W obliczu postępującego trendu w zakresie cyfryzacji usług publicznych, w tym sądowego wymiaru sprawiedliwości, można spodziewać się, że w wielu jurysdykcjach rozprawa zdalna będzie stawała się stopniowo trwałą zasadą – domyślnym sposobem procedowania. Przeprowadzenie rozprawy w sposób tradycyjny, pozostając domeną niektórych kategorii spraw cywilnych (zwłaszcza z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego, czy też np. o ochronę dóbr osobistych gdzie fizyczny kontakt sędziego z uczestnikami postępowania może mieć szczególne znaczenie dla realizacji jego celów), w innych sprawach będzie wymagało umotywowania bazującego na zważeniu wartości przemawiających za takim rozwiązaniem.
Czytaj: Niby zdalne rozprawy, a dla sądów więcej "papierkowej" roboty>>
Decyzja sądu zależy od różnych czynników
Oczywiście decyzja sądu (przewodniczącego) co do właściwego trybu przeprowadzenia rozprawy i innych posiedzeń sądowych (tradycyjnie, hybrydowo bądź zdalnie) wchodzi w zakres sędziowskiego kierownictwa postępowaniem i jako taka musi należeć do sfery dyskrecjonalnej władzy sędziowskiej. Jest rzeczą zgoła oczywistą, że tam gdzie dowód z zeznań świadków bądź przesłuchania stron jest kluczowy dla dokonanych w sprawie ustaleń faktycznych, sąd musi mieć nieskrępowaną możliwość zarządzenia przeprowadzenia rozprawy w tradycyjny sposób jeżeli w jego przekonaniu jedynie osobisty i w pełni bezpośredni kontakt ze źródłem dowodu stworzy właściwe warunki do uzyskania rzetelnego dowodu, w tym zwłaszcza poprzez możliwość pełniejszej oceny wiarygodności świadka i jego zeznań. Uznanie wyboru sposobu przeprowadzenia posiedzeń sądowych oraz dowodów za dyskrecjonalne uprawnienie sędziowskie każe odwołać się do zasady proporcjonalności.
Konstytucyjny test proporcjonalności oraz powiązane z nim rozumowania ważeniowe stanowią bowiem optymalne, uniwersalne narzędzie racjonalizacji decyzji sędziowskich podjętych w ramach luzów decyzyjnych, ograniczające ryzyko arbitralności, samowoli i związanych z tym nadużyć. Tym samym proporcjonalność godzi niejako postulat elastyczności procedury z potrzebą zapewnienia jej przewidywalności.
Niewłaściwe jest postrzeganie posiedzeń zdalnych, w tym przeprowadzania dowodów na odległość w tej formie jako ograniczenie zasady bezpośredniości. Umożliwienie na mocy art. 235 par 2 k.p.c. przeprowadzania dowodów na odległość przy wykorzystaniu urządzeń zapewniających dwukierunkową łączność w czasie rzeczywistym pozwalających na przesył dźwięku lub obrazu i dźwięku pomiędzy uczestnikami czynności procesowej, systemowo stanowi nie tyle kolejne odstępstwo od zasady bezpośredniości w rozumieniu przyjętym w art. 235 par 1 k.p.c co raczej wyraz dążenia do jej wzmocnienia przez stworzenie alternatywy dla sięgania w przypadkach objętych dyspozycją art. 235 par 1 zd. 1 k.p.c. po sądową pomoc prawną (instytucja sędziego wyznaczonego bądź sądu wezwanego), co bez wątpienia wiąże się z poświęceniem zasady bezpośredniości, ze względów konieczności bądź proporcjonalności.
Zobacz w LEX: Posiedzenia zdalne i doręczenia elektroniczne - zmiany w KPC wchodzące w życie 14 marca > >
Cena promocyjna: 119.2 zł
Cena regularna: 149 zł
Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 134.1 zł 
Nowe definiowanie zasady bezpośredniości
Instytucja zdalnego przeprowadzenia dowodów ze swej istoty wiąże się z realizacją postulatu proporcjonalności, w tych wszystkich przypadkach, w których w braku możliwości sięgnięcia po to rozwiązanie, z uwagi na poważne niedogodności lub niewspółmierność kosztów w stosunku do przedmiotu sporu, sąd decydowałby się na pośrednie przeprowadzenie dowodu przez sędziego wyznaczonego albo sąd wezwany. Trafnie zauważyła w tym kontekście w rodzimej doktrynie Profesor Anna Kościółek z Zakładu Postępowania Cywilnego Uniwersytetu Rzeszowskiego, że wprowadzenie możliwości przeprowadzania dowodów na odległość, a szerzej prowadzenia posiedzeń sądowych przy wykorzystaniu nowoczesnych technologii, uzasadnia częściową redefinicję zasady bezpośredniości w postępowaniu dowodowym. Pojęcie to wciąż trzeba wiązać z wymogiem przeprowadzenia czynności bezpośrednio przez sąd orzekający. Zwraca uwagę, że wymóg ten jest dalej tożsamy z bezpośrednim kontaktem między sądem orzekającym a źródłem dowodu. Jednakże w efekcie zastosowania nowoczesnych rozwiązań technologicznych bezpośredni kontakt nie jest już uzależniony od fizycznej bliskości komunikujących się podmiotów, a także pomiędzy sędzią a określonym środkiem dowodu.
Kontakt ten może być zagwarantowany także przez zastosowanie rozwiązań umożliwiających interakcję w czasie rzeczywistym (za pomocą zmysłu słuchu i wzroku), niezależnie od odległości. Dlatego też charakterystyczna dla przeprowadzanych tradycyjnie czynności dowodowych jedność miejsca pobytu sądu orzekającego oraz źródła dowodu przestaje być decydująca dla zachowania założeń zasady bezpośredniości w przypadku czynności przeprowadzanych na odległość. Czynności dowodowe przeprowadzane na odległość „w czasie rzeczywistym” są zatem elektroniczną alternatywą dla czynności dowodowych dokonywanych w sposób tradycyjny.
Czytaj w LEX: Przeprowadzenie rozprawy i postępowania dowodowego drogą elektroniczną – założenia, cele, przyjęte rozwiązania > >
Szybkie rozpoznanie sprawy
Zasadność szerokiego wykorzystania posiedzeń zdalnych wydaje się zgoła oczywista w drobnych i prostych sprawach majątkowych rozpoznawanych w procedurach odrębnych takich jak postępowanie uproszczone, europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń, a także większość – niekoniecznie drobnych, lecz na ogół stosunkowo schematycznych i powtarzalnych pod względem faktycznym i prawnym, sporów pomiędzy konsumentem a przedsiębiorcą.
Za symptomatyczne w tym zakresie wypada uznać rozwiązanie wprowadzone jeszcze na kilka lat przed wybuchem pandemii COVID-19 tj. z dniem 14.07.2017 r., do europejskiego postępowania w sprawach drobnych roszczeń mocą rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2421 z 16.12.2015 r. zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 861/2007 ustanawiające europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń oraz rozporządzenie (WE) nr 1896/2006 ustanawiające postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty (Dz.Urz. UE L 341, s. 1). Stosownie do art. 8 ust. 1 zd. 1 rozporządzenia (WE) nr 861/2007, w aktualnym brzmieniu, w przypadku gdy przeprowadzenie rozprawy w europejskim postępowaniu w sprawie drobnych zostało uznane za konieczne to czyni się to z wykorzystaniem wszelkich odpowiednich środków technicznych porozumiewania się na odległość, takich jak wideokonferencja lub telekonferencja, dostępnych dla sądu lub trybunału, chyba że – ze względu na szczególne okoliczności danej sprawy – wykorzystanie takich środków nie byłoby właściwe z punktu widzenia rzetelnego przeprowadzenia postępowania. Zgodnie z poprzednim brzmieniem tego przepisu sąd lub trybunał mógł przeprowadzić rozprawę w drodze konferencji wideo lub za pośrednictwem innych środków łączności, jeżeli pozwalały na to środki techniczne. W przedmiotowym postępowaniu tryb zdalny rozprawy był zatem jedynie dozwolony (opcjonalny), podczas gdy obecnie stał się on preferowany – o ile przeprowadzenie rozprawy jest w ogóle konieczne w tym co do zasady w całości pisemnym postępowaniu .
Wykorzystanie możliwości prowadzenia posiedzeń na odległość powinno stać się również standardem (dobrą praktyką) w skomplikowanych pod względem faktycznym, w tym cechujących się obszernym materiałem dowodowym sprawach gospodarczych oraz sprawach własności intelektualnej, wymagających odpowiedniego zaplanowania i zorganizowania w ramach posiedzeń przygotowawczych. Praktyka przeprowadzania posiedzeń organizacyjnych (przygotowawczych) na odległość jest powszechna w międzynarodowym jak i krajowym postępowaniu arbitrażowym przyczyniając się do sprawnego zarządzania skomplikowanymi postępowaniami zwiększającego szansę na ugodowe załatwienie sprawy na wczesnym etapie postępowania, a także umożliwiającego efektywne rozstrzyganie sporów o znaczącym ciężarze gatunkowym. Nadmiernie kazuistyczne i niewolne od wątpliwości interpretacyjnych przepisy k.p.c. normujące organizację postępowania, a także posiedzenia przygotowawcze, w tym prowadzenie dowodów na odległość mogą wprawdzie utrudniać właściwe wykorzystanie tych instrumentów. Trudności te nie powinny jednak stanowić zwykłej wymówki zwalniającej sędziów z powinności ich umiejętnego stosowania zorientowanego na urzeczywistnienie założonych przez ustawodawcę celów, a zwłaszcza cel nadrzędny: rzetelne i proporcjonalne wymierzanie sprawiedliwości.
Zobacz także w LEX: Posiedzenie zdalne > >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
