Na problem zwraca uwagę Rzecznik Praw Obywatelskich, który przypomina, że wystepował w tej sprawie do Ministerstwa Sptrawiedliwości 1 lipca 2020 r. i 6 listopada 2012 r. I wskazywał, że należy zagwarantować osobom bezpośrednio zainteresowanym możliwość eliminowania wadliwego, wydawanego po raz drugi, postanowienia spadkowego.
W odpowiedzi na wystąpienie z 2020 r. resort przyznał, że problem ten ma charakter systemowy i jego rozwiązanie wymaga odpowiednich regulacji ustawowych. Jak poinformowano, szczegółowa analiza uwag RPO miała być dokonana w toku najbliższych prac legislacyjnych.
Czytaj: Masz długi alimentacyjne, nie opiekujesz się bliskim? Marne szanse na spadek>>
Podwójne orzeczenie godzi w praworządność
Tymczasem do Biura RPO nadal wpływa bardzo dużo wniosków o interwencje w tych sprawach – albo o złożenie skargi o wznowienie, albo skargi nadzwyczajnej. Obecnie przed sądami w Polsce toczy się kilkanaście postępowań wznowieniowych ze skarg RPO, złożonych na rzecz obywateli, którym upłynął trzymiesięczny termin z art. 407 par. 1 k.p.c. Liczne są również te sprawy, w których skarga o wznowienie nie może zostać złożona wobec upływu 10-letniego terminu z art. 408 k.p.c. Wtedy RPO korzysta ze skargi nadzwyczajnej. Na rozpoznanie przez Sąd Najwyższy oczekuje osiem takich skarg - pięć zostało już uwzględnionych.
RPO przypomina, że SN nie miał wątpliwości, że wydawanie dwóch postanowień sądu o spadku rażąco godzi w konstytucyjną zasadę demokratycznego państwa prawnego i wynikające z niej zasady zaufania do państwa i bezpieczeństwa prawnego. SN przyznaje, że w takim przypadku ochrona Konstytucji staje się iluzoryczna, bo instytucja stwierdzenia nabycia spadku nie może zrealizować jej celów. Tym samym naruszone zostaje konstytucyjne prawo do dziedziczenia.
Cena promocyjna: 71.2 zł
|Cena regularna: 89 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: zł
Dwa postanowienia, czyli brak potwierdzenia nabycia spadku
Wydanie drugiego postanowienia o spadku po tej samej osobie powoduje, że zainteresowani nie mogą legitymować się jednoznacznym potwierdzeniem nabycia uprawnień spadkowych.
Zobacz procedurę w LEX: Wiśniewski Paweł, Postępowanie w sprawie z wniosku o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie ustawy >
Jednocześnie RPO zauważa, że ani skarga o wznowienie postępowania, ani też skarga nadzwyczajna, nie służą efektywnemu rozwiązaniu problemu. - Biorąc pod uwagę jego skalę, skarga nadzwyczajna nie wydaje się instrumentem właściwym, skoro jest to środek zaskarżenia o charakterze szczególnym, do sytuacji wyjątkowych - stwierdza Rzecznik.
RPO stwierdza też, że problemu nie rozwiązało też wprowadzenie rejestru spadkowego. Do Biura RPO wciąż wpływają prośby o pomoc w uporządkowaniu tych spraw spadkowych, których rejestr nie obejmuje. Obowiązek rejestrowania postanowień spadkowych dotyczy bowiem tylko wydanych po 8 września 2016 r.
Nierzadko wnioski kierowane są przez same sądy, które – dysponując różnymi orzeczeniami spadkowymi – nie mogą samodzielnie rozstrzygnąć sprawy o dział spadku, o dokonanie wpisu w księdze wieczystej, itp.
Pobierz wzór dokumentu w LEX: Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku >
- Dlatego problem wymaga podjęcia działań legislacyjnych przez organy państwa. Liczba wniosków wpływających do Biura RPO w ostatnich kilkunastu latach - jak i kierowania ich nie tylko przez spadkobierców, ale i przez same sądy – świadczy, że wpływa to na porządek publiczny i bezpieczeństwo prawne - czytamy w stanowisku RPO.
Rzecznik zauważa, że projekt ustawy nr UD 222 przewiduje wiele istotnych zmian w prawie spadkowym i proceduralnym, jak:
- zmiana zasady dziedziczenia w przypadku, gdy którekolwiek z dziadków spadkodawcy nie dożyje otwarcia spadku;
- obowiązek zawarcia w sentencji określenia, w jaki sposób spadek został przyjęty;
- ograniczenie odpowiedzialności za długi spadkowe Skarbu Państwa i gminy, którym spadek przypadnie z mocy ustawy;
- zawieszenie biegu terminu z art. 1015 par. 1 k.c. do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku na czas trwania postępowania sądowego w przedmiocie zezwolenia na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka
- dodanie nowej przesłanki niegodności dziedziczenia w postaci uporczywego niewykonywania obowiązku alimentacyjnego wobec spadkodawcy bądź też uporczywego uchylania się od sprawowania opieki nad spadkodawcą.
RPO stwierdza, że projektowane zmiany co do zasady zasługują na uznanie. Z uwagi na gruntowny charakter nowelizacji, dotyczącej fundamentalnych zasad prawa spadkowego i procedury cywilnej, prof. Marcin Wiącek pyta ministra, czy przy tej okazji rozważano rozwiązanie problemu „podwójnych” postanowień spadkowych. RPO zwraca się o uwzględnienie tych uwag w toku prac.