W postępowaniu nieprocesowym wszczętym z urzędu zwrot opłaty od skargi na orzeczenie referendarza sądowego jedynie w przypadku uwzględnienia tej skargi z powodu oczywistego naruszenia prawa i stwierdzenie tego naruszenia przez sąd jest niezgodny z konstytucyjną zasadą prawa do sądu.
W dniu 5 kwietnia 2013 r. opublikowany został wyrok Trybunału Konstytucyjnego, w którym Trybunał stwierdził, że art. 79 ust. 1 pkt 1 lit. f ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594 ze zm.) w zakresie, w jakim w postępowaniu nieprocesowym wszczętym z urzędu nie przewiduje zwrotu opłaty od skargi na postanowienie referendarza sądowego uwzględnionej z innego powodu niż oczywiste naruszenie prawa, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 2 oraz art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 7 marca 2013 r., sygn. akt SK 30/09, Dz. U. poz. 429).
Wyrok wydany został w oparciu o stan faktyczny, w którym sąd rejestrowy w osobie referendarza sądowego przyjął do akt rejestrowych spółki zawiadomienie o zajęciu udziałów osoby fizycznej, która nie była wspólnikiem tej spółki. Rozpoznający skargę na postanowienie referendarza sąd odmówił przyjęcia do akt rejestrowych powyższej informacji, jednak nie uwzględnił wniosku skarżącej spółki o zwrot opłaty od skargi wskazując, iż w sprawie nie doszło do oczywistego naruszenia prawa.
W uzasadnieniu wydanego wyroku Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że w interesie publicznym jest, aby dane zawarte w KRS, którego celem jest zapewnienie bezpieczeństwa obrotu gospodarczego, odpowiadały rzeczywistości. Skarga na czynność referendarza, złożona przez zainteresowanego wobec dokonania wpisu niezgodnego z rzeczywistością, co miało miejsce w sprawie, która legła u podstaw skargi konstytucyjnej, jest sposobem na odwrócenie skutków niezgodnego z rzeczywistością orzeczenia. Działanie to leży w interesie szeroko rozumianego wymiaru sprawiedliwości, jak również służy zapewnieniu bezpieczeństwa obrotu gospodarczego.
Trybunał uznał zatem że art. 79 ust. 1 pkt 1 lit. f ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych jest sprzeczny z konstytucyjną zasadą prawa do sądu, rozumianą jako zakaz wprowadzania nadmiernych barier w dostępie do sądu. W postępowaniu wszczętym z urzędu, którego wynik został ostatecznie ustalony w rezultacie wniesienia skutecznego środka zaskarżenia, jedyną możliwością repartycji uiszczonych przez zainteresowanego uczestnika kosztów sądowych jest orzeczenie o ich zwrocie przez Skarb Państwa. Tymczasem skutkiem zakwestionowanego przepisu, który uzależnia zwrot opłaty od skargi na orzeczenie referendarza od stwierdzenia przez sąd uwzględniający tę skargę oczywistego naruszenia prawa, jest stan niepewności co do ekonomicznego bilansu podejmowanych czynności procesowych, który może w istotny sposób rzutować na decyzje o wystąpieniu z tym środkiem zaskarżenia. Obowiązujące przepisy godzą więc w prawo do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej, zgodnie z wymogami sprawiedliwości i jawności. Przyjęta regulacja jest ponadto sprzeczna z zasadą ochrony zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa.
Krzysztof Paczoska