Sprawa zaczęła się od tego, że Marszałek Sejmu RP Elżbieta Witek poinformowała właściwego prokuratora, że 4 listopada 2022 r. Sejm RP podjął uchwałę wyrażającą zgodę na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej posłanki Joanny S.-W.
Stanęła ona pod zarzutem tego, że 25 października 2020 r. w Toruniu w kościele pw. św. Jakuba Apostoła złośliwie przeszkadzała w mszy świętej, tj. akcie religijnym Kościoła Katolickiego, znieważając jednocześnie to miejsce i obraziła uczucia religijne innych osób. Miała też działać wspólnie i porozumieniu z inną osobą.
Zobacz również: Za obrazę uczuć religijnych wciąż można pójść do więzienia
Zakłócanie mszy
W trakcie trwającej mszy świętej, podczas homilii, weszła do kościoła, podeszła do nawy głównej i stanęła tyłem do ołtarza, a przodem do zgromadzonych wiernych, prezentując wraz mężem tablice z naniesionymi na nich zapisami: „Kobieto! Sama umiesz decydować!” oraz „Kobiety powinny mieć prawo decydowania, czy urodzić, czy nie, a nie państwo w oparciu o ideologię katolicką”, po czym obróciła się w kierunku ołtarza, okazując tablice odprawiającym mszę księżom, a następnie przeszła środkiem nawy ku wyjściu, okazując umieszczone na tablicy treści zgromadzonym wiernym, po czym opuściła kościół.
Prokurator stwierdził, że doszło do przestępstwa z art. 195 par. 1 kodeksu karnego w zbiegu z art. 196 k.k.
Sąd Rejonowy w Toruniu 3 marca 2023 r. umorzył postępowanie wobec oskarżonej z uwagi na brak znamion czynu zabronionego.
Orzeczenie to zaskarżone zostało zażaleniem prokuratora, w którym podniesiono zarzuty:
- obrazy prawa procesowego poprzez umorzenie postępowania karnego na etapie wstępnej kontroli aktu oskarżenia - wobec stwierdzenia braku znamion czynu zabronionego,
- błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, polegającego na przyjęciu, iż czyn zarzucany posłance nie wyczerpuje znamion czynu zabronionego, podczas gdy materiał dowodowy zgromadzony w przedmiotowej sprawie, w szczególności zeznania świadków zawnioskowanych w akcie oskarżenia oraz materiały wizualne wskazują, iż Joanna S. swoim zachowaniem wyczerpała znamiona zarzucanego jej czynu.
Czytaj w LEX: Przestępstwo złośliwego przeszkadzania wykonywaniu aktu religijnego (art. 195 par. 1 k.k.) >
Zażalenie prokuratora oddalone
Sąd Okręgowy w Toruniu 17 kwietnia 2023 r. zażalenia nie uwzględnił i zaskarżone postanowienie utrzymał w mocy.
Postanowienie to zaskarżone zostało kasacją Prokuratora Generalnego, w której podniesiono zarzut:
- rażącego i mającego istotny wpływ na treść postanowienia naruszenie przepisów prawa procesowego, polegającego na zaniechaniu dokonania przez Sąd Okręgowy w Toruniu prawidłowej, wszechstronnej kontroli odwoławczej orzeczenia sądu I instancji oraz należytego rozważenia i ustosunkowania się do zarzutów oskarżyciela publicznego,
- błąd w ustaleniach faktycznych poczynionych w następstwie wadliwej oceny materiału dowodowego, w następstwie czego doszło do niezasadnego utrzymania w mocy postanowienia Sądu Rejonowego w Toruniu z 3 marca 2023 roku,
- przeprowadzenia oceny dowodów wykraczającej w sposób oczywisty poza ramy prawne umożliwiające procedowanie na posiedzeniu, gdzie wybiórczo, a w konsekwencji wadliwie, sąd ocenił zgromadzony materiał.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i postanowienia Sądu Rejonowego w Toruniu oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Toruniu.
Wzory dokumentów w LEX:
- Postanowienie o wszczęciu śledztwa w sprawie o przestępstwo obrazy uczuć religijnych >
- Postanowienie o przedstawieniu zarzutów w sprawie o przestępstwo obrazy uczuć religijnych poprzez publiczne znieważenie przedmiotu czci religijnej >
Nie popełniono czynu zabronionego
Sąd Najwyższy zarzuty Prokuratora uznał za oczywiście bezzasadne. Umorzenie nastąpiło, gdyż z zebranego w postępowaniu przygotowawczym materiału dowodowego w sposób oczywisty wynikało, że zarzucony oskarżonej czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego. Zdaniem sądu żadne z materiałów zebranych w toku postępowania przygotowawczego nie nasuwały jakichkolwiek wątpliwości, w szczególności co do przebiegu zdarzenia, jego uczestników oraz miejsca i czasu jego zaistnienia. Jedynym problemem w sprawie była prawidłowość przyjętej w akcie oskarżenia kwalifikacji prawnej przypisanego czynu.
Sąd rozstrzygnął tę sprawę w oparciu o materiał dowodowy zgromadzony przez organy prowadzące postępowanie przygotowawcze, uznany został on przez sądy za wiarygodny i nie był też nigdy kwestionowany przez żadną ze stron procesu. Z tych względów nie można również mówić o błędzie w ustaleniach faktycznych. Już samo to powodowało, że kasacja wniesiona w tej sprawie nie mogła okazać się skuteczna – uzasadniał orzeczenie sędzia Jerzy Grubba.
Złośliwe przeszkadzanie
Zważywszy jednak na wagę sprawy, ale przede wszystkim jej nietypowość, wykładni art. 195 par. 1 k.k. sąd poświęcił kilka uwag.
Sądowi Najwyższemu orzekającemu w tej sprawie znany był pogląd zaprezentowany przez SN w uzasadnieniu postanowienia z 27 października 2023 r., ale go nie podzielił. Sąd uznał wtedy, że rozpoznające sprawę sądy umorzyły postępowanie z naruszeniem prawa, zwłaszcza dokonując błędnej subsumpcji ustalonego stanu faktycznego pod przepis art. 195 par. 1 k.k. Wadliwie bowiem ustalono, że wyczerpujące znamię tego przepisu „przeszkadzanie” nie miało charakteru „złośliwego”.
Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym sprawę posłanki zajął odmienne stanowisko. Wskazał, że art. 195 par. 1 k.k. wyróżnia trzy znamiona tego typu czynu zabronionego:
- złośliwie przeszkadzanie,
- publicznemu wykonywaniu aktu religijnego,
- kościoła lub innego związku wyznaniowego.
Nie ulega wątpliwości, że wypełnienie drugiego i trzeciego ze wskazanych znamion jest na gruncie tej sprawy bezdyskusyjne. Nabożeństwo jest jednolitym aktem religijnym o nierozerwalnym charakterze.
- Do zdarzenia doszło w trakcie aktu religijnego, którym jest msza św. Nie ma znaczenia, podczas której jej części liturgicznej to nastąpiło – w trakcie homilii czy innej – wskazał sędzia sprawozdawca.
Izba Karna przypomniała, że przestępstwo z art. 195 par. 1 k.k., polegające na złośliwym przeszkadzaniu w wykonywaniu aktu religijnego, charakteryzuje się chęcią dokuczenia, poniżenia lub okazania nieuzasadnionej niechęci czy wrogości co najmniej ograniczającej wolność wyznawania lub przyjmowania religii według własnego wyboru oraz uzewnętrzniania swojej religii przez uprawianie kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie.
Jest ono zatem ukierunkowane na penalizację przerwania wykonywania aktu religijnego ze względu na niechęć czy wrogość do tej religii. Samo zaś zakłócenie przebiegu wykonywania aktu religijnego, bez takiej motywacji, wyczerpuje znamiona wykroczenia z art. 51 kodeksu wykroczeń.
Czytaj w LEX: Wypowiedź religijna i wypowiedź motywowana religijnie >
Fala masowych protestów po wyroku TK
W tej sprawie Sąd Najwyższy dostrzegł także jej kontekst. Chodziło o fakt, że zachowanie posłanki było wpisane w szeroką falę masowych protestów, które przetoczyły się przez całą Polskę w następstwie ogłoszenia przez Trybunał Konstytucyjny wyroku z dnia 22 października 2020 r. , który doprowadził do zaostrzenia przepisów aborcyjnych.
Protesty te skierowane były głównie przeciwko Trybunałowi Konstytucyjnemu i rządowi, który pomawiany był o wywarcie wpływu na wydanie tego orzeczenia i który w tym zakresie narzucił społeczeństwu poglądy mające podłoże religijne.
- Protesty nie były natomiast skierowane wprost przeciwko poglądom religijnym obywateli i ich prawu do wyznawania wybranego przez siebie systemu wartości, a więc wolności wyznania i uprawiania kultu – podkreślił SN.
Z tego względu słusznie sądy obu instancji przyjęły, że posłanka swym zachowaniem nie wyczerpała znamion przestępstw z art. 195 k.k. i 196 k.k.
SN zwrócił uwagę, że zachowanie posłanki winno być ocenione jako wyczerpujące znamiona wykroczenia z art. 51 par. 1 kodeksu wykroczeń. Jednak karalność tego wykroczenia ustała po trzech latach od jego popełnienia, a więc z dniem 25 października 2023 r.
Sąd Najwyższy orzekał w składzie: SSN Małgorzata Gierszon (przewodniczący), SSN Jerzy Grubba (sprawozdawca) oraz SSN Jarosław Matras
Postanowienie Izby Karnej SN z 1 sierpnia 2024 r. sygn. akt V KK 121/24
Czytaj w LEX:
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
