Wątpliwe prawo parafii do wystąpienia o zwrot majątku

Skład siedmiu sędziów Sądu Najwyższego wkrótce odpowie na pytanie, czy parafiom Kościoła Rzymskokatolickiego, położonym na terenach byłego zaboru pruskiego, przysługiwało prawo do wystąpienia z roszczeniami regulacyjnymi?

Parafia położona na tzw. Ziemiach Odzyskanych wystąpiła do sądu o zwrot przejętych przez państwo nieruchomości na podstawie ustawy z 20 marca 1950 r. o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego. SN w składzie 7 sędziów rozważy, czy miała do tego prawo.
Sąd Najwyższy będzie musiał ocenić Konkordat z 1925 roku. Kwestia obowiązywania tego Konkordatu - jak przyznają sami sędziowie - stanowi trudny problem prawny i drażliwą kwestię społeczną.
Według obecnie obowiązującej ustawy na wniosek kościelnych osób prawnych można wszcząć postępowanie, zwane dalej „postępowaniem regulacyjnym”, w celu przywrócenia im własności upaństwowionych nieruchomości lub ich części.

Warunki zwrotu majątku
Według ustawy regulacyjnej warunkiem zwrotu jest, by budynki lub grunty pozostawały we władaniu innych osób nie kościelnych. A także muszą spełniać warunek przejęcia ich przez władze państwowe w toku wykonywania ustawy o dobrach martwej ręki, jeżeli nie wydzielono z nich należnych w myśl tej ustawy gospodarstw rolnych proboszczów.
Z gruntów tych mogą być również wydzielone gospodarstwa rolne do 50 ha dla poszczególnych diecezji, seminariów duchownych i domów zakonnych prowadzących działalność, taką jak szkoły oraz inne placówki oświatowo-wychowawcze i opiekuńcze.
Dla pozostałych domów zakonnych mogą być wydzielone gospodarstwa rolne do 5 ha. W skład gospodarstw rolnych mogą wchodzić także grunty leśne stanowiące część składową przejętych uprzednio nieruchomości ziemskich.

Gminy parafialne bez osobowości prawnej
SN omówił sytuację Kościoła wynikającą przede wszystkim ustawy z 20 czerwca 1875 r. o zarządzie majątku w katolickich gminach kościelnych. Na skutek wejścia w życie tej ustawy majątkiem kościelnym danej parafii była całość dóbr i zobowiązań związanych z kultem religijnym. Sąd wskazał też na rolę prawa zwyczajowego oraz konkordat z 10 lutego 1925 r.
Przyjęto, że wobec wejścia w życie tego konkordatu, katolickie gminy parafialne nie są osobami prawnymi, osobowości tej nie nadaje im prawo kanoniczne.
Warto odnotować też wyrok SN z 15 grudnia 2016 r., w którym z powództwem wystąpiła parafia rzymsko-katolicka i proces przegrała ( II CSK 634/15). W tym orzeczeniu stwierdzono, że Konkordat z 1925 r. przestał obowiązywać na skutek zasadniczej zmiany okoliczności, w tym zmiany granic Polski.

Sąd Najwyższy rozpatrzy to zagadnienie we wrześniu.

Sygnatura akt III CZP 14/18