RPO sygnalizuje regres rządów prawa w Polsce

Narastało w 2018 roku wiele znanych wcześniej zagrożeń związanych z przestrzeganiem wolności oraz ochroną praw człowieka i obywatela, pojawiły się też zjawiska nowe. Przede wszystkim jednak nastąpiło pogłębienie obserwowanych w latach ubiegłych problemów systemowych związanych z kryzysem rządów prawa i przestrzeganiem ładu konstytucyjnego - tak ubiegły rok podsumowuje w swoim raporcie rzecznik praw obywatelskich dr Adam Bodnar.

Podsumowanie działań rzecznika zostało właśnie złożone w Sejmie i Senacie i w wyznaczonych przez marszałków terminach będzie przez dr. Bodnara prezentowane na posiedzeniach Izb.

Więcej obywatelskich zgłoszeń

Jak informuje RPO, w 2018 r. ludzie zgłosili się do Rzecznika Praw Obywatelskich 57 tys. razy. To o 5 tys. więcej niż w roku poprzednim. Niemal połowa z wpływów odnotowanych w 2018 roku – 25 tys. – to były sprawy i problemy nowe – reszta to korespondencja dotycząca problemów, które RPO zidentyfikował wcześniej i rozpoczął nad nimi pracę. Samych nowych spraw było o prawie 2,5 tys. więcej niż w roku poprzednim.
- Na tej podstawie przygotowaliśmy dokument będący całościową diagnozą stanu państwa przez pryzmat respektowania praw konstytucyjnych obywateli. Staramy się w nim pokazać nie tylko działania RPO, ale i stworzyć mapę problemów i zaniedbań w całym obszarze państwowości - czytamy we wstępie do raportu.

Czytaj: Bodnar: rolą RPO jest obrona obywateli przed nadużyciami władzy>>
 

Kontynuacja złych zmian ustrojowych

W odniesieniu do generalnych problemów ustrojowych i przestrzegania praw człowieka w Polsce Rzecznik stwierdza, że w 2018 roku kontynuowany był proces zmian prowadzący do naruszenia równowagi władz, dyskredytujący rolę władzy sądowniczej i ograniczający w rezultacie realizację prawa obywatela do niezależnego i niezawisłego sądu.

- Zasada podziału władz i ich równowagi wymagałaby, aby w sprawach dotyczących wymiaru sprawiedliwości, władza ustawodawcza i wykonawcza podejmowała dialog z władzą sądowniczą. Równowaga jako cecha ustrojowa zakłada bowiem dialog, a nie dominację jednego segmentu władzy. Ten dialog nie jest jednak prowadzony - stwierdza Rzecznik. I zauważa, że wprowadzone zmiany w funkcjonowaniu sądów powszechnych, Sądu Najwyższego oraz Krajowej Rady Sądownictwa zwiększyły wpływ czynników politycznych na funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości, co prowadzi do osłabienia całego systemu ochrony praw człowieka. Według RPO zmiany te stały się również przyczyną zainicjowania przed Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej szeregu postępowań dotyczących zagrożeń dla niezależności i niezawisłości władzy sądowniczej w Polsce. Ich bezpośrednim efektem było też w zakresie dotyczącym Polski osłabienie mechanizmu funkcjonowania europejskiego nakazu aresztowania.

Czytaj: RPO do prezydenta: Nie podpisuj zmian w kodeksie karnym >>
 

Ograniczona wolność słowa i zgromadzeń

Zdaniem RPO wolność zgromadzeń jest w Polsce ograniczana, a szczególnie naruszają ją przepisy regulujące postępowanie w sprawie zgromadzeń organizowanych cyklicznie. - Wbrew konstytucyjnej formule nakazującej zapewnić wolność zgromadzeń każdemu, faworyzują one tzw. zgromadzenia cykliczne. 
Pomimo wielu wystąpień Rzecznika Praw Obywatelskich, w dalszym ciągu w zakresie dotyczącym zapewnienia dostępu zatrzymanego do obrońcy od momentu jego zatrzymania, nie jest w pełni realizowana konstytucyjna gwarancja prawa do obrony. 
Rzecznik wskazuje też na niekorzystne zmiany w mediach publicznych. - Zmiany wprowadzone w zakresie funkcjonowania publicznej radiofonii i telewizji poddały tę sferę kontroli politycznej. Organ konstytucyjny jakim jest Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji stojący na straży wolności słowa i prawa do informacji został ograniczony w swoich kompetencjach przez pozakonstytucyjne ciało, tj. Radę Mediów Narodowych, co narusza ustrojowe gwarancje wolności środków społecznego przekazu oraz wolność wyrażania poglądów i pozyskiwania i rozpowszechniania informacji - czytamy w raporcie. 

Prawo do prywatności naruszane

- Następowało tez dalsze osłabienie pozycji jednostki w relacjach z państwem i instytucjami publicznymi. Rosły zagrożenia dla ochrony prawa do prywatności i prawa do wolności zgromadzeń. - Wciąż funkcjonują przepisy stanowiące istotne zagrożenie dla ochrony prawa do prywatności, dające policji i innym służbom daleko idące uprawnienia dotyczące stosowania kontroli operacyjnej i pobierania danych telekomunikacyjnych. Zastrzeżenia nasuwa zarówno sam zakres danych o jednostce pozyskiwanych w toku tych niejawnych czynności, jak też i to, że nie ma efektywnej kontroli zewnętrznej procesu pozyskiwania tych danych - czytamy w opracowaniu.  

Liczne przykłady dyskryminacji i przemocy

RPO stwierdza też, że w wielu obszarach życia odnotowano naruszenia praw osób doświadczających dyskryminacji i przemocy. Niepokój budzi utrzymująca się nieskuteczność mechanizmów mających zapobiegać torturom i poniżającemu traktowaniu. Źle funkcjonował system wsparcia i zadośćuczynienia dla ofiar – osób pokrzywdzonych przestępstwem.

Praca nie zawsze dobrze chroniona

Rzecznik zauważa też, że w wielu ustawach została zakwestionowana ustrojowa zasada, że praca znajduje się pod ochroną Rzeczypospolitej Polskiej, jak również konstytucyjne prawo obywateli dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach. W ustawach regulujących funkcjonowanie sektora publicznego ustawodawca zdecydował się bowiem na powielanie regulacji przewidujących wygaśnięcie z mocy prawa stosunku pracy (stosunku służbowego), jeśli publiczny pracodawca nie zaproponował dotychczasowym pracownikom nowych warunków pracy (służby). 

Mniej biedy, ale słaba walka z wykluczeniem

Poprawa sytuacji gospodarczej, polityka społeczna i spadek bezrobocia sprzyjały ograniczeniom obszarów biedy i podnoszeniu jakości życia obywateli. Jednocześnie, brak jest efektywnych regulacji prawnych i skutecznych działań administracji w wielu występujących wciąż przypadkach wykluczenia społecznego czy bezdomności.