej na poziomie kraju, województwa i na poziomie lokalnym oraz koordynacji pionowej pomiędzy różnymi poziomami administracji publicznej, a także wobec danego obszaru, wymagać będzie zaangażowania wszystkich podmiotów gospodarujących na danym terytorium, z zachowaniem zgodności z właściwą polityką na poziomie kraju.

Na podstawie: www.mrr.gov.pl

Przydatne materiały:
 Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717 ze zm.)

--------------------------------------------------------------------------------
Przypisy:
[1] World Development Report 2009. Reshaping Economic Geography (Raport o Rozwoju Świata 2009. Przekształcając Geografię Gospodarczą),Waszyngton 2009, http://econ.worldbank.org, link: WDR 2009.