Uchwała zapadła na posiedzeniu niejawnym Izby Cywilnej SN 24 maja 2024 r. w Warszawie w sprawie z powództwa P. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przeciwko M.K. o zapłatę.
Odmowa zwolnienia z kosztów
Sąd Rejonowy w Koninie odmówił pozwanej zwolnienia z kosztów sądowych. Pozwana złożyła wniosek o uzasadnienie tej odmowy. A następnie zaskarżyła zażaleniem to postanowienie.
Sąd rozpoznający sprawę uznał, że zażalenie powinno być odrzucone, ale wątpliwości przedstawił Izbie Cywilnej Sądu Najwyższego. Zagadnienie brzmiało: „czy w aktualnym stanie prawnym w sytuacji, gdy doszło do wyznaczenia innego składu sądu I instancji do rozpoznania zażalenia na postanowienie o odmowie zwolnienia od kosztów sądowych, zażalenie to odrzuca sąd w składzie jednoosobowym czy też sąd w składzie trzyosobowym na podstawie art. 394 [1a] par. 1[1] k.p.c.?
Zażalenia poziome
Wątpliwości Sądu Rejonowego ogniskują się wokół rozpoznawania zażaleń do innego składu sądu pierwszej instancji, czyli tzw. zażaleń poziomych.
Ustawą z 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego dodano art. 394 1a par. 1 1 k.p.c., który stanowi, że sąd, który wydał zaskarżone postanowienie, odrzuca w składzie jednego sędziego zażalenie spóźnione, nieopłacone. Odrzuca również zażalenie, którego braków strona nie usunęła w wyznaczonym terminie.
Natomiast ustawą z 7 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, dodano art. 394 1a par. 12 k.p.c. stanowiący, że sąd rozpoznaje zażalenie w składzie trzech sędziów.
Trzech sędziów czy jeden odrzuca zażalenie
Sąd Rejonowy rozważał, kto jest adresatem normy wynikającej z art. 394 1a par. 1 1 k.p.c., jeśli nie jest to inny skład sądu pierwszej instancji wyznaczony do rozpoznania zażalenia (za czym przemawia wykładnia językowa i systemowa), to sąd ten odrzuca zażalenia w składzie trzyosobowym. Dlatego, że pod pojęciem rozpoznania zażalenia należy rozumieć także orzeczenie o jego odrzuceniu (uchwała z 1 lipca 2021 r., III CZP 36/20).
Zgodnie zaś z art. 394 1a par. 12 k.p.c. sąd rozpoznaje zażalenie, o którym mowa w par. 1 i 11, w składzie trzech sędziów. Za jednoosobowym składem przemawia natomiast to, że ten ostatni przepis tworzy odrębną podstawę kształtującą skład sądu w postępowaniu zażaleniowym w przypadku rozstrzygnięć o odrzuceniu zażalenia.
Sąd przedstawiający zagadnienie prawne rozwinął ten pogląd i wskazał, że przepis ten normuje skład sądu w przypadku odrzucenia zażalenia poziomego, o którym mowa w art. 394 1a k.p.c. zarówno w przypadku, gdy orzeczenie o odrzuceniu zażalenia miałoby zostać wydane jeszcze przed przekazaniem zażalenia do rozpoznania przez inny skład sądu pierwszej instancji. Jak również wtedy gdy zażalenie miałoby zostać odrzucone przez inny skład sądu pierwszej instancji wyznaczony do rozpoznania zażalenia.
To rozumowanie a minori ad maius doprowadziło Sąd Rejonowy do takiej konstatacji, gdyż skoro sędzia, który wydał zaskarżone postanowienie mógłby jednoosobowo odrzucić zażalenie, to wydaje się, że tym bardziej inny skład sądu powinien być uprawniony do jednoosobowego odrzucenia zażalenia.
Sąd Najwyższy przychylił się do tego rozumowania i podjął uchwałę: w stanie prawnym ukształtowanym ustawą z 7 lipca 2023 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw i ustawą z 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw zażalenie do innego składu sądu pierwszej instancji na postanowienie o odmowie zwolnienia od kosztów sądowych odrzuca sąd w składzie jednego sędziego (art. 394 (1a) par. 1 (1) kpc).
W składzie orzekającym Sądu Najwyższego zasiadali sędziowie: Władysław Pawlak, Roman Trzaskowski i Karol Weitz.
Uchwała Izby Cywilnej SN z 24 maja 2024 r., sygnatura akt III CZP 62/23
