Na problem zwraca uwagę Rzecznik Praw Obywatelskich, który przypomina, że wystepował w tej sprawie do Ministerstwa Sptrawiedliwości 1 lipca 2020 r. i 6 listopada 2012 r. I wskazywał, że należy zagwarantować osobom bezpośrednio zainteresowanym możliwość eliminowania wadliwego, wydawanego po raz drugi, postanowienia spadkowego.
W odpowiedzi na wystąpienie z 2020 r. resort przyznał, że problem ten ma charakter systemowy i jego rozwiązanie wymaga odpowiednich regulacji ustawowych. Jak poinformowano, szczegółowa analiza uwag RPO miała być dokonana w toku najbliższych prac legislacyjnych.
Czytaj: Masz długi alimentacyjne, nie opiekujesz się bliskim? Marne szanse na spadek>>
Podwójne orzeczenie godzi w praworządność
Tymczasem do Biura RPO nadal wpływa bardzo dużo wniosków o interwencje w tych sprawach – albo o złożenie skargi o wznowienie, albo skargi nadzwyczajnej. Obecnie przed sądami w Polsce toczy się kilkanaście postępowań wznowieniowych ze skarg RPO, złożonych na rzecz obywateli, którym upłynął trzymiesięczny termin z art. 407 par. 1 k.p.c. Liczne są również te sprawy, w których skarga o wznowienie nie może zostać złożona wobec upływu 10-letniego terminu z art. 408 k.p.c. Wtedy RPO korzysta ze skargi nadzwyczajnej. Na rozpoznanie przez Sąd Najwyższy oczekuje osiem takich skarg - pięć zostało już uwzględnionych.
RPO przypomina, że SN nie miał wątpliwości, że wydawanie dwóch postanowień sądu o spadku rażąco godzi w konstytucyjną zasadę demokratycznego państwa prawnego i wynikające z niej zasady zaufania do państwa i bezpieczeństwa prawnego. SN przyznaje, że w takim przypadku ochrona Konstytucji staje się iluzoryczna, bo instytucja stwierdzenia nabycia spadku nie może zrealizować jej celów. Tym samym naruszone zostaje konstytucyjne prawo do dziedziczenia.
Dwa postanowienia, czyli brak potwierdzenia nabycia spadku
Wydanie drugiego postanowienia o spadku po tej samej osobie powoduje, że zainteresowani nie mogą legitymować się jednoznacznym potwierdzeniem nabycia uprawnień spadkowych.
Zobacz procedurę w LEX: Wiśniewski Paweł, Postępowanie w sprawie z wniosku o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie ustawy >
Jednocześnie RPO zauważa, że ani skarga o wznowienie postępowania, ani też skarga nadzwyczajna, nie służą efektywnemu rozwiązaniu problemu. - Biorąc pod uwagę jego skalę, skarga nadzwyczajna nie wydaje się instrumentem właściwym, skoro jest to środek zaskarżenia o charakterze szczególnym, do sytuacji wyjątkowych - stwierdza Rzecznik.
RPO stwierdza też, że problemu nie rozwiązało też wprowadzenie rejestru spadkowego. Do Biura RPO wciąż wpływają prośby o pomoc w uporządkowaniu tych spraw spadkowych, których rejestr nie obejmuje. Obowiązek rejestrowania postanowień spadkowych dotyczy bowiem tylko wydanych po 8 września 2016 r.
Nierzadko wnioski kierowane są przez same sądy, które – dysponując różnymi orzeczeniami spadkowymi – nie mogą samodzielnie rozstrzygnąć sprawy o dział spadku, o dokonanie wpisu w księdze wieczystej, itp.
Pobierz wzór dokumentu w LEX: Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku >
- Dlatego problem wymaga podjęcia działań legislacyjnych przez organy państwa. Liczba wniosków wpływających do Biura RPO w ostatnich kilkunastu latach - jak i kierowania ich nie tylko przez spadkobierców, ale i przez same sądy – świadczy, że wpływa to na porządek publiczny i bezpieczeństwo prawne - czytamy w stanowisku RPO.
Rzecznik zauważa, że projekt ustawy nr UD 222 przewiduje wiele istotnych zmian w prawie spadkowym i proceduralnym, jak:
- zmiana zasady dziedziczenia w przypadku, gdy którekolwiek z dziadków spadkodawcy nie dożyje otwarcia spadku;
- obowiązek zawarcia w sentencji określenia, w jaki sposób spadek został przyjęty;
- ograniczenie odpowiedzialności za długi spadkowe Skarbu Państwa i gminy, którym spadek przypadnie z mocy ustawy;
- zawieszenie biegu terminu z art. 1015 par. 1 k.c. do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku na czas trwania postępowania sądowego w przedmiocie zezwolenia na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka
- dodanie nowej przesłanki niegodności dziedziczenia w postaci uporczywego niewykonywania obowiązku alimentacyjnego wobec spadkodawcy bądź też uporczywego uchylania się od sprawowania opieki nad spadkodawcą.
RPO stwierdza, że projektowane zmiany co do zasady zasługują na uznanie. Z uwagi na gruntowny charakter nowelizacji, dotyczącej fundamentalnych zasad prawa spadkowego i procedury cywilnej, prof. Marcin Wiącek pyta ministra, czy przy tej okazji rozważano rozwiązanie problemu „podwójnych” postanowień spadkowych. RPO zwraca się o uwzględnienie tych uwag w toku prac.