Niedopuszczalna jest również konstrukcja, iż gmina ponosi koszty pobytu osoby w domu pomocy społecznej, a dopiero później, w decyzji nakazującej zwrot zastępczo poniesionych wydatków ustalany jest obowiązek opłaty osoby, za którą uiszczono opłaty – uznał WSA w Białymstoku.

Wnioskodawczyni została skierowana na czas nieokreślony do domu pomocy społecznej. Wydawane decyzje ustalające opłaty za jej pobyt w domu pomocy społecznej zobowiązały do wnoszenia opłat jedynie samą zainteresowaną. Nie wydano jednak decyzji administracyjnej ustalającej wysokość opłaty w stosunku do wnuczki oraz wnuka wnioskodawczyni. Wnuczka uiszczała opłaty w wysokości określonej kolejnym umowami. W stosunku do wnuka – miejski ośrodek pomocy rodzinie występował wielokrotnie z propozycjami zawarcia umowy. Z powodu nie przyjęcia przez niego propozycji - zostało wszczęte z urzędu postępowanie administracyjne, w sprawie zwrotu wydatków poniesionych zastępczo przez gminę. Postępowanie zostało zakończone wydaniem decyzji.

WSA rozpatrując skargę stwierdził, iż zaskarżona decyzja została wydana z naruszeniem przepisu art. 59 ust. 1 oraz art. 61 i ust. 3 ustawy o pomocy społecznej , albowiem nakłada na skarżącego obowiązek zwrotu wydatków poniesionych zastępczo przez gminę, bez koniecznego uprzedniego określenia, decyzją administracyjną, obowiązku uiszczenia opłaty i jej wysokości przez skarżącego. Skarżący słusznie podnosi zarzut, iż wobec braku decyzji wymierzającej opłatę wysokość jego zobowiązań była mu nieznana.

WSA przypomniał, iż przysługujące gminie prawo dochodzenia zwrotu poniesionych wydatków na opłaty zastępcze realizowane jest w drodze postępowania administracyjnego, poprzez wydanie decyzji nakazującej zwrot sumy poniesionej tytułem opłaty wniesionej zastępczo. Z regulacji art. 61 ust. 3 ustawy o pomocy społecznej . wynika logiczna konstatacja, iż aby mówić o opłatach zastępczych, ponoszonych w przypadku niewywiązywania się innych osób z obowiązku opłaty, musi być prawnie określony obowiązek opłaty obciążający inne osoby. To decyzja o ustaleniu opłaty za pobyt w DPS indywidualizuje obowiązek ponoszenia opłat za pobyt mieszkańca w domu pomocy społecznej przez wymienione w tych przepisach podmioty. Obowiązek wnoszenia opłaty przez konkretną osobę, czy osoby spośród kręgu podmiotów zobowiązanych, kreuje nie umowa, ale decyzja administracyjna o ustaleniu opłaty za pobyt w DPS przewidziana w art. 59 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej . Z samego brzmienia art. 103 ust. 2 wynika, że celem takiej umowy nie jest nawiązanie cywilnoprawnego stosunku zobowiązującego do ponoszenia opłat za pobyt w domu pomocy społecznej, ale ustalenie wysokości opłaty "wnoszonej" przez te osoby, a więc opłaty, której obowiązek ponoszenia został już ustalony. Obowiązek partycypowania w kosztach utrzymania osoby skierowanej do domu pomocy społecznej powinien zostać określony już w decyzji o skierowaniu do DPS i o ustaleniu opłaty za pobyt. Nawet udokumentowana okoliczność odmowy zawarcia umowy, o której mowa w art. 103 ust. 2 ustawy o pomocy społecznej nie może stanowić wyłącznej podstawy do wydania decyzji o obowiązku zwrotu na rzecz gminy części opłaty przez nią ponoszonej przez taką osobę. Należy przy tym dodać, że zobowiązany winien mieć możliwość wcześniejszego zapoznania się z warunkami realizacji ciążącego na nim obowiązku.

Zdaniem WSA gmina ma obowiązek uiszczenia opłat zastępczych, ale jedynie wówczas, gdy osoba, za która gmina wnosi opłatę, ma prawnie określony obowiązek opłaty o oznaczonej wysokości. Nie można gminy obciążać obowiązkiem opłat zastępczych w sytuacji, gdy opłata osób zobowiązanych nie jest określona decyzją administracyjną. Niedopuszczalna jest również konstrukcja, iż gmina ponosi koszty pobytu osoby w domu pomocy społecznej, a dopiero później, w decyzji nakazującej zwrot zastępczo poniesionych wydatków ustalany jest obowiązek opłaty osoby, za którą uiszczono opłaty. Aby mówić o opłacie zastępczej musi być uprzednio ustalona opłata podstawowa (pierwotna). Ustalenie obowiązku opłaty i jej wysokości decyzją, wydana na podstawie art. 59 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej , ma znaczenie nie tylko dla gminy ale oczywiście i dla zainteresowanego zobowiązanego. Zobowiązany winien znać warunki odpłatności za pobyt osoby sobie bliskiej w domu pomocy społecznej, aby nie być zaskakiwanym wysokością tej opłaty, ustalonej dopiero decyzją nakazującą zwrot wydatków poniesionych zastępczo przez gminę.

Na podstawie: Wyrok WSA w Białymstoku z 22 grudnia 2011 r., sygn. akt II SA/Bk 636/11, nieprawomocny

Przydatne materiały:
 Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362 ze zm.)