Forfaiting polega na cesji wierzytelności wykonawcy z tytułu wykonania inwestycji. Dotyczy to wierzytelności niewymagalnych. W przypadku realizowanych przedsięwzięć inwestycyjnych należy uzgodnić szczegółowe warunki wykorzystania forfaitingu w ramach zawieranych umów z wykonawcami określonych robót, które są przewidziane w procesie realizacji danej inwestycji. Wykonawcy danego przedsięwzięcia bądź jego poszczególnych etapów są wybierani w normalnym postępowaniu przetargowym.

Jednocześnie jednostka samorządu terytorialnego zawiera umowę z instytucją świadczącą tego typu usługi (z reguły bank komercyjny), w której wyniku bank komercyjny nabędzie należności terminowe (z wyłączeniem prawa regresu) powstałe w następstwie realizacji wskazanych robót, dostaw bądź świadczonych różnego rodzaju usług. Wynika z tego, że – najogólniej rzecz biorąc – można wyróżnić dwa rodzaje forfaitingu, tj.:
1) forfaiting właściwy (pełny, bez regresu, prawidłowy, podstawowy), w którego ramach w momencie sprzedaży wierzytelności pieniężnej jej zbywca zostaje uwolniony od wszelkiej odpowiedzialności dotyczącej sprzedanej wierzytelności. Ryzyko przejmuje instytucja świadcząca tego typu usługi;
2) forfaiting niewłaściwy (niepełny, z regresem, nieprawidłowy), w którym bank komercyjny nie przejmuje na siebie ryzyka braku terminowego spłacenia wierzytelności.

Można również przykładowo wyróżnić forfaiting z promesą, w którym bank zobowiązuje się, że dokona wykupu przyszłych wierzytelności, oraz forfaiting cichy, w ramach którego dłużnik nie jest informowany o dokonanej cesji wierzytelności. Przedmiotem forfaitingu mogą być różnorodne wierzytelności, takie jak chociażby: kontrakty na wykonanie określonych robót, świadczenie usług, dostawy środków trwałych, jak również wierzytelności leasingowe czy wekslowe. Ponadto w ramach dużych inwestycji czy ich specyficznego charakteru (np. inwestycja realizowana na obszarze wielu samorządów terytorialnych czy potrzeba nabycia tych samych środków trwałych przez kilka j.s.t.) istnieje możliwość utworzenia konsorcjum kilku j.s.t. w ramach zawieranej umowy forfaitingowej. W tym przypadku chodzi między innymi o obniżenie kosztów obsługi (tj. bazowej stopy procentowej wraz z marżą bankową) zadłużenia wynikającego z zawartej umowy bądź zmniejszenie kosztów realizacji robót czy dostawy środków trwałych. Można więc zauważyć, że istnieją różne możliwości wykorzystania forfaitingu w procesie realizacji określonych inwestycji przez jednostki samorządu terytorialnego.

W praktyce funkcjonowania jednostek samorządu terytorialnego w Polsce istnieją liczne przypadki wykorzystania forfaitingu do finansowania inwestycji. Występują również pewne kontrowersje. Chodzi tu bowiem o sposób ujmowania wierzytelności związanych z umową forfaitingu we wskaźnikach zadłużenia. Na uwagę zasługuje tu spór, jaki od jesieni 2009 r. toczyły niektóre jednostki samorządu terytorialnego Dolnego Śląska z Regionalną Izbą Obrachunkową we Wrocławiu na temat możliwości wykorzystania właśnie metody forfaitingu do sfinansowania inwestycji drogowych. Chodzi o sprawę, w której powyższa RIO unieważniła uchwałę Rady Powiatu w Świdnicy (podmiotem wiodącym w tej inwestycji miał być powiat świdnicki) w sprawie współdziałania przy realizacji zadania „Budowa i modernizacja dróg lokalnych – powiatowych i gminnych” (uchwała nr 85/2009 Kolegium Regionalnej Izby Obrachunkowej we Wrocławiu z dnia 4 listopada 2009 r.). Samorządy te zamierzały bowiem, w drodze utworzenia wspólnego konsorcjum, zmodernizować część lokalnych dróg, ustalając za to zapłatę za wykonane zadanie w systemie wykupu powstałych wierzytelności (na lata 2010–2026) wraz z należnymi odsetkami. Wysokość oprocentowania miała być ustalona na podstawie WIBOR (Warsaw Interbank Offered Rate) plus określona marża bankowa. Uzasadnieniem wyboru tego sposobu finansowania inwestycji był zamiar uniknięcia przekroczenia ustawowych wskaźników maksymalnego zadłużenia (art. 170 ust. 1–2 ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych, Dz. U. z 2005 r. Nr 249, poz. 2104). Jednocześnie RIO otrzymała materiały, z których wynikało, iż wykonawca powyższych inwestycji drogowych otrzyma od wcześniej wyłonionego banku komercyjnego 100% zapłaty za przedstawioną fakturę przed datą jej wymagalności. Tym samym jednostka samorządu terytorialnego stanie się tzw. dłużnikiem forfaitingowym tego banku. Jednakże organ nadzoru w swojej uchwale wskazywał między innymi, że charakter umowy forfaitingu (umowa nienazwana w polskim prawodawstwie) jest zbliżony swoim cechami do umowy pożyczki. W konsekwencji zastosowanie jej w tym przypadku spowoduje zaciągnięcie zobowiązań, które wpłyną na przekroczenie dopuszczalnego limitu zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego. W rezultacie, jak wspomniano, negatywnie odniósł się do wykorzystania forfaitingu w tej sprawie.


Jednostka samorządu terytorialnego wniosła jednak skargę na powyższą uchwałę RIO we Wrocławiu do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu. W maju br. nastąpiło rozstrzygnięcie tej sprawy, w której Sąd uchylił zaskarżone rozstrzygnięcie nadzorcze. Tym samym umożliwiono rozpoczęcie ponownych prac nad zastosowaniem forfaitingu w celu sfinansowania lokalnych inwestycji drogowych. Sąd przyznał bowiem, że uwzględniając ustawowy charakter składników długu publicznego, nie zalicza się do niego niewymagalnego wynagrodzenia należnego wykonawcy w następstwie wykonania określonego przedsięwzięcia inwestycyjnego oraz z tytułu niewymagalnych odsetek od wielkości tego wynagrodzenia. Chodziło tu o kwoty tego wynagrodzenia, do których uregulowania zobowiązana jest jednostka samorządu terytorialnego, w ramach finansowania inwestycji przy zastosowaniu wykupu wierzytelności w formie umowy forfaitingu. Jednocześnie Sąd stwierdził, że katalog zobowiązań zaliczanych przez ustawodawcę do długu publicznego ma charakter zamknięty i nie może być rozszerzany w drodze interpretacji przez organ nadzoru. Charakter prawny zaś odroczenia terminu zapłaty za wykonane zadanie wyklucza zaliczenie zawartej umowy forfaitingowej, przy tych okolicznościach, w szczególności do umowy pożyczki (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu – III SA/Wr 23/10).

Nie wchodząc jednak w szczegóły powyższych okoliczności, należy zauważyć, że banki komercyjne – godząc się na sfinansowanie określonych przedsięwzięć inwestycyjnych przy wykorzystaniu forfaitingu – badają zdolność i wiarygodność kredytową danego klienta. Celem takiej oceny jest upewnienie się banku, że sytuacja finansowa jego klienta nie wpłynie negatywnie na terminowe spłacanie powstałych, nowych zobowiązań. W ten sposób bank zwiększa prawdopodobieństwo należytego zrealizowania inwestycji oraz jej spłaty. Ponadto na gruncie rozważań na temat działalności j.s.t. są niekiedy wysuwane tezy, aby w procesie zaciągania długu jednostki samorządu terytorialnego były traktowane jak inni dłużnicy, tj. jak przedsiębiorstwa komercyjne. Stąd też możliwości zaciągania długu przez te jednostki powinny zostać poddane takiej kontroli i ograniczeniom, jaką prowadzą banki komercyjne w ramach udzielanych kredytów inwestycyjnych. Jest to jednak niewątpliwie jeden z wielu głosów w tego typu sprawach. Zatem należy przy tak nietypowych metodach finansowania inwestycji przez j.s.t., do których należy niewątpliwie forfaiting, wysłuchać opinii wielu stron. Z jednej strony chodzi bowiem o zapewnienie należytej wypłacalności danej jednostki i właściwej realizacji zadań publicznych na danym obszarze. Z drugiej zaś strony należy uwzględnić potrzeby poszczególnych j.s.t. w zakresie szybszego rozwoju i modernizacji infrastruktury lokalnej.