Działania na rzecz osób niepełnosprawnych należą do katalogu zadań publicznych, których realizacja została powierzona samorządom gminnemu, powiatowemu i województwa. Istnieje potrzeba ciągłych starań o coraz pełniejszą integrację osób niepełnosprawnych ze społeczeństwem. Niewątpliwie zadanie publiczne w zakresie pomocy osobom niepełnosprawnym nie może być właściwie zrealizowane bez współpracy z organizacjami – samorządowymi pozarządowymi, których przykładem są fundacje. Artykuł przybliża problematykę powierzania tego szczególnego zadania organizacji pozarządowej jaką jest fundacja.

Ustawa o działalności pożytku publicznego i wolontariacie [1] nakłada na organy administracji publicznej obowiązek realizacji zadań publicznych przy współpracy z organizacjami pozarządowymi. Realizacja zadania publicznego działania na rzecz osób niepełnosprawnych może być wykonana przy pomocy organizacji pozarządowych, do których zalicza się m.in. fundacje.

W przypadku, gdy działalność społecznie użyteczna jest prowadzona przez organizacje pozarządowe w sferze zadań publicznych, w tym w zakresie działań na rzecz osób niepełnosprawnych, działalność taka określona jest jako działalność pożytku publicznego.

1.Charakterystyka fundacji

Fundacja jest osobą prawną kreowaną dla realizacji celów społecznie lub gospodarczo użytecznych, zgodnych z interesami Rzeczy­pos­politej Polskiej. Fundacja posiada niezwiązkową (niekorporacyjną) strukturę organizacyjną[2]. Nie ma ona uprawnionych członków, lecz destynatariuszy.

Każda fundacja musi mieć wskazany cel działalności, stanowi on jej konstytutywny element. Oznaczenie celu jest bowiem ustawowym warunkiem koniecznym do ustanowienia fundacji, niezależnym od formy aktu fundacyjnego. Cel stanowi ogół jednostkowych zadań, których spełnienie należy do danej struktury fundacyjnej, nadaje fundacji specyficzną indywidualność[3], nie może być przy tym utożsamiany z motywem jej fundatora. Cel fundacji wyznacza jej tożsamość prawną, musi być racjonalny, obiektywnie i subiektywnie osiągalny, a ponadto musi go cechować dopuszczalność etyczna[4].

Formalnoprawne znaczenie celu fundacji przejawia się w powiązaniu z normą z art. 9 ust. 2 ustawy o fundacjach[5] który stanowi, że o wpisaniu fundacji do Krajowego Rejestru Sądowego sąd zawiadamia ministra właściwego ze względu na zakres jego działania oraz cele fundacji (dalej: właściwy minister) oraz właściwego ze względu na siedzibę fundacji starostę, przesyłając jednocześnie statut.

Jeżeli cele fundacji wkraczają w zakres działania dwóch lub więcej ministrów, sąd zawiadamia o wpisaniu fundacji do Krajowego Rejestru Sądowego, wraz z przesłaniem statutu właściwego ministra, z którego zakresem działania wiążą się główne cele fundacji[6].

Zgodnie z art. 1 u.f. fundacja może być ustanowiona dla realizacji zgodnych z podstawowymi interesami RP celów społecznie lub gospodarczo użytecznych, w szczególności takich, jak: ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, oświata i wychowanie, kultura i sztuka, opieka i pomoc społeczna, ochrona środowiska oraz opieka nad zabytkami. Przepis ten stanowi zawężenie celów, dla realizacji których można powołać fundację w porównaniu z analogiczną ustawą o stowarzyszeniach[7].

Fundacje, by realizować stawiane sobie cele, mogą prowadzić działalność gospodarczą. Podporządkowanie rozmiarów działalnoś­ci gospodarczej realizowanym przez fundację celom nie stwarza bezwzględnej konieczności przedmiotowego rozdzielenia omawianych sfer działania. Akcent trzeba bowiem kłaść nie na zagadnienie postanowień statutowych, lecz na kwestię ich praktycznej realizacji, przy czym powinno chodzić jedynie o zachowanie akcesoryjności działalności gospodarczej względem działalności celowej (statutowej)[8].

Analizując cele fundacji, organ administracyjny może ocenić, czy dana fundacja może zrealizować dane zadanie publiczne. Zakres działania fundacji jest bowiem ograniczony do celów. Fundacja nie może realizować innych działań niż te, które służą realizacji celów fundacji. Najczęściej cele identyfikujemy poprzez wskazania statutu.

2. Charakterystyka zadania publicznego
– działanie na rzecz osób niepełnosprawnych

W Polsce żyje ok. 5,5 mln osób niepełnosprawnych, co stanowi 14,3% ogółu ludności kraju. Oznacza to, że co siódmy mieszkaniec Polski jest osobą niepełnosprawną. Blisko 60% niepełnosprawnych stanowią osoby w wieku 55 lat i więcej[9].

Odmienność zadania publicznego, jakim jest działanie na rzecz osób niepełnosprawnych, w porównaniu z innymi rodzajami zadań publicznych, które muszą zrealizować jednostki samorządu terytorialnego, jak i jednostki administracji rządowej, przejawia się w tym, że dotyczy ono zaspokajania wszystkich obszarów potrzeb tej szczególnej grupy społecznej, zamieszkujących na danym obszarze gminy, powiatu czy województwa.

Nie oznacza to jednak, że jednostka samorządu terytorialnego musi w danym roku kalendarzowym realizować zadanie we wszystkich obszarach zbiorowych potrzeb tej grupy społecznej. Organ samorządu terytorialnego jest uprawniony do samodzielnego podejmowania decyzji, w jaki sposób zadanie wspierania osób niepełnosprawnych (w powiecie) lub działań na rzecz osób niepełnosprawnych (gmina, województwo) zostanie zrealizowane. W celu podjęcia właściwych decyzji władze samorządowe powinny najpierw ocenić, jakie rodzaje potrzeb uznać za priorytetowe w danym roku kalendarzowym.

Realizacja tego zadania będzie się krzyżować z realizacją innych zadań publicznych należących do zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego, np. przeciwdziałaniu bezrobociu, promocji zdrowia czy edukacji, bowiem adekwatnie do podanych przykładów innych zadań publicznych, jednym z rodzajów działań na rzecz osób niepełnosprawnych będzie zapewnienie pracy czy pomoc w znalezieniu pracy i integracja w miejscu pracy osób niepełnosprawnych, którzy z racji swej niepełnosprawności muszą pokonać dodatkowe bariery w dotarciu do pracodawcy i właściwego zaadoptowania się w miejscu pracy.

To samo będzie dotyczyło promocji zdrowia poprzez wczesne wykrywanie niepełnosprawności dziecka, odpowiednią rehabilitację oraz edukację rodziców i opiekunów. Innym rodzajem działania na rzecz osób niepełnosprawnych będzie zorganizowanie na trenie gmin przedszkoli, szkół integracyjnych lub szkół specjalnych, oraz – dla dzieci, jak i dla osób dorosłych – warsztatów terapii zajęciowej.

Powstaje więc pytanie, czy w ramach realizacji zadania, jakim jest wspieranie osób niepełnosprawnych, należy wyodrębnić tylko te, które nie wchodzą w zakres innych rodzajów zadań publicznych, czy też specyfika tej grupy odbiorców administracji świadczącej obejmuje, jak wskazano wyżej, wszystkie obszary działań na rzecz osób niepełnosprawnych? Należy zaznaczyć, że działania na rzecz osób niepeł­no­sprawnych są także jednym z zadań admi­nis­tracji rządowej.

Działania na rzecz osób niepełnosprawnych są często realizowane wraz z innym zadaniem publicznym – polityki prorodzinnej, np. poprzez prowadzenie powiatowych centrów pomocy rodzinie[10].

Działania na rzecz osób niepełnosprawnych obejmują kilka obszarów:
− wczesne wykrywanie,
− działalność edukacyjną,
− działalność rehabilitacyjną,
− działalność szkoleniową,
− przystosowanie do życia w społeczeństwie,
− działalność hospicyjną,
− transport,
− pomoc społeczną.

Wskazane obszary działań obejmują swym zakresem wiele zadań publicznych, ale ze względu na specyfikę adresatów tych działań, tj. osób niepełnosprawnych, każda jednostka samorządowa powinna sprecyzować cele, które w danym roku są dla niej priorytetowe, tj. którym chce udzielić wsparcia finansowego.

Co do zasady cel ten nie może być zrealizowany bez udziału organizacji pozarządowych. Trudność jego realizacji wynika z konieczności rozpoznania potrzeb tego środowiska na danym terenie[11].

3. Destynatariusze fundacji

Fundacja występuje w roli beneficjenta, natomiast w charakterze beneficjariusza-destynatariusza podmiot, któremu w ramach fundacji zostaje przeznaczona określona korzyść. Destynatariuszem fundacji może być osoba fizyczna i osoba prawna. W przypadku osób fizycznych w charakterze destynatariusza może występować nie tylko osoba fizyczna żyjąca w wymienionej chwili, ale także ta, która urodzi się w przyszłości, byleby data jej urodzin przypadła na czas trwania fundacji. Analogicznie można odnieść się do osób prawnych. Sama fundacja nie może znajdować się w kręgu właściwie rozumianych destynatariuszy[12].

Działalność fundacji, w tym ewentualna działalność gospodarcza fundacji, wpływająca na jej lepsze funkcjonowanie, nie może być utożsamiana z przysporzeniami majątkowymi, do jakich dochodzi na rzecz destynatariuszy. Do kręgu potencjalnych destynatariuszy może należeć sam fundator.

W literaturze wskazuje się, że roli destynatariusza fundacji nie powinno się łączyć z rolą członka organu fundacji. Członek organu może na rzecz fundacji działać społecznie lub też może otrzymywać ekwiwalent za usługi świadczone dla fundacji, który przybiera postać wynagrodzenia za pracę[13]. Wówczas, gdy dochodzi do kumulacji roli organu fundacji czy pracownika fundacji i jej destynatariusza (np. gdy fundacja zatrudnia osobę niepełnosprawną jako informatyka obsługującego stronę internetową fundacji czy jako portiera), przy przyznawaniu takim osobom świadczenia typowego dla destynatariuszy należy uwzględniać korzyści, które otrzymują z tytułu pracy w fundacji czy sprawowania funkcji w organie. Kwestia ta będzie podlegała kontroli organu administracyjnego w sprawozdaniu z wykonania danego zadania publicznego.

Istotne jest to, że benficjaruszem fundacji może być zarówno osoba fizyczna, jak i osoba prawna. Organ administracji, zlecając dane zadanie publiczne w zakresie działań na rzecz osób niepełnosprawnych, musi wyraźnie wskazać krąg adresatów oraz sposób realizacji tego zadania publicznego, tj. czy powinno ono bezpośrednio być działaniem na rzecz osób fizycznych, czy może się to odbywać w sposób pośredni poprzez inne instytucje działające na rzecz niepełnosprawnych, np. poprzez pomoc w finansowaniu transportu do miejsca rehabilitacji.

Precyzując zadanie publiczne, należy wskazać, czy przyznane środki finansowe mogą być przeznaczone wyłącznie na pokrycie kosztów bezpośrednio związanych z realizacją zadania publicznego i niezbędnych do jego realizacji, czy też mogą pokryć wydatki pośrednio zmierzające do realizacji zadania, np. na wynagrodzenia (obsługa księgowa, informatyk, obsługa biurowa, członków organów zarządzających), utrzymanie i wyposażenie biura (opłaty czynszowe, abonamentowe, rachunki telefoniczne, koszty przejazdów, materiały biurowe, opłaty pocztowe oraz komputery, telefony, kserokopiarki) czy wydatki poniesione na przygotowanie wniosku.

Oznaczenie kręgu destynatariuszy może nastąpić w akcie fundacyjnym lub w statucie. Pośrednio ten krąg wyznacza cel fundacji, zwłaszcza w przypadku, gdy celem działania fundacji jest pomoc osobom niepełnosprawnym. Uprawnieni do wyznaczenia kręgu destynatariuszy są także fundator, osoba, która opracowuje statut w przypadku, gdy nie jest to fundator oraz zarząd fundacji. Cel fundacji może bardziej lub mniej precyzować kategorię adresatów. W przypadku zlecenia danego zadania publicznego fundacji na rzecz osób niepełnosprawnych, zlecający organ administracyjny powinien sprecyzować adresatów tego zadania publicznego, np. w ogłoszeniu o konkursie ofert na realizację zadania.

Jeżeli w wyniku konkursu wyłoniono fundację, która działa w ogóle na rzecz osób niepełnosprawnych, a nie tylko dzieci, organ samorządu terytorialnego powinien skontrolować, czy beneficjentami działań fundacji sfinansowanych w ramach zlecania zadania publicznego byli wskazani w umowie z fundacją destynatariusze.


Aldona Piotrowska



Przejdź do drugiej części artykułu-->


Pobierz artykuł:
 Fundacja jako organizacja pozarządowa realizująca zadanie publiczne działania na rzecz osób niepełnosprawnych.pdf

Zobacz całą zawartość miesięcznika Samorząd Terytorialny nr 6/2010

Już teraz zamów miesięcznik Samorząd Terytorialny
--------------------------------------------------------------------------------
Przypisy:
[1] Ustawa z24.04.2003r. (Dz.U. Nr96, poz.873 ze zm.), dalej: u.d.p.p.
[2] H. Cioch, Fundacje wujęciu prawa polskiego, Lub­lin1995, s.15.
[3] Tak, H. Cioch, Fundacje…, s.15.
[4] L. Stecki, Fundacja, cz. I, Toruń 1996, s.178.
[5] Ustawa ofundacjach z6.04.1984r. (tekst jedn.: Dz.U. z1991r. Nr46, poz.203 ze zm.), dalej: u.f.
[6] H. Cioch, Glosa do postanowienia SN zdnia 20 stycznia 1998 r., ICKN 417/97, „Rejent” 1999/12, s.113. „Oile stosowne oświadczenie [owskazaniu właściwego ministra –A.P.] zostało złożone, to sąd jest nim związany, nawet wsytuacji, gdy cele przypisane fundacji mijają się wsposób istotny zzakresem kompetencji wskazanego woświadczeniu właściwego ministra. Dopiero wsytuacji braku tego oświadczenia sąd rejestrowy sam wskazuje właściwego ministra. Pomiędzy treścią art.5 ust.2 oraz art.9 ust.2 i3 ustawy [z1984r. ofundacjach –A.P.] nie występuje sprzeczność, albowiem owe przepisy (art.9 ust.2 i3) stanowią dla sądu rejestrowego wiążące go wytyczne wprzedmiocie ustalenia właściwego dla zakładanej fundacji ministra, wsytuacji braku oświadczenia woli fundatora wiążącego ten sąd.
[7] Ustawa ostowarzyszeniach z7.04.1989r. (tekst jedn.: Dz.U. z2001r. Nr79, poz.855 ze zm.).
[8] Postanowienie SN z7.05.2002r. (ICKN 162/00), LEX nr55244.
[9] Zob. www.caritas.pl (zakładka –niepełnosprawni).
[10] B. Dolnicki (red.), Ustawa osamorządzie powiatowym. Komentarz, Kraków 2005, s.42.
[11] Minister Pracy iPolityki Społecznej wrozporządzeniu z27.12.2005r. wsprawie wzoru oferty realizacji zadania publicznego, ramowego wzoru umowy wykonanie zadania publicznego oraz wzoru sprawozdania zwykonania tego zadania, określił wzór ofert realizacji zadania publicznego, ramowy wzór umowy owykonanie zadania publicznego iwzór sprawozdania zwykonania tego zadania (Dz.U. Nr264, poz.2207).
[12] L. Stecki, Fundacja…, s.250–251.
[13] L. Stecki, Fundacja…, s.251.