Czytaj: Prezydent podpisał ustawę o speckomisji do badania wpływów rosyjskich, a teraz chce zmian>>

Brak zakazu zwalniania z tajemnicy obrończej, to jedna z kwestii krytykowanych w opublikowanej już obowiązującej ustawie, które budzi duże wątpliwości i jest krytycznie oceniana przez prawników. - W ustawie nie dostrzeżono tymczasem, że tajemnica zawodowa jest czymś innym niż tajemnica obrończa, którą ma silniejszy charakter i jest nienaruszalna. Ustawa podważa zatem absolutnie fundamentalną dla realizacji prawa do obrony gwarancję w postaci tajemnicy obrończej. Nie przewiduje bezwzględnego zakazu dowodowego, jakim jest zakaz przesłuchiwania jako świadka obrońcy co do faktów, o których dowiedział się, udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę. W państwie prawa obowiązywanie tego zakazu nie budzi żadnych wątpliwości - wskazało w swojej opinii m.in. Stowarzyszenia Adwokackiego Defensor Iuris.

We wtorek 30 maja Ustawa z 14 kwietnia 2023 r. o Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022 została opublikowana w Dzienniku Ustaw. Weszła w życie następnego dnia, czyli 31 maja 2023 roku.

Czytaj w LEX: Ocena ustawy z dnia 14 kwietnia 2023 r. w świetle prawa Unii Europejskiej >

Zwracały na to też uwagę NRA i  Ośrodek Badań, Studiów i Legislacji Krajowej Rady Radców Prawnych. - W tej ustawie nie dostrzega się - i to istotny problem, że tajemnica zawodowa jest czymś innym niż tajemnica obrończa, że tajemnica obrończa ma jeszcze silniejszy charakter. Tego nie podkreślono, nie zauważono w procesie legislacyjnym. Wskazywaliśmy na to w naszej opinii, nie uwzględniono tego jednak. A to jest naruszeniem ładu prawnego, który się ustabilizował - zaznacza dr hab. Tomasz Scheffler, zastępca kierownika Ośrodka Badań, Studiów i Legislacji Krajowej Rady Radców Prawnych, jednocześnie dziekan Rady OIRP we Wrocławiu.

Czytaj w LEX: Piotrowski Ryszard, Uwagi o niezgodności z Konstytucją RP ustawy o Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007-2022 >

Czytaj: 
Przed komisją ds. wpływów rosyjskich ochroni tylko tajemnica spowiedzi>>
Od brzemienia wpływów rosyjskich trudno będzie się uwolnić, choć odwołanie przysługuje>>

Tajemnica spowiedzi uchroni przed komisją

W myśl podpisanej już przez prezydenta ustawy, której projekt nowelizacji jest już w Sejmie, komisja badająca wpływy rosyjskie będzie mogła zwalniać z różnych tajemnic - poza tajemnicą spowiedzi.  Z kolei  osoby obowiązane do zachowania tajemnicy notarialnej, adwokackiej, radcy prawnego, lekarskiej lub dziennikarskiej będą mogły być przesłuchane co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, gdy jest to niezbędne do ochrony ważnych interesów Rzeczypospolitej Polskiej lub ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego, a ustalenie okoliczności na podstawie innego dowodu byłoby nadmiernie utrudnione.

W celu uzyskania zgody na takie przesłuchanie, Komisja będzie musiała wystąpić z pisemnym wnioskiem do Sądu Okręgowego w Warszawie. Ma on zostać rozpoznany w terminie 7 dni od wpłynięcia. Co ważne, zarówno Komisji, jak i osobie wezwanej, będzie przysługiwać zażalenie na postanowienie sądu w przedmiocie zezwolenia na przesłuchanie, na zasadach określonych w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego. A wniesienie takiego zażalenia będzie wstrzymywało wykonanie postanowienia sądu.

Czytaj w LEX: Ustawa o Państwowej Komisji ds. badania wpływów rosyjskich w zakresie uprawnień informacyjnych >

- Sposób, w jaki ustawa dopuszcza możliwość przesłuchania w charakterze świadka osób zobowiązanych do zachowania tajemnicy adwokackiej, notarialnej, radcy prawnego, lekarskiej lub dziennikarskiej, narusza prawo do obrony oraz zasadę proporcjonalności, pozwalając na ingerencję w sferę chronioną tymi tajemnicami o wiele szerzej, niż ma to miejsce w postępowaniu karnym - zwróciła uwagę NRA. Dodano również, że zwolnienie z tajemnicy będzie mogło nastąpić nie tylko wtedy, gdy dana okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu (rozwiązanie z kodeksu postępowania karnego), ale również wtedy, gdy ustalenie danej okoliczności na podstawie innego dowodu byłoby nadmiernie utrudnione. - Takie nieostre sformułowanie umożliwiające komisji ingerencję w obszar tajemnicy zawodowej stanowi naruszenie istoty tajemnicy adwokata, notariusza, radcy prawnego, lekarza i dziennikarza - podsumowano. 

Na problem zwraca uwagę dziekan Scheffler. - Z uwagi na brak właściwej regulacji, która byłaby odpowiednikiem tego, co mamy w Kodeksie postępowania karnego, istnieje zagrożenie, że komisja będzie uzurpowała sobie prawo do pozyskiwania informacji objętych tajemnicą obrończą. W k.p.k, przypominam, jest art. 178, który wprost zakazuje przesłuchania jako świadka obrońcy, co do faktów, o których dowiedział się udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę. W tej ustawie, która jest ustawą specjalną, nie jest to uwzględnione. Mamy nadzieję, że jeśli ta ustawa wejdzie w życie, zacznie działać, to sąd decydujący o tym czy uchylenie tajemnicy będzie mogło mieć miejsce czy też nie takim próbom będzie się przeciwstawiał - mówi.

Uderzenie w prawniczą świętość czyli tajemnicę obrończą

Prawników nie uspakaja również fakt, że w procedurę zwalniania z tajemnic ma być zaangażowany sąd.  - Koncepcja tego organu - Komisji do badania wpływów rosyjskich, jest splunięciem w twarz porządkowi konstytucyjnemu. Stanowi ogromne zagrożenie dla indywidualnych praw i wolności ale przede wszystkim dla demokratycznych wyborów w Polsce. NRA zwraca uwagę na naruszenia prawa do sądu, ale szczególnie zwracamy uwagę na naruszenia prawa do obrony i braku zabezpieczenia przed naruszeniem i instrumentalnym wykorzystaniem różnego rodzaju tajemnic, w szczególności tajemnicy zawodowej adwokatów i radców prawnych, a przede wszystkim tajemnicy obrończej - mówi serwisowi Prawo.pl Mikołaj Pietrzak, dziekan Okręgowej Rady Adwokackiej w Warszawie.

I dodaje, że  tajemnica obrończa ma charakter bezwzględny i nawet w procesie karnym nie można jej uchylić. - Pozostałą tajemnicę zawodową adwokata może uchylić sąd, ale tylko w wyjątkowych sytuacjach, gdy jest spełniona przesłanka subsydiarności, czyli okoliczności nie można w żaden inny sposób ustalić. Tymczasem przed komisją będzie można uchylić każdą tajemnicę zawodową adwokata, w tym tajemnicę obrończą, bez stosowania zasady subsydiarności. To oznacza, że nie będzie konieczne wykazane, że tej informacji nie można pozyskać w innych sposób. Wystarczy, że będzie komisji łatwiej przesłuchać adwokata i może oczekiwać od sądu zwolnienia z tajemnicy - dodaje. 

Czytaj w LEX: Uprawnienia Komisji wobec organów i instytucji publicznych w celu badania wpływów rosyjskich w RP >

W k.p.k przypomnijmy, reguluje to art. 180.  Zgodnie z nim osoby obowiązane do zachowania tajemnicy notarialnej, adwokackiej, radcy prawnego, doradcy podatkowego, lekarskiej, dziennikarskiej lub statystycznej oraz tajemnicy Prokuratorii Generalnej, mogą być przesłuchiwane co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. W postępowaniu przygotowawczym w przedmiocie przesłuchania lub zezwolenia na przesłuchanie decyduje sąd, na posiedzeniu bez udziału stron, w terminie nie dłuższym niż 7 dni od daty doręczenia wniosku prokuratora. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie.

Zwraca też na to uwagę adwokat Ewa Marcjoniak, wiceprezes Stowarzyszenia Adwokackiego Defensor Iuris. - Mowa jest tutaj o tajemnicy adwokackiej, nie ma w ogóle zakazu zwolnienia z tajemnicy obrończej. A tajemnica obrończa idzie dalej niż adwokacka. Nie przewiduje zakazu dowodowego bezwzględnego jeżeli chodzi o tajemnice obrończą. A przecież chodzi o zakaz przesłuchania obrońcy jako świadka co do faktów, o których dowiedział się jak udzielał porady prawnej lub prowadził sprawę swojego klienta. W prawie karnym taki zakaz nie budzi żadnych wątpliwości, w tej ustawie zakazu nie ma. Jest mowa o tajemnicy adwokackiej czyli zawodowej. Tak samo jak radcowskiej, dziennikarskiej, notarialnej. Brak tego bezwzględnego zakazu dotyczącego tajemnicy obrończej może skutkować tym, że komisja będzie występować o zwolnienie z niej co do takich okoliczności, o który adwokat dowiedział się jako obrońca. To jest wątpliwe konstytucyjnie i narusza - co oczywiste prawo do obrony - zaznacza. 

 

Prezydent wraca do k.p.k

W projekcie noweli, w zakresie tajemnic obrończej, zastosowano rozwiązania z Kodeksu postępowania karnego. Zgodnie z art. 178 nie wolno przesłuchiwać jako świadków:

  • obrońcy albo adwokata lub radcy prawnego działającego na podstawie art. 245 § 1, co do faktów, o których dowiedział się udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę;
  • duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi.

A zgodnie z art.  178a.  - mediatora co do faktów, o których dowiedział się od oskarżonego lub pokrzywdzonego prowadząc postępowanie mediacyjne, z wyłączeniem informacji o przestępstwach, o których mowa w art. 240  1 Kodeksu karnego.
 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.